Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, việc phát triển phẩm chất và năng lực cá nhân trở thành yêu cầu cấp thiết. Tính tự lực (TTL) được xem là một phẩm chất quan trọng của nhân cách, giúp con người tự tin, kiên trì và sáng tạo trong học tập cũng như cuộc sống. Đặc biệt, trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi, giai đoạn chuẩn bị bước vào tiểu học, cần được giáo dục TTL để thích nghi với môi trường học tập mới. Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo (2020), trẻ cần phát triển các phẩm chất như mạnh dạn, tự tin, tự lực và sáng tạo nhằm chuẩn bị tốt cho các bậc học tiếp theo.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng giáo dục TTL cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong trò chơi xây dựng (TCXD) tại 6 trường mầm non công lập quận Gò Vấp, TP. Hồ Chí Minh trong năm 2022. Trò chơi xây dựng được xác định là hoạt động vui chơi chủ đạo, có vai trò quan trọng trong việc phát triển trí tuệ, nhân cách và TTL của trẻ. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá nhận thức của giáo viên, thực trạng tổ chức giáo dục TTL trong TCXD, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả giáo dục TTL cho trẻ.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp giáo dục mầm non theo hướng lấy trẻ làm trung tâm, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất nhân cách cho trẻ, đặc biệt là phẩm chất tự lực – một yếu tố then chốt giúp trẻ tự tin, chủ động và sáng tạo trong học tập và cuộc sống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục về tính tự lực và phát triển nhân cách trẻ mẫu giáo, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển nhân cách của Erik Erikson: Nhấn mạnh tính tự lực là phẩm chất nhân cách thể hiện sự tự chủ, tự tin và sẵn sàng chịu trách nhiệm về hành vi của bản thân.
  • Lý thuyết giáo dục lấy trẻ làm trung tâm của Maria Montessori: Tự lực là con đường quan trọng để trẻ phát triển năng lực cá nhân, cần được giáo dục thông qua hoạt động trải nghiệm và tự khám phá.
  • Lý thuyết phát triển nhận thức của Jean Piaget và Lev Vygotsky: Tính tự lực gắn liền với sự phát triển tư duy, ngôn ngữ và khả năng tương tác xã hội của trẻ trong môi trường học tập và vui chơi.
  • Khái niệm và biểu hiện tính tự lực: Bao gồm các thành tố chính như tính chủ động, biết đặt mục đích và lập kế hoạch, tính kiên trì bền bỉ, sự tự tin và khả năng tự kiểm tra, đánh giá kết quả.

Ngoài ra, nghiên cứu còn dựa trên các tiêu chuẩn giáo dục mầm non hiện hành của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt là Chương trình Giáo dục mầm non và Bộ chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi, nhằm xác định nội dung và mục tiêu giáo dục TTL trong TCXD.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn với các bước cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 60 giáo viên mầm non (GVMN) đang giảng dạy lớp mẫu giáo 5 – 6 tuổi tại 6 trường mầm non công lập quận Gò Vấp; 24 kế hoạch tổ chức TCXD; quan sát 18 trò chơi xây dựng thực tế; phỏng vấn sâu 18 giáo viên; thử nghiệm biện pháp trên 30 trẻ mẫu giáo tại trường Mầm non Hướng Dương.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, nghiên cứu hồ sơ kế hoạch tổ chức TCXD, quan sát trực tiếp, phỏng vấn sâu và thử nghiệm thực tiễn. Dữ liệu được xử lý và phân tích định lượng bằng phần mềm Microsoft Excel.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm 2022, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và thử nghiệm biện pháp giáo dục TTL trong TCXD.

Cỡ mẫu 60 giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho các trường mầm non điểm của quận Gò Vấp với trình độ giáo viên và cơ sở vật chất tương đồng. Phương pháp phân tích dữ liệu kết hợp định tính và định lượng nhằm đánh giá toàn diện thực trạng và hiệu quả các biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của giáo dục TTL trong TCXD: Khoảng 85% giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của việc giáo dục TTL cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong TCXD. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên thường xuyên đưa nội dung giáo dục TTL vào kế hoạch tổ chức TCXD.

