Phần này tập trung phân tích thành tựu văn hóa Việt Nam thế kỷ 19, đặc biệt nhấn mạnh vào sự giao thoa và ảnh hưởng từ bên ngoài. Thành tựu thể hiện rõ nét trong nhiều lĩnh vực, bao gồm tôn giáo, giáo dục, văn học, kiến trúc, và điêu khắc. Sự phát triển của Nho giáo, Phật giáo, và tín ngưỡng dân gian đã tạo nên một bức tranh văn hóa đa dạng. Hệ thống giáo dục khoa cử, dù có những hạn chế, vẫn đóng vai trò quan trọng trong đào tạo nhân tài. Văn học thịnh đạt với nhiều tác phẩm nổi tiếng như Truyện Kiều của Nguyễn Du, phản ánh sâu sắc xã hội đương thời. Kiến trúc và điêu khắc cũng đạt đến đỉnh cao, thể hiện qua các công trình kiến trúc đồ sộ như hoàng thành, lăng tẩm, chùa, đình, miếu, cùng với các tác phẩm điêu khắc tinh xảo. Tuy nhiên, ảnh hưởng của văn hóa phương Tây, đặc biệt là văn hóa Pháp, cũng bắt đầu xuất hiện, đặt nền móng cho những biến đổi trong tương lai. Sự giao thoa văn hóa này tạo nên những nét đặc sắc riêng của văn hóa Việt Nam.
1.1 Tôn giáo Việt Nam thế kỷ 19 và sự đa dạng tín ngưỡng
Sự phát triển song song của Phật giáo, Nho giáo, và tín ngưỡng dân gian tạo nên bức tranh tôn giáo đa dạng ở thế kỷ 19. Phật giáo vẫn giữ vai trò quan trọng, thể hiện qua việc xây dựng nhiều chùa chiền. Nho giáo, với tư tưởng Khổng - Mạnh, trở thành hệ tư tưởng chính thống của giai cấp thống trị, ảnh hưởng mạnh mẽ đến giáo dục và xã hội. Các tín ngưỡng dân gian, như thờ Mẫu, thờ thần linh, vẫn được duy trì và phát triển, phản ánh đời sống tâm linh của người dân. Sự tồn tại và tương tác giữa các hệ thống tín ngưỡng này đã tạo nên một nét văn hóa đặc trưng của Việt Nam. Sự du nhập của Thiên Chúa giáo cũng góp phần làm phong phú thêm bức tranh tôn giáo. Tôn giáo Việt Nam thế kỷ 19 thể hiện sự dung hợp giữa truyền thống và ngoại lai. Phật giáo, Nho giáo, và tín ngưỡng dân gian đã cùng tồn tại và tác động lẫn nhau tạo nên sự đa dạng, giàu có của đời sống tinh thần người Việt.
1.2 Giáo dục Việt Nam thế kỷ 19 và hệ thống khoa cử
Hệ thống giáo dục khoa cử vẫn là trụ cột của nền giáo dục Việt Nam thế kỷ 19. Tuy nhiên, giáo dục chủ yếu hướng đến Nho học, tạo nên sự bất cập trong việc tiếp thu kiến thức mới. Cao học Việt Nam thế kỷ 19 chủ yếu tập trung vào Nho học, hạn chế sự phát triển của các lĩnh vực khác. Việc thi cử, tuy quy củ, nhưng cũng bị ảnh hưởng bởi yếu tố quan liêu, gây ra nhiều bất công. Mặc dù vậy, hệ thống này vẫn đào tạo được nhiều nhân tài cho đất nước. Sự phát triển của giáo dục, đặc biệt là sự du nhập của phương pháp giáo dục phương Tây, bắt đầu xuất hiện vào cuối thế kỷ 19, đặt nền móng cho sự đổi mới trong giáo dục Việt Nam. Chính sách văn hóa thuộc địa Pháp đã bắt đầu ảnh hưởng đến giáo dục Việt Nam, tạo ra những thay đổi trong chương trình và phương pháp giảng dạy. Hội họa Việt Nam thế kỷ 19 cũng bắt đầu có sự tiếp xúc với phương Tây.
1.3 Văn học Việt Nam thế kỷ 19 và sự ảnh hưởng của Truyện Kiều
Văn học Việt Nam thế kỷ 19 đạt đến đỉnh cao với sự xuất hiện của nhiều tác phẩm văn học xuất sắc. Truyện Kiều của Nguyễn Du là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất, phản ánh sâu sắc hiện thực xã hội và tình cảm con người. Các thể loại văn học khác như thơ ca, truyện ngắn, cũng phát triển mạnh mẽ. Văn xuôi Việt Nam thế kỷ 19 đa dạng về chủ đề và phong cách. Sự giao thoa với văn học phương Tây bắt đầu xuất hiện, tạo ra những ảnh hưởng nhất định đến văn học Việt Nam. Thơ ca Việt Nam thế kỷ 19 vẫn giữ được những giá trị truyền thống, nhưng cũng có sự đổi mới về nội dung và hình thức. Truyện Kiều không chỉ là một tác phẩm văn học xuất sắc mà còn là một hiện tượng văn hóa, có ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống tinh thần của người Việt.
Sự tiếp xúc với văn hóa phương Tây, đặc biệt là văn hóa Pháp, tạo nên những giao thoa văn hóa đáng kể. Ảnh hưởng này thể hiện rõ trong nhiều lĩnh vực, bao gồm kiến trúc, giáo dục, và văn học. Tuy nhiên, sự giao lưu văn hóa Việt Nam - Pháp không đồng nhất. Việc tiếp thu có chọn lọc, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc vẫn được đặt lên hàng đầu. Ảnh hưởng văn hóa phương Tây đến Việt Nam thế kỷ 19 không làm mất đi những giá trị truyền thống của Việt Nam, mà ngược lại, tạo ra sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Sự giao lưu văn hóa Việt Nam - Trung Quốc vẫn tiếp tục, nhưng không mạnh mẽ như trước đây.
2.1 Ảnh hưởng văn hóa phương Tây đến Việt Nam thế kỷ 19
Sự xâm lược của thực dân Pháp đã mang đến Việt Nam nhiều ảnh hưởng văn hóa phương Tây. Tuy nhiên, sự tiếp thu diễn ra không đồng đều. Một số lĩnh vực như kiến trúc, giáo dục bắt đầu có sự thay đổi, trong khi những giá trị truyền thống của Việt Nam vẫn được gìn giữ. Văn hóa Pháp ảnh hưởng đến Việt Nam đặc biệt là trong lĩnh vực kiến trúc. Nhiều công trình kiến trúc được xây dựng theo phong cách phương Tây. Sự tiếp xúc với văn học phương Tây cũng tạo ra những ảnh hưởng đến văn học Việt Nam, mở ra những hướng đi mới. Việc tiếp thu có chọn lọc, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, là đặc điểm nổi bật của quá trình giao thoa văn hóa này. Sự tiếp biến văn hóa Việt Nam trong thời kỳ này là sự kết hợp giữa giữ gìn bản sắc và tiếp thu tinh hoa.
2.2 Sự giao lưu văn hóa Việt Nam Pháp và Việt Nam Trung Quốc
Sự giao lưu văn hóa Việt Nam - Pháp là một phần quan trọng trong quá trình giao thoa văn hóa thế kỷ 19. Tuy nhiên, đây cũng là một quá trình phức tạp, với sự đan xen giữa tiếp thu và phản kháng. Việt Nam tiếp thu một số thành tựu văn hóa phương Tây, nhưng vẫn giữ vững bản sắc văn hóa dân tộc. Sự giao lưu văn hóa Việt Nam - Trung Quốc tiếp tục diễn ra, nhưng không còn mạnh mẽ như trước đây. Ảnh hưởng của Trung Quốc vẫn còn, nhưng không còn chiếm ưu thế tuyệt đối. Sự tiếp biến văn hóa Việt Nam trong mối quan hệ với cả Pháp và Trung Quốc đều thể hiện sự linh hoạt và chọn lọc, nhằm giữ gìn và phát triển bản sắc văn hóa riêng.
