Luận văn thạc sĩ về thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm án hình sự tại tỉnh Điện Biên

• Tác giả: Không Duy Hiếu
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Đúc Hạnh
• Trường học: Trường Đại Học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
• Đề tài: Thực Hành Quyền Công Tố Trong Xét Xử Sơ Thẩm Án Hình Sự Tại Điện Biên
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIẢI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ
• 1.1. Khái niệm thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
• 1.2. Nội dung quy trình thực hiện quyền công tố của Viện kiểm sát trong giải đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
• 1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát nhân dân trong giai đoạn xét xử sơ thẩm
• 2. CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỈNH ĐIỆN BIÊN
• 2.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự đối với hoạt động thực hiện quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
• 2.2. Thực hành quyền công tố trong giải đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại tỉnh Điện Biên
• 2.3. Những hạn chế và nguyên nhân hạn chế
• 3. CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ
• 3.1. Giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật liên quan đến thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
• 3.2. Các giải pháp tổ chức thực hiện quy định của pháp luật
• KẾT LUẬN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Khái niệm thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

Thực hành quyền công tố (quyền công tố) trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một khái niệm quan trọng trong hệ thống tư pháp hình sự. Theo định nghĩa, giai đoạn xét xử sơ thẩm là quá trình mà Tòa án xem xét và đưa ra quyết định về bản chất pháp lý của vụ án hình sự. Trong quá trình này, Viện kiểm sát nhân dân (cơ quan công tố) có trách nhiệm thực hiện quyền công tố nhằm bảo vệ lợi ích của Nhà nước và quyền lợi hợp pháp của công dân. Điều này có nghĩa là Viện kiểm sát không chỉ đơn thuần là bên khởi tố, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính công bằng và khách quan trong xét xử. Các hoạt động của Viện kiểm sát bao gồm việc tham gia vào các phiên tòa, đưa ra chứng cứ, và bảo vệ quan điểm của mình trước Tòa án. Điều này được quy định rõ trong Bộ luật Tố tụng hình sự và các văn bản pháp luật liên quan. Việc thực hiện quyền công tố trong giai đoạn này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của Nhà nước mà còn đảm bảo rằng những người bị truy tố được xét xử công bằng và đúng pháp luật.

II. Quy định pháp luật và thực tiễn thực hành quyền công tố tại Điện Biên

Tại tỉnh Điện Biên, quy định pháp luật về thực hành quyền công tố (thực hành quyền công tố) được thực hiện theo các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và các văn bản hướng dẫn thi hành. Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên có trách nhiệm thực hiện quyền công tố trong các vụ án hình sự, từ giai đoạn điều tra cho đến khi vụ án được đưa ra xét xử. Thực tế cho thấy, việc thực hiện quyền công tố tại Điện Biên còn gặp nhiều khó khăn và thách thức. Một số vụ án đã bị truy tố oan, dẫn đến sự bất bình trong dư luận. Điều này cho thấy cần có sự cải cách và nâng cao chất lượng hoạt động của Viện kiểm sát. Việc tăng cường trách nhiệm của cán bộ kiểm sát viên trong quá trình thực hiện quyền công tố là rất cần thiết. Đồng thời, cần có các giải pháp cụ thể để cải thiện quy trình xét xử và đảm bảo rằng quyền lợi của người bị truy tố được bảo vệ một cách tốt nhất. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng công tác thực hành quyền công tố mà còn góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân.

III. Giải pháp tăng cường công tác thực hành quyền công tố

Để nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Điện Biên, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể. Đầu tiên, cần hoàn thiện quy định pháp luật liên quan đến quyền công tố, đảm bảo tính đồng bộ và thống nhất trong việc áp dụng. Thứ hai, cần tăng cường đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ kiểm sát viên, nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa. Việc tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo chuyên đề về thực hành quyền công tố sẽ giúp cán bộ nắm vững kiến thức và kỹ năng cần thiết. Thứ ba, cần tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, đặc biệt là giữa Viện kiểm sát và Tòa án, để đảm bảo quá trình xét xử diễn ra công bằng, minh bạch. Cuối cùng, cần có cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả công tác thực hành quyền công tố, từ đó kịp thời điều chỉnh và hoàn thiện quy trình làm việc. Những giải pháp này không chỉ giúp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố mà còn góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân và đảm bảo an ninh trật tự xã hội.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2016-2020, Viện Kiểm sát Nhân dân (VKSND) tỉnh Điện Biên đã thực hiện truy tố 4.458 vụ án với 5.606 bị cáo, trong khi Tòa án hai cấp thụ lý 4.469 vụ án với 5.635 bị cáo, đạt tỷ lệ xét xử sơ thẩm khoảng 95%. Công tác thực hành quyền công tố (THQCT) trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại tỉnh Điện Biên giữ vai trò then chốt trong việc bảo đảm tính nghiêm minh, khách quan của pháp luật, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả công tác tố tụng hình sự. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng THQCT của VKSND trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Điện Biên, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng công tác này phù hợp với yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động THQCT của VKSND hai cấp tỉnh và huyện trên địa bàn tỉnh Điện Biên, dựa trên số liệu thống kê và báo cáo công tác từ năm 2016 đến 2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học, thực tiễn để hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động THQCT, góp phần bảo vệ quyền con người, quyền công dân, đồng thời tăng cường sự tin tưởng của nhân dân vào hệ thống tư pháp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về cải cách tư pháp và bảo vệ pháp luật. Mô hình nghiên cứu tập trung vào các khái niệm chính như: quyền công tố, thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự, giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, và vai trò của Viện Kiểm sát Nhân dân trong hoạt động tố tụng. Quyền công tố được hiểu là quyền của Nhà nước giao cho VKSND truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, bảo đảm việc truy tố, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội và không bỏ lọt tội phạm. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử sơ thẩm là hoạt động của KSV tại phiên tòa nhằm bảo vệ công lý, quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích luật học so sánh, nghiên cứu trường hợp điển hình, khảo sát thực tiễn, phỏng vấn chuyên gia và phương pháp lịch sử. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê từ báo cáo công tác của VKSND tỉnh Điện Biên giai đoạn 2016-2020, các văn bản pháp luật liên quan như Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, Bộ luật Hình sự năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ các vụ án hình sự được xét xử sơ thẩm tại tỉnh Điện Biên trong giai đoạn trên, với sự tham gia của đội ngũ KSV hai cấp tỉnh và huyện. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ dữ liệu có sẵn để đảm bảo tính đại diện và khách quan. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2020, tập trung phân tích các hoạt động THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm, đồng thời đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp cải thiện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu quả công tác THQCT tại phiên tòa sơ thẩm: Trong giai đoạn 2016-2020, VKSND tỉnh Điện Biên đã ban hành 4.458 bản cáo trạng, truy tố 5.606 bị cáo, trong đó có 4.625 bị cáo đã hoàn tất xét xử sơ thẩm, đạt tỷ lệ tuân thủ pháp luật khoảng 95%. Tỷ lệ kháng nghị phúc thẩm là 27 vụ, chiếm khoảng 0,6% tổng số vụ án, cho thấy chất lượng truy tố và xét xử tương đối cao.

2. Hạn chế trong công tác chuẩn bị và tranh luận tại phiên tòa: Khoảng 30% KSV chưa chuẩn bị kỹ lưỡng cương xét hỏi và luận tội, nhiều bản cáo trạng còn thiếu sót về hình thức và nội dung, chưa phân tích đầy đủ các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Chất lượng tranh luận tại phiên tòa còn hạn chế, nhiều KSV thiếu kỹ năng vận dụng pháp luật và lập luận sắc bén, dẫn đến hiệu quả tranh tụng chưa cao.

3. Yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng THQCT: Các yếu tố khách quan như hệ thống pháp luật còn chưa hoàn thiện, cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật còn thiếu và lạc hậu, chế độ đãi ngộ cho KSV chưa tương xứng, ảnh hưởng đến động lực làm việc. Yếu tố chủ quan gồm trình độ chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp của một bộ phận KSV còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp.

4. Phối hợp liên ngành còn chưa đồng bộ: Mặc dù đã có quy chế phối hợp giữa VKSND, Tòa án và Công an, nhưng thực tế phối hợp trong công tác điều tra, truy tố và xét xử còn nhiều bất cập, chưa kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng xét xử.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác THQCT tại phiên tòa sơ thẩm vụ án hình sự tỉnh Điện Biên đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả tố tụng hình sự và bảo vệ quyền con người. Tuy nhiên, những hạn chế về kỹ năng nghiệp vụ, chuẩn bị hồ sơ và tranh luận tại phiên tòa phản ánh sự cần thiết phải tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ KSV. So sánh với các nghiên cứu tại Hà Nội và các địa phương khác, Điện Biên có những điểm tương đồng về khó khăn trong cơ sở vật chất và chế độ đãi ngộ, nhưng có sự khác biệt về mức độ phối hợp liên ngành. Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, đặc biệt là các quy định liên quan đến quyền công tố và tố tụng hình sự, sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho KSV thực hiện tốt chức năng của mình. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ vụ án truy tố, xét xử và kháng nghị phúc thẩm theo từng năm, cũng như bảng đánh giá chất lượng bản cáo trạng và tranh luận tại phiên tòa.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến THQCT: Đề nghị Bộ Tư pháp và các cơ quan chức năng rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về quyền công tố, tố tụng hình sự nhằm đảm bảo tính rõ ràng, thống nhất và khả thi. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp, Quốc hội.

2. Nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng KSV: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng tranh tụng, lập luận pháp lý, phân tích chứng cứ cho đội ngũ KSV, đặc biệt là KSV cấp huyện. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao, các trường đào tạo luật.

3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị kỹ thuật: Đầu tư nâng cấp trụ sở làm việc, trang thiết bị phục vụ công tác nghiệp vụ như phần mềm quản lý án, thiết bị trình chiếu tại phiên tòa, phương tiện di chuyển cho KSV. Thời gian thực hiện: 2-3 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, VKSND các cấp.

4. Tăng cường phối hợp liên ngành: Xây dựng và thực hiện nghiêm túc các quy chế phối hợp giữa VKSND, Tòa án, Công an và các cơ quan liên quan, tổ chức các cuộc họp định kỳ để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong công tác tố tụng. Thời gian thực hiện: ngay và liên tục. Chủ thể thực hiện: Lãnh đạo VKSND, TAND, Công an tỉnh.

5. Cải thiện chế độ đãi ngộ cho KSV: Đề xuất nâng mức lương, phụ cấp và các chính sách hỗ trợ khác nhằm tạo động lực làm việc, thu hút nhân tài vào ngành Kiểm sát. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính, VKSND tối cao.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ, Kiểm sát viên VKSND các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng nghiệp vụ trong thực hành quyền công tố tại phiên tòa sơ thẩm, từ đó nâng cao chất lượng công tác truy tố và xét xử.

2. Lãnh đạo các cơ quan tư pháp: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy chế phối hợp liên ngành, quản lý, chỉ đạo công tác tố tụng hình sự hiệu quả hơn.

3. Nhà nghiên cứu, giảng viên luật hình sự và tố tụng hình sự: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy, nghiên cứu về quyền công tố, tố tụng hình sự và cải cách tư pháp.

4. Sinh viên ngành Luật, đặc biệt chuyên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự: Giúp hiểu rõ hơn về thực tiễn công tác THQCT, các vấn đề pháp lý và thực tiễn tại địa phương, từ đó nâng cao kiến thức chuyên môn.

Câu hỏi thường gặp

1. Thực hành quyền công tố là gì và vai trò của nó trong tố tụng hình sự?
   Thực hành quyền công tố là hoạt động của Viện Kiểm sát Nhân dân trong việc truy tố, xét xử người phạm tội nhằm bảo đảm việc xử lý đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Vai trò của nó là bảo vệ công lý, quyền con người và lợi ích xã hội, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng xét xử.

2. Tại sao công tác chuẩn bị bản cáo trạng còn nhiều hạn chế?
   Nguyên nhân chủ yếu do một số KSV chưa chú trọng nghiên cứu hồ sơ sâu sắc, thiếu kỹ năng phân tích chứng cứ và lập luận pháp lý, cùng với áp lực công việc và chế độ đãi ngộ chưa tương xứng dẫn đến sự chủ quan, làm việc qua loa.

3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chất lượng THQCT tại phiên tòa sơ thẩm?
   Ngoài yếu tố pháp luật và cơ sở vật chất, yếu tố con người, đặc biệt là trình độ chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp của KSV, có ảnh hưởng quyết định đến chất lượng công tác THQCT.

4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phối hợp liên ngành trong tố tụng hình sự?
   Cần xây dựng quy chế phối hợp rõ ràng, tổ chức các cuộc họp định kỳ để trao đổi thông tin, tháo gỡ khó khăn, đồng thời tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức về vai trò phối hợp của từng cơ quan.

5. Chế độ đãi ngộ hiện nay ảnh hưởng thế nào đến công tác THQCT?
   Chế độ đãi ngộ thấp khiến KSV gặp khó khăn trong cuộc sống, giảm động lực làm việc, ảnh hưởng đến tinh thần trách nhiệm và chất lượng công tác, từ đó làm giảm hiệu quả thực hành quyền công tố tại phiên tòa.

Kết luận

• THQCT trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại tỉnh Điện Biên đã đạt được nhiều kết quả tích cực với tỷ lệ xét xử tuân thủ pháp luật trên 95%.
• Công tác chuẩn bị hồ sơ, bản cáo trạng và tranh luận tại phiên tòa còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng xét xử.
• Các yếu tố pháp luật, cơ sở vật chất, con người và phối hợp liên ngành đều tác động đến hiệu quả công tác THQCT.
• Cần thiết phải hoàn thiện pháp luật, nâng cao đào tạo, cải thiện cơ sở vật chất và chế độ đãi ngộ, đồng thời tăng cường phối hợp liên ngành để nâng cao chất lượng công tác.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự tại địa phương.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo nâng cao kỹ năng cho KSV, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu để hoàn thiện hơn công tác THQCT.

Call to action: Các cơ quan chức năng và ngành Kiểm sát cần phối hợp chặt chẽ, đầu tư nguồn lực và chú trọng đào tạo để nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố, góp phần xây dựng nền tư pháp công minh, hiệu quả.