  2. Thực trạng thực hiện nội dung giáo dục TTL: Qua khảo sát hồ sơ và quan sát thực tế, mức độ thực hiện các nội dung giáo dục TTL theo 6 tiêu chí (nhận thức, tính chủ động, đặt mục đích và lập kế hoạch, kiên trì bền bỉ, tự tin, tự kiểm tra đánh giá) dao động từ 55% đến 70%. Trong đó, giáo dục tính chủ động và tự tin được thực hiện tốt hơn, còn giáo dục trẻ biết đặt mục đích và lập kế hoạch, cũng như tự kiểm tra đánh giá còn hạn chế.

  3. Sử dụng biện pháp giáo dục TTL trong TCXD: Giáo viên chủ yếu sử dụng các biện pháp giáo dục về mặt nhận thức và tính chủ động, chiếm khoảng 65% mức độ sử dụng. Các biện pháp giáo dục tính kiên trì, sự tự tin và tự đánh giá được áp dụng ở mức thấp hơn, chỉ khoảng 50%.

  4. Khó khăn trong giáo dục TTL: 70% giáo viên cho biết gặp khó khăn trong việc tổ chức TCXD nhằm giáo dục TTL do thiếu thời gian, thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể và chưa có biện pháp giáo dục phù hợp. Ngoài ra, một số giáo viên còn có xu hướng làm thay trẻ trong quá trình chơi, làm giảm tính tự lực của trẻ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy giáo viên mầm non tại quận Gò Vấp đã nhận thức được tầm quan trọng của giáo dục TTL trong TCXD nhưng còn hạn chế trong việc thực hiện và áp dụng các biện pháp giáo dục phù hợp. Mức độ thực hiện nội dung giáo dục TTL chưa đồng đều giữa các tiêu chí, đặc biệt là kỹ năng đặt mục đích, lập kế hoạch và tự đánh giá của trẻ còn yếu.

Nguyên nhân có thể do giáo viên thiếu kinh nghiệm, chưa được đào tạo chuyên sâu về phương pháp giáo dục TTL trong TCXD, cũng như thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể. Việc giáo viên làm thay trẻ trong quá trình chơi cũng làm giảm cơ hội phát triển tính tự lực của trẻ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục mầm non về việc cần nâng cao năng lực giáo viên trong tổ chức hoạt động vui chơi phát triển phẩm chất cho trẻ. Biểu đồ thể hiện mức độ thực hiện các tiêu chí giáo dục TTL cho thấy sự chênh lệch rõ rệt giữa các tiêu chí, minh chứng cho nhu cầu tập trung cải thiện các kỹ năng lập kế hoạch và tự đánh giá cho trẻ.

Nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của TCXD trong phát triển TTL, đồng thời chỉ ra những bất cập cần khắc phục để nâng cao hiệu quả giáo dục TTL cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên về giáo dục TTL trong TCXD

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp giáo dục TTL, kỹ năng tổ chức TCXD cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.
    • Mục tiêu: 100% giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục quận phối hợp với trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh.

  2. Xây dựng và phổ biến tài liệu hướng dẫn cụ thể về biện pháp giáo dục TTL trong TCXD

    • Soạn thảo bộ tài liệu hướng dẫn chi tiết các biện pháp giáo dục TTL theo 6 tiêu chí, kèm theo ví dụ minh họa.
    • Mục tiêu: Phát hành tài liệu đến tất cả các trường mầm non công lập trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo TP. Hồ Chí Minh.

  3. Khuyến khích giáo viên áp dụng biện pháp giáo dục đa dạng, phù hợp với đặc điểm tâm lý trẻ

    • Tăng cường sử dụng biện pháp giáo dục tính kiên trì, sự tự tin và tự đánh giá trong TCXD.
    • Mục tiêu: Nâng mức độ áp dụng các biện pháp này lên trên 75% trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường mầm non.

