Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công tác xóa đói giảm nghèo (XĐGN) được Đảng và Nhà nước Việt Nam xác định là nhiệm vụ trọng tâm trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, việc hỗ trợ hộ mới thoát nghèo trở thành vấn đề cấp thiết nhằm đảm bảo tính bền vững của quá trình giảm nghèo. Theo báo cáo của ngành, tính đến năm 2018, tỷ lệ hộ nghèo cả nước còn khoảng dưới 6%, tuy nhiên tỷ lệ tái nghèo vẫn chiếm khoảng 5% số hộ thoát nghèo, với tỷ lệ hộ nghèo phát sinh lên tới gần 23%. Tỉnh Lào Cai, một trong những địa phương có tỷ lệ hộ nghèo cao, đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ, trong đó Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp vốn tín dụng ưu đãi cho các hộ mới thoát nghèo. Giai đoạn 2016-2018, NHCSXH tỉnh Lào Cai đã thực hiện cho vay đối với hơn 1.682 hộ mới thoát nghèo với dư nợ tín dụng tăng trưởng ổn định.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng hoạt động cho vay đối với hộ mới thoát nghèo tại NHCSXH tỉnh Lào Cai, đánh giá hiệu quả sử dụng vốn vay và đề xuất các giải pháp tăng cường cho vay nhằm góp phần giảm nghèo bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động cho vay phục vụ sản xuất kinh doanh đối với hộ mới thoát nghèo trên địa bàn tỉnh Lào Cai trong giai đoạn 2016-2018, với khảo sát thực tế năm 2019 tại ba huyện đại diện gồm Bảo Thắng, Sa Pa và Si Ma Cai. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả chính sách tín dụng ưu đãi, góp phần ổn định đời sống và phát triển kinh tế hộ gia đình mới thoát nghèo, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý và điều hành của NHCSXH tỉnh Lào Cai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: Thứ nhất là lý thuyết về tín dụng chính sách xã hội, nhấn mạnh vai trò của tín dụng ưu đãi trong việc hỗ trợ các đối tượng yếu thế như hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ mới thoát nghèo tiếp cận nguồn vốn phát triển sản xuất kinh doanh. Thứ hai là mô hình quản lý rủi ro tín dụng, tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cho vay như khả năng hoàn trả, mức độ rủi ro tín dụng và hiệu quả sử dụng vốn.

Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Hộ mới thoát nghèo: Hộ gia đình đã từng là hộ nghèo hoặc cận nghèo, qua rà soát có thu nhập vượt chuẩn cận nghèo trong tối đa 3 năm và được xác nhận bởi UBND cấp xã.
  • Tăng cường cho vay: Gia tăng cả về quy mô dư nợ, số lượng hộ vay và chất lượng hoạt động cho vay nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu vốn của hộ mới thoát nghèo.
  • Chất lượng tín dụng: Đánh giá qua tỷ lệ nợ quá hạn, khả năng hoàn trả và hiệu quả sử dụng vốn vay.
  • Tổ tiết kiệm và vay vốn (Tổ TK&VV): Tổ chức cơ sở giúp quản lý, giám sát và hỗ trợ hộ vay trong quá trình tiếp cận và sử dụng vốn vay.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 325 hộ mới thoát nghèo vay vốn tại ba huyện Bảo Thắng, Sa Pa và Si Ma Cai trong tháng 3 năm 2019. Mẫu khảo sát được xác định theo công thức Linus Yamane với mức độ sai lệch 5%, đảm bảo tính đại diện cho tổng thể 1.682 hộ có dư nợ vay vốn. Phiếu điều tra gồm ba phần: thông tin chung, đánh giá chất lượng hoạt động cho vay theo thang đo Likert 5 điểm, và đề xuất cải thiện.

Số liệu thứ cấp được tổng hợp từ báo cáo của NHCSXH tỉnh Lào Cai, các văn bản pháp luật liên quan như Quyết định 28/2015/QĐ-TTg, Nghị định 78/2002/NĐ-CP, và các nghiên cứu khoa học, báo cáo ngành.

Phương pháp phân tích sử dụng thống kê mô tả để trình bày số liệu qua bảng biểu, đồ thị, đồng thời áp dụng phương pháp so sánh để đánh giá biến động dư nợ, tỷ lệ nợ quá hạn và hiệu quả cho vay qua các năm. Phân tích chất lượng cho vay dựa trên đánh giá trung bình cộng các tiêu chí trong phiếu khảo sát, phân loại mức độ hài lòng từ hoàn toàn không hài lòng đến hoàn toàn hài lòng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô cho vay tăng trưởng ổn định: Dư nợ cho vay hộ mới thoát nghèo tại NHCSXH tỉnh Lào Cai tăng từ khoảng 45 tỷ đồng năm 2016 lên gần 70 tỷ đồng năm 2018, tương ứng mức tăng trưởng trung bình khoảng 17% mỗi năm. Số hộ mới thoát nghèo được vay vốn cũng tăng từ 520 hộ lên 682 hộ trong cùng giai đoạn, chiếm khoảng 40% tổng số hộ mới thoát nghèo trên địa bàn.

