## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Giáo dục và đào tạo, đặc biệt là đổi mới phương pháp dạy học (PPDH), đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Môn Lịch sử ở trường Trung học phổ thông (THPT) không chỉ cung cấp kiến thức lịch sử mà còn góp phần hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát triển tư duy và kỹ năng cho học sinh (HS). Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc dạy và học Lịch sử còn nhiều hạn chế, HS thường cảm thấy môn học khô khan, thiếu hứng thú.

Luận văn tập trung nghiên cứu “Thiết kế và tổ chức dạy học theo chủ đề trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 12 ở trường THPT huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh” nhằm đổi mới PPDH, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, đồng thời nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Lịch sử. Nghiên cứu khảo sát thực trạng tại các trường THPT trên địa bàn huyện Lương Tài, với mục tiêu đề xuất các chủ đề dạy học phù hợp và phương pháp tổ chức hiệu quả, góp phần phát triển năng lực sử học của HS.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào phần lịch sử Việt Nam từ năm 1919 đến năm 2000, giai đoạn có ý nghĩa lịch sử trọng đại, giáo dục lòng yêu nước và tinh thần dân tộc cho HS. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao trong việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa và phương pháp dạy học Lịch sử theo hướng tích hợp, phát triển năng lực người học.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại và phương pháp dạy học tích cực, trong đó:

- **Lý thuyết dạy học theo chủ đề**: Tập trung vào việc tích hợp kiến thức từ nhiều bài học, môn học có liên quan thành một chủ đề có ý nghĩa thực tiễn, giúp HS tự tìm kiếm, xử lý thông tin và vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề.
- **Lý thuyết phát triển năng lực học sinh**: Nhấn mạnh phát triển năng lực sử học, tư duy lịch sử, kỹ năng khai thác sử liệu, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề và vận dụng bài học lịch sử vào thực tiễn.
- **Lý thuyết tâm lý học giáo dục**: Nghiên cứu đặc điểm nhận thức của HS THPT, từ đó thiết kế PPDH phù hợp, phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của HS.

Các khái niệm chính bao gồm: dạy học theo chủ đề, tích hợp kiến thức, năng lực sử học, phương pháp dạy học tích cực, và kỹ năng sống.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát thực trạng tại 5 trường THPT trên địa bàn huyện Lương Tài, gồm THPT Lương Tài, Lương Tài II, Lương Tài III, Gia Bình I, và Lê Văn Thịnh. Đối tượng khảo sát gồm 20 giáo viên (GV) dạy Lịch sử và 190 HS lớp 12.
- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ phần trăm, so sánh kết quả giữa các nhóm GV và HS. Phân tích định tính qua phỏng vấn sâu, quan sát dự giờ và trao đổi với GV, HS.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2019-2020, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế chủ đề và PPDH, thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Lương Tài, và đánh giá kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Vai trò và nhận thức về dạy học theo chủ đề**: 100% GV khảo sát khẳng định dạy học theo chủ đề là cần thiết; 65% GV cho rằng việc thiết kế chủ đề rất quan trọng. Tuy nhiên, chỉ 15% GV thường xuyên tổ chức dạy học theo chủ đề, 60% thỉnh thoảng, 10% không thực hiện.
- **Thực trạng tổ chức dạy học**: 55% GV vẫn dạy theo từng bài trong sách giáo khoa, chỉ 20% áp dụng dạy học theo chủ đề phần lịch sử Việt Nam lớp 12. 65% GV gặp khó khăn về thời gian chuẩn bị và tổ chức, 25% chưa thành thạo xây dựng chủ đề.
- **Phương pháp dạy học sử dụng**: GV chủ yếu dùng thuyết trình, vấn đáp (80%), trực quan (80%), và sử dụng sách giáo khoa (75%). Các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, dạy học nêu và giải quyết vấn đề, dạy học dự án còn ít được áp dụng.
- **Phản hồi của HS**: 26,3% HS rất thích môn Lịch sử, 51,1% bình thường, 13,2% không thích. Khi học theo chủ đề, 50,5% HS rất tích cực tham gia, 40,5% bình thường. 96,3% HS cho rằng kiến thức được sắp xếp logic, 86,3% thấy hứng thú và phát huy tính tích cực, 78,9% phát huy năng lực tự học và làm việc nhóm.
- **Khó khăn của HS**: 43,2% HS không biết cách học hiệu quả, 36,8% gặp khó khăn trong tìm kiếm tài liệu, 20% khó khăn trong sử dụng công nghệ thông tin.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy dạy học theo chủ đề là phương pháp phù hợp để nâng cao chất lượng dạy và học Lịch sử, phát huy năng lực và hứng thú của HS. Tuy nhiên, việc áp dụng còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan như thiếu thời gian, chưa thành thạo kỹ năng xây dựng chủ đề và phương pháp tích cực của GV, cũng như tâm lý học tập thụ động của HS.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả khảo sát tại huyện Lương Tài tương đồng với xu hướng chung của giáo dục phổ thông Việt Nam, nhấn mạnh vai trò của đổi mới PPDH theo hướng tích hợp và phát triển năng lực. Việc thiết kế chủ đề giúp HS hệ thống kiến thức một cách logic, tăng khả năng vận dụng và phát triển kỹ năng sống, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ GV áp dụng dạy học theo chủ đề và mức độ tích cực của HS, bảng tổng hợp phương pháp dạy học được sử dụng và mức độ yêu thích của HS, giúp minh họa rõ nét hiệu quả và hạn chế của phương pháp này.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho GV** về thiết kế và tổ chức dạy học theo chủ đề, phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật dạy học hiện đại nhằm nâng cao năng lực chuyên môn. Mục tiêu đạt 80% GV được đào tạo trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.
- **Xây dựng bộ tài liệu mẫu các chủ đề lịch sử lớp 12** phù hợp với chương trình mới, có hướng dẫn chi tiết phương pháp tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá. Thời gian hoàn thành trong 6 tháng, do các trường đại học sư phạm phối hợp thực hiện.
- **Khuyến khích đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học**, kết hợp hoạt động ngoại khóa, tham quan thực tế, ứng dụng công nghệ thông tin và bảng tương tác thông minh để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Mục tiêu tăng 30% số tiết học áp dụng hình thức mới trong 2 năm.
- **Tăng cường hỗ trợ HS trong kỹ năng tự học, tìm kiếm và xử lý thông tin**, tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ năng học tập, sử dụng công nghệ thông tin hiệu quả. Mục tiêu giảm 50% HS gặp khó khăn về kỹ năng học tập trong 1 năm, do nhà trường và giáo viên chủ nhiệm phối hợp thực hiện.
- **Xây dựng hệ thống đánh giá đa dạng, liên tục**, kết hợp kiểm tra thường xuyên và đánh giá năng lực qua dự án, thuyết trình, thảo luận nhóm nhằm phản ánh chính xác năng lực HS. Thời gian áp dụng trong năm học tiếp theo, do GV bộ môn và ban giám hiệu phối hợp.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Lịch sử THPT**: Nắm bắt phương pháp dạy học theo chủ đề, nâng cao kỹ năng thiết kế bài giảng, tổ chức hoạt động học tập tích cực, phát triển năng lực HS.
- **Sinh viên ngành Sư phạm Lịch sử**: Học tập lý luận và thực tiễn đổi mới PPDH, chuẩn bị kỹ năng sư phạm hiện đại, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy tương lai.
- **Nhà quản lý giáo dục**: Hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp đổi mới PPDH Lịch sử, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ GV phù hợp.
- **Nhà nghiên cứu giáo dục**: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về dạy học theo chủ đề, phát triển các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực đổi mới giáo dục phổ thông.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Dạy học theo chủ đề là gì?**  
Dạy học theo chủ đề là phương pháp tích hợp kiến thức từ nhiều bài học, môn học có liên quan thành một chủ đề có ý nghĩa thực tiễn, giúp HS tự tìm kiếm, xử lý thông tin và vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề.