  4. Tạo điều kiện về thời gian và cơ sở vật chất để tổ chức TCXD hiệu quả

    • Bố trí thời gian hợp lý trong lịch học để tổ chức TCXD thường xuyên, trang bị đầy đủ nguyên vật liệu xây dựng đa dạng.
    • Mục tiêu: 6 trường mầm non được trang bị đầy đủ và tổ chức TCXD ít nhất 3 lần/tuần.
    • Chủ thể thực hiện: Ban quản lý trường và Phòng Giáo dục quận.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá và phản hồi kết quả giáo dục TTL cho trẻ

    • Thiết lập tiêu chí đánh giá biểu hiện TTL của trẻ trong TCXD, tổ chức đánh giá định kỳ và phản hồi cho giáo viên, phụ huynh.
    • Mục tiêu: Áp dụng hệ thống đánh giá tại 6 trường trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường phối hợp với giáo viên và phụ huynh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non

    • Lợi ích: Nắm vững kiến thức và phương pháp giáo dục TTL trong TCXD, nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động vui chơi phát triển phẩm chất cho trẻ.
    • Use case: Áp dụng biện pháp giáo dục TTL phù hợp với đặc điểm tâm lý trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.

  2. Nhà quản lý giáo dục mầm non

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục TTL, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên.
    • Use case: Lập kế hoạch bồi dưỡng chuyên môn và cải thiện điều kiện tổ chức TCXD tại các trường mầm non.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành Giáo dục Mầm non

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về giáo dục TTL trong TCXD.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan đến phát triển phẩm chất nhân cách cho trẻ.

  4. Phụ huynh có con trong độ tuổi mẫu giáo

    • Lợi ích: Hiểu về vai trò của TCXD và giáo dục TTL, từ đó phối hợp với nhà trường hỗ trợ phát triển tính tự lực cho trẻ tại nhà.
    • Use case: Tạo môi trường gia đình khuyến khích trẻ tự lập, tự tin và kiên trì trong học tập và sinh hoạt.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tính tự lực là gì và tại sao quan trọng với trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi?
    Tính tự lực là khả năng tự chủ, tự tin và tự chịu trách nhiệm trong hành động. Với trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi, TTL giúp trẻ phát triển phẩm chất nhân cách, chuẩn bị tốt cho môi trường học tập mới và cuộc sống sau này.

  2. Trò chơi xây dựng có vai trò gì trong giáo dục tính tự lực?
    TCXD là hoạt động vui chơi sáng tạo giúp trẻ phát triển tư duy, ngôn ngữ, kỹ năng xã hội và phẩm chất tự lực thông qua việc tự lập kế hoạch, kiên trì thực hiện và tự đánh giá sản phẩm.

  3. Những biểu hiện cụ thể của tính tự lực ở trẻ trong TCXD là gì?
    Bao gồm tính chủ động trong chơi, biết đặt mục đích và lập kế hoạch, kiên trì bền bỉ, tự tin bày tỏ ý tưởng và khả năng tự kiểm tra, đánh giá kết quả đạt được.

  4. Giáo viên gặp khó khăn gì khi giáo dục TTL trong TCXD?
    Chủ yếu là thiếu thời gian, thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể, chưa có biện pháp phù hợp và có xu hướng làm thay trẻ, làm giảm tính tự lực của trẻ.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giáo dục TTL cho trẻ trong TCXD?
    Cần đào tạo chuyên môn cho giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn, áp dụng đa dạng biện pháp giáo dục, tạo điều kiện về thời gian và cơ sở vật chất, đồng thời thiết lập hệ thống đánh giá kết quả giáo dục TTL.

Kết luận

  • Tính tự lực là phẩm chất nhân cách quan trọng, cần được giáo dục bài bản cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi, đặc biệt trong trò chơi xây dựng.
  • Giáo viên mầm non tại quận Gò Vấp đã nhận thức tốt về vai trò của giáo dục TTL nhưng còn hạn chế trong thực hiện và áp dụng biện pháp giáo dục phù hợp.
  • Mức độ thực hiện nội dung giáo dục TTL và sử dụng biện pháp giáo dục còn chưa đồng đều, đặc biệt ở các tiêu chí đặt mục đích, lập kế hoạch và tự đánh giá.
  • Nghiên cứu đề xuất 6 nhóm biện pháp giáo dục TTL trong TCXD, đồng thời khuyến nghị tăng cường đào tạo, xây dựng tài liệu hướng dẫn và cải thiện điều kiện tổ chức TCXD.
  • Các bước tiếp theo gồm triển khai đào tạo giáo viên, thử nghiệm biện pháp mở rộng và xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả giáo dục TTL trong các trường mầm non.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và giáo viên mầm non cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất để nâng cao chất lượng giáo dục tính tự lực cho trẻ, góp phần phát triển toàn diện nhân cách thế hệ tương lai.