  2. Chất lượng tín dụng được duy trì ở mức cao: Tỷ lệ nợ quá hạn đối với khoản vay hộ mới thoát nghèo duy trì dưới 2%, thấp hơn mức trung bình toàn hệ thống NHCSXH (khoảng 3%). Điều này cho thấy hiệu quả trong công tác quản lý và giám sát sử dụng vốn vay, giảm thiểu rủi ro tín dụng.

  3. Hiệu quả sử dụng vốn được đánh giá tích cực: Khoảng 85% hộ vay cho biết vốn vay được sử dụng đúng mục đích sản xuất kinh doanh, với 78% hộ báo cáo tăng thu nhập từ 15-30% so với trước khi vay vốn. Tỷ lệ hài lòng về chất lượng dịch vụ cho vay đạt trung bình 4,2 trên thang điểm 5, phản ánh sự tin tưởng và hài lòng của khách hàng.

  4. Các nhân tố ảnh hưởng đến tăng cường cho vay: Nguồn vốn hạn chế, thủ tục cho vay còn phức tạp, và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa NHCSXH với các tổ chức chính trị - xã hội là những yếu tố cản trở mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng cho vay.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng dư nợ và số lượng hộ vay phản ánh nỗ lực của NHCSXH tỉnh Lào Cai trong việc mở rộng tiếp cận vốn cho hộ mới thoát nghèo, góp phần giảm tỷ lệ tái nghèo trên địa bàn. Tỷ lệ nợ quá hạn thấp cho thấy hiệu quả trong công tác kiểm tra, giám sát và hướng dẫn sử dụng vốn, phù hợp với mô hình ủy thác cho vay qua các tổ chức Hội, Đoàn thể và Tổ TK&VV. Kết quả khảo sát hài lòng của khách hàng cũng đồng thuận với các nghiên cứu trong ngành về vai trò của tín dụng chính sách trong nâng cao thu nhập và ổn định đời sống hộ nghèo.

Tuy nhiên, hạn chế về nguồn vốn và thủ tục hành chính vẫn là rào cản lớn, tương tự như các nghiên cứu tại các tỉnh miền núi khác. Việc phối hợp chưa chặt chẽ giữa NHCSXH và các tổ chức nhận ủy thác làm giảm hiệu quả truyền thông và giám sát vốn vay, dẫn đến một số trường hợp sử dụng vốn chưa hiệu quả. Biểu đồ so sánh dư nợ và tỷ lệ nợ quá hạn qua các năm minh họa rõ xu hướng tăng trưởng bền vững nhưng vẫn cần cải thiện chất lượng dịch vụ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nguồn vốn cho vay: Đề nghị UBND tỉnh và các cơ quan liên quan tăng cường cấp bổ sung vốn điều lệ và vốn cho vay ưu đãi cho NHCSXH tỉnh Lào Cai, nhằm đáp ứng nhu cầu vốn ngày càng tăng của hộ mới thoát nghèo. Mục tiêu tăng dư nợ cho vay tối thiểu 20% mỗi năm trong giai đoạn 2021-2025.

  2. Đơn giản hóa thủ tục cho vay: Rà soát, điều chỉnh quy trình cho vay để giảm thiểu giấy tờ, rút ngắn thời gian xét duyệt, tạo thuận lợi cho hộ vay tiếp cận vốn nhanh chóng. Cán bộ NHCSXH cần được đào tạo nâng cao kỹ năng hỗ trợ khách hàng.

  3. Tăng cường phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội: Phối hợp chặt chẽ với Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên trong công tác tuyên truyền, giám sát sử dụng vốn vay, đảm bảo vốn được sử dụng đúng mục đích và hiệu quả. Thiết lập các kênh phản hồi và kiểm tra định kỳ.

  4. Đẩy mạnh công tác đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật: Tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật sản xuất, quản lý tài chính cho hộ vay nhằm nâng cao năng lực sử dụng vốn, giảm thiểu rủi ro tín dụng và tăng hiệu quả sản xuất kinh doanh. Thực hiện thường xuyên hàng năm tại các huyện trọng điểm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chính sách tín dụng ưu đãi cho hộ mới thoát nghèo, góp phần nâng cao hiệu quả chương trình giảm nghèo bền vững.

  2. Lãnh đạo và cán bộ NHCSXH các tỉnh, huyện: Tham khảo để cải tiến quy trình cho vay, nâng cao chất lượng dịch vụ và quản lý rủi ro tín dụng, từ đó mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả cho vay.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội nhận ủy thác: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong công tác giám sát, tuyên truyền và hỗ trợ hộ vay sử dụng vốn hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng tín dụng chính sách.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, ngân hàng: Tài liệu tham khảo hữu ích về mô hình tín dụng chính sách, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng tín dụng ưu đãi tại địa phương miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tăng cường cho vay đối với hộ mới thoát nghèo?
    Việc tăng cường cho vay giúp hộ mới thoát nghèo có vốn đầu tư sản xuất kinh doanh, giảm nguy cơ tái nghèo, ổn định đời sống và phát triển kinh tế bền vững. Ví dụ, tại Lào Cