Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 1990 – 2014, Việt Nam trải qua nhiều biến động kinh tế quan trọng với các chỉ số thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại có ảnh hưởng lớn đến sự ổn định và phát triển kinh tế quốc gia. Theo số liệu từ Ngân hàng Phát triển Châu Á, tỷ lệ thâm hụt tài khoá trung bình trong giai đoạn này là khoảng -2,02% GDP, trong khi thâm hụt thương mại có xu hướng biến động mạnh, có năm lên tới -18,35% GDP (năm 2007). Vấn đề nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại tại Việt Nam, nhằm làm rõ liệu có tồn tại mối quan hệ nhân quả giữa hai biến số này hay không, từ đó đề xuất các giải pháp chính sách phù hợp.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là xác định bản chất mối quan hệ giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại trong dài hạn và ngắn hạn, đồng thời phân tích tác động của các biến vĩ mô như tỷ giá hối đoái, lãi suất và GDP đến mối quan hệ này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dữ liệu kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 1990 – 2014, giai đoạn có nhiều biến động kinh tế và chính sách quan trọng, bao gồm cả khủng hoảng tài chính châu Á 1997 và khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2008.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm cho các nhà hoạch định chính sách về mối quan hệ giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại, từ đó giúp xây dựng các chính sách tài chính và thương mại hiệu quả nhằm ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai trường phái lý thuyết chính về mối quan hệ giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại. Trường phái thứ nhất cho rằng tồn tại mối quan hệ nhân quả giữa hai biến này, có thể là tác động một chiều hoặc hai chiều, được gọi là “bộ đôi thâm hụt”. Các mô hình kinh tế vĩ mô như mô hình Keynes và mô hình Mundell-Fleming được sử dụng để giải thích cơ chế truyền dẫn, trong đó thâm hụt tài khoá làm tăng tổng cầu, thúc đẩy nhập khẩu và làm xấu đi cán cân thương mại. Các khái niệm chính bao gồm thâm hụt tài khoá, thâm hụt thương mại, cán cân thương mại, và các yếu tố vĩ mô như lãi suất, tỷ giá hối đoái, GDP.

Trường phái thứ hai dựa trên giả thuyết Ricardian Equivalence Hypothesis (REH), cho rằng thâm hụt tài khoá không ảnh hưởng đến thâm hụt thương mại do người tiêu dùng tăng tiết kiệm để bù đắp cho thuế tăng trong tương lai, do đó không làm thay đổi tiết kiệm quốc gia và cán cân thương mại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu chuỗi thời gian từ năm 1990 đến 2014, lấy từ Ngân hàng Phát triển Châu Á. Cỡ mẫu gồm các quan sát hàng năm trong 25 năm. Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Kiểm định tính dừng của các biến bằng kiểm định Augmented Dickey-Fuller (ADF) và Phillips-Perron (PP).
  • Kiểm định đồng liên kết giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại bằng phương pháp Engle-Granger.
  • Mô hình sai số hiệu chỉnh (ECM) để phân tích mối quan hệ dài hạn.
  • Mô hình Vector Auto Regressive (VAR) kết hợp kiểm định nhân quả Granger để xác định mối quan hệ nhân quả trong ngắn hạn.
  • Kiểm định phân phối chuẩn, tính tự tương quan và tính ổn định của mô hình VAR để đảm bảo tính phù hợp của mô hình.
  • Phân tích hàm phản ứng đẩy (Impulse Response Function) và phân rã phương sai (Variance Decomposition) để đánh giá tác động của các cú sốc kinh tế lên các biến.

Timeline nghiên cứu trải dài từ thu thập dữ liệu, kiểm định các giả thuyết, đến phân tích kết quả và đề xuất chính sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mối quan hệ dài hạn giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại: Kết quả kiểm định đồng liên kết và mô hình ECM cho thấy tồn tại mối quan hệ cân bằng dài hạn giữa hai biến. Cụ thể, khi thâm hụt tài khoá tăng 1% GDP, thâm hụt thương mại cũng có xu hướng tăng tương ứng, phản ánh mối quan hệ “bộ đôi thâm hụt”.

  2. Không có mối quan hệ nhân quả trong ngắn hạn: Kiểm định nhân quả Granger dựa trên mô hình VAR cho thấy không có bằng chứng thống kê về mối quan hệ nhân quả giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại trong ngắn hạn. Điều này cho thấy các biến có thể biến động độc lập trong các chu kỳ ngắn hạn.

  3. Ảnh hưởng của các biến vĩ mô: Tỷ giá hối đoái, lãi suất và GDP được đưa vào mô hình như các biến ngoại sinh có tác động đáng kể đến thâm hụt thương mại và thâm hụt tài khoá. Ví dụ, sự tăng giá đồng nội tệ làm giảm sức cạnh tranh xuất khẩu, góp phần làm tăng thâm hụt thương mại.

  4. Xu hướng biến động cùng chiều trong dài hạn: Phân tích hệ số tương quan cho thấy trong nhiều giai đoạn, thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại có xu hướng biến động cùng chiều, mặc dù có những giai đoạn tương quan âm do tác động của các khủng hoảng kinh tế như năm 1997 và 2007.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tồn tại mối quan hệ dài hạn giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại có thể giải thích qua cơ chế tổng cầu tăng do chi tiêu công và giảm thuế, làm tăng nhu cầu nhập khẩu. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại các nước đang phát triển và lý thuyết Keynes-Mundell Fleming. Tuy nhiên, việc không tìm thấy mối quan hệ nhân quả trong ngắn hạn cho thấy các yếu tố khác như chính sách tiền tệ, biến động thị trường quốc tế và các cú sốc kinh tế có thể làm gián đoạn mối liên hệ này trong ngắn hạn.

So sánh với các nghiên cứu tại các nước phát triển, kết quả tại Việt Nam cho thấy sự khác biệt do đặc thù kinh tế đang phát triển, mức độ hội nhập quốc tế và khả năng điều tiết chính sách còn hạn chế. Việc đưa các biến vĩ mô như tỷ giá, lãi suất và GDP vào mô hình giúp làm rõ hơn các kênh truyền dẫn ảnh hưởng đến mối quan hệ này.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ xu hướng thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại theo năm, bảng hệ số tương quan theo từng giai đoạn, và biểu đồ hàm phản ứng đẩy thể hiện tác động của các cú sốc lên các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý chi tiêu công: Hạn chế thâm hụt tài khoá bằng cách kiểm soát chặt chẽ chi tiêu không hiệu quả, ưu tiên đầu tư công có hiệu quả cao nhằm giảm áp lực lên cán cân thương mại. Mục tiêu giảm thâm hụt tài khoá xuống dưới -2% GDP trong vòng 3 năm tới, do Bộ Tài chính chủ trì thực hiện.

  2. Cải thiện nguồn thu ngân sách: Nâng cao hiệu quả thu thuế, chống thất thu và trốn thuế, đồng thời rà soát các chính sách ưu đãi thuế để đảm bảo nguồn thu bền vững. Mục tiêu tăng thu ngân sách lên 25% GDP trong 5 năm, phối hợp giữa Tổng cục Thuế và các cơ quan liên quan.

  3. Ổn định tỷ giá và chính sách tiền tệ: Duy trì chính sách tỷ giá linh hoạt, kiểm soát lạm phát và lãi suất để giảm áp lực lên cán cân thương mại, đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho xuất khẩu. Ngân hàng Nhà nước cần phối hợp với Bộ Tài chính để thực hiện trong trung hạn.

  4. Thúc đẩy phát triển sản xuất trong nước và xuất khẩu: Hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực sản xuất, đổi mới công nghệ, đa dạng hóa sản phẩm xuất khẩu nhằm giảm nhập khẩu nguyên liệu và hàng hóa trung gian. Mục tiêu tăng tỷ lệ xuất khẩu so với GDP lên trên 80% trong 5 năm, do Bộ Công Thương và các địa phương thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách tài chính và thương mại: Giúp hiểu rõ mối quan hệ giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại để xây dựng chính sách hiệu quả, cân bằng ngân sách và thúc đẩy xuất khẩu.

  2. Các nhà nghiên cứu kinh tế vĩ mô và tài chính công: Cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp phân tích hiện đại về mối quan hệ giữa các biến kinh tế vĩ mô trong bối cảnh Việt Nam.

  3. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các tổ chức tài chính: Hiểu rõ tác động của chính sách tài khoá và biến động kinh tế vĩ mô đến hoạt động kinh doanh và thị trường ngoại thương.

  4. Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng, Kinh tế quốc tế: Là tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu, luận văn và phát triển kiến thức chuyên sâu về kinh tế vĩ mô và chính sách công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thâm hụt tài khoá là gì và tại sao nó quan trọng?
    Thâm hụt tài khoá là sự chênh lệch giữa tổng thu và tổng chi của Chính phủ trong một năm, phản ánh mức độ bội chi ngân sách. Nó quan trọng vì ảnh hưởng đến nợ công, lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô.

  2. Thâm hụt thương mại ảnh hưởng thế nào đến nền kinh tế Việt Nam?
    Thâm hụt thương mại kéo dài có thể làm tăng nợ nước ngoài, giảm dự trữ ngoại tệ và gây áp lực lên tỷ giá, ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất trong nước và tăng trưởng kinh tế.

  3. Mối quan hệ giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại là gì?
    Nghiên cứu cho thấy tồn tại mối quan hệ dài hạn giữa hai biến, trong đó thâm hụt tài khoá tăng thường dẫn đến thâm hụt thương mại tăng do tổng cầu và nhập khẩu tăng.

  4. Tại sao không có mối quan hệ nhân quả trong ngắn hạn?
    Do các yếu tố như biến động thị trường quốc tế, chính sách tiền tệ và các cú sốc kinh tế có thể làm gián đoạn mối liên hệ này trong ngắn hạn, khiến hai biến không đồng biến động.

  5. Chính sách nào giúp giảm thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại?
    Các chính sách bao gồm kiểm soát chi tiêu công, nâng cao hiệu quả thu ngân sách, ổn định tỷ giá và thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu nhằm cân bằng ngân sách và cán cân thương mại.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định tồn tại mối quan hệ cân bằng dài hạn giữa thâm hụt tài khoá và thâm hụt thương mại tại Việt Nam giai đoạn 1990 – 2014.
  • Không tìm thấy mối quan hệ nhân quả trong ngắn hạn giữa hai biến này, phản ánh sự phức tạp của các yếu tố kinh tế vĩ mô.
  • Các biến vĩ mô như tỷ giá hối đoái, lãi suất và GDP đóng vai trò quan trọng trong cơ chế truyền dẫn ảnh hưởng đến thâm hụt tài khoá và thương mại.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách tài chính và thương mại nhằm ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp chính sách đề xuất và tiếp tục theo dõi, đánh giá tác động trong các giai đoạn kinh tế tiếp theo.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà hoạch định chính sách và chuyên gia kinh tế cần áp dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách tài khoá và thương mại, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý kinh tế quốc gia.