2. **Lợi ích của dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử là gì?**  
Phương pháp này giúp HS phát triển năng lực sử học, tư duy lịch sử, kỹ năng khai thác sử liệu, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề và vận dụng bài học vào thực tiễn, đồng thời tăng hứng thú học tập.

3. **Khó khăn khi áp dụng dạy học theo chủ đề là gì?**  
GV thường gặp khó khăn về thời gian chuẩn bị, chưa thành thạo kỹ năng xây dựng chủ đề và phương pháp tích cực; HS còn thiếu kỹ năng tự học và tâm lý học tập thụ động.

4. **Làm thế nào để GV có thể thiết kế chủ đề hiệu quả?**  
GV cần dựa trên nội dung chương trình, mức độ nhận thức của HS, điều kiện nhà trường và kinh nghiệm cá nhân; đồng thời tham gia các khóa tập huấn, trao đổi kinh nghiệm và áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực.

5. **HS cần chuẩn bị gì để học theo chủ đề hiệu quả?**  
HS cần phát triển kỹ năng tự học, tìm kiếm và xử lý thông tin, tích cực tham gia thảo luận nhóm, đặt câu hỏi và vận dụng kiến thức vào thực tiễn; đồng thời sử dụng hiệu quả công nghệ thông tin hỗ trợ học tập.

## Kết luận

- Khẳng định vai trò quan trọng của dạy học theo chủ đề trong đổi mới PPDH môn Lịch sử, góp phần phát triển năng lực và hứng thú học tập của HS.  
- Đề xuất các chủ đề và phương pháp tổ chức dạy học phù hợp với chương trình Lịch sử lớp 12, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.  
- Thực nghiệm sư phạm cho thấy phương pháp này nâng cao hiệu quả học tập, phát huy tính tích cực, chủ động của HS.  
- Đề nghị tăng cường đào tạo GV, đa dạng hóa hình thức tổ chức và hỗ trợ kỹ năng học tập cho HS để khắc phục khó khăn hiện tại.  
- Kêu gọi các nhà quản lý, GV và sinh viên ngành Sư phạm Lịch sử nghiên cứu, áp dụng và phát triển phương pháp dạy học theo chủ đề nhằm nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử phổ thông.

**Hành động tiếp theo:** Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu cho GV, xây dựng tài liệu mẫu, triển khai thực nghiệm mở rộng và đánh giá liên tục để hoàn thiện phương pháp dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử.