Thô lý vô hành chính: Thực trạng và giải pháp

Dưới góc độ luật tố tụng hành chính, “thụ lý” thường được hiểu là việc Tòa án chính thức tiếp nhận và giải quyết công việc thuộc thẩm quyền của mình (thụ lý vụ án hành chính). Do vậy, để làm rõ khái niệm thụ lý vụ án hành chính, cần phải nắm được những vấn đề lý luận chung về “vụ án hành chính”. Vụ án được hiểu là vụ việc Tòa án có trách nhiệm giải quyết theo yêu cầu hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức để bảo vệ một cách hữu hiệu các quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức, cơ quan khỏi sự xâm hại một cách trái pháp luật từ quyền hành pháp. Thực tiễn quản lý hành chính nhà nước diễn ra hết sức đa dạng, phức tạp. Sự xung đột về lợi ích giữa các cơ quan, tổ chức, cá nhân là rất phổ biến.

Trong hoạt động tố tụng hành chính, khởi kiện và thụ lý vụ án được coi là giai đoạn đầu tiên của quá trình tố tụng. Trong giai đoạn này, Tòa án xem xét nội dung, thủ tục vụ án để quyết định có đưa vụ án ra Tòa án xem xét hay không. Vì vậy, việc xét xử vụ án hành chính có đúng pháp luật hay không đúng pháp luật phụ thuộc rất nhiều vào hoạt động thụ lý. Nếu không có việc thụ lý vụ án hành chính thì sẽ không có quá trình tố tụng hành chính tiếp theo. Thụ lý vụ án hành chính có ý nghĩa pháp lý quan trọng, vì nó đặt trách nhiệm của Tòa án là phải giải quyết vụ án trong thời hạn pháp luật quy định kể từ ngày thụ lý vụ án.

Xuất phát từ tính chủ động, sáng tạo trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước mà xu hướng lạm quyền, vi quyền, tùy tiện, thiếu căn cứ pháp lý,… hoặc làm tổn hại đến quyền và lợi ích chính đáng của công dân là điều không thể tránh khỏi. Nói cách khác, sự sử dụng quyền lực nhà nước, áp đặt ý chí nhà nước của chủ thể quản lý hành chính nhà nước luôn chứa đựng khả năng làm xuất hiện sự phản kháng có ý thức của đối tượng quản lý hành chính chịu sự áp đặt ý chí nói trên.

Khi có sự xâm hại quyền, lợi ích do có sự áp đặt ý chí nhà nước của chủ thể quản lý hành chính nhà nước, sự phản kháng của đối tượng quản lý chủ yếu được thể hiện thông qua các khiếu kiện hành chính đối với các hành vi, quyết định hành chính. Nội dung và mức độ gay gắt của khiếu kiện hành chính chủ yếu phụ thuộc vào nội dung và mức độ xâm hại các quyền, lợi ích từ phía các chủ thể quản lý hành chính nhà nước. Vụ án hành chính phát sinh không nằm ngoài những khiếu kiện đó.

Để có vụ án hành chính, pháp luật không chỉ có những quy định ràng buộc đối với người khởi kiện mà pháp luật còn có những quy định đối với chủ thể tiến hành tố tụng, nhất là Tòa án. Vụ án hành chính được thụ lý giải quyết, trước hết nó phải thuộc thẩm quyền của Tòa án nhất định mà pháp luật đã ghi nhận. Tóm lại, “vụ án hành chính là vụ án được phát sinh tại Tòa án có thẩm quyền theo quy định của pháp luật tố tụng hành chính , do cá nhân, cơ quan nhà nước hoặc tổ chức khởi kiện yêu cầu toà án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trước một quyết định hành chính, hành vi hành chính”.

Các hoạt động để đi đến “thụ lý vụ án hành chính” là những hành vi tố tụng đầu tiên mà Tòa án phải tiến hành để đi đến quyết định có hay không có các giai đoạn tiếp theo của vụ án hành chính. Vì vậy, có thể nói, thụ lý vụ án hành chính trước hết là một trong những quyền và nghĩa vụ của Tòa án. Điều này xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ của Tòa án trong xét xử hành chính. Tòa hành chính là cơ quan chuyên xét xử các vụ án hành chính nhằm bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức, cơ quan khi có các quyết định hành chính, hành vi hành chính xâm phạm; bảo vệ pháp chế và kỷ luật nhà nước trong quản lý hành chính.

Khởi kiện chính vì vậy là một sự kiện pháp lý làm phát sinh quan hệ giữa người khởi kiện với Tòa hành chính thuộc Tòa án nhân dân có thẩm quyền. Chức năng của Tòa án nói chung và của Tòa hành chính nói riêng là xét xử các vụ án hành chính để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi kiện. Có thể khẳng định rằng, khởi kiện vụ án hành chính là tiền đề đối với hoạt động thụ lý của Tòa án. Khởi tố vụ án hành chính là quyền của Viện Kiểm Sát.

Việc khởi tố của cơ quan này cũng chính là hành vi tố tụng để mở đầu cho cả quá trình Tòa án giải quyết vụ án hành chính.Việc khởi kiện, khởi tố vụ án hành chính có được chấp nhận hay không lại phụ thuộc vào hoạt động thụ lý của Tòa án. Tòa án chỉ thụ lý vụ án hành chính khi nó thoả mãn những căn cứ luật định. Tòa án sẽ trả lại đơn kiện khi việc khởi kiện, khởi tố rơi vào một trong những trường hợp pháp luật quy định phải trả lại đơn kiện.

Vì vậy, việc xét xử vụ án hành chính có đúng pháp luật hay không đúng pháp luật phụ thuộc rất nhiều vào hoạt động thụ lý. Nếu không có việc thụ lý vụ án hành chính thì sẽ không có quá trình tố tụng hành chính tiếp theo. Hơn nữa, thụ lý vụ án hành chính có ý nghĩa pháp lý quan trọng, vì nó đặt trách nhiệm của Tòa án là phải giải quyết vụ án trong thời hạn pháp luật quy định kể từ ngày thụ lý vụ án.

Để hiểu rõ được vị trí, vai trò của thụ lý vụ án trong thủ tục tố tụng hành chính cần thiết nắm được quá trình tố tụng hành chính khi giải quyết một vụ án hành chính. Hoạt động tố tụng giải quyết các vụ án hành chính phải trải qua nhiều giai đoạn khác nhau, từ khi bắt đầu cho đến khi kết thúc vụ án. Đây là trình tự có tính chất bắt buộc trong việc giải quyết vụ án. Giai đoạn đầu tiên là giai đoạn khởi kiện, khởi tố và thụ lý vụ án.

Cần có những sửa đổi, bổ sung cụ thể, chi tiết hơn về các quy định liên quan đến thủ tục hành chính, đặc biệt là trong lĩnh vực thụ lý vụ án. Điều này giúp giảm thiểu tình trạng vướng mắc thủ tục, bất cập thủ tục, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp.

Nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức công vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác thụ lý vụ án hành chính. Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên, cập nhật kiến thức mới về pháp luật, cải cách thủ tục hành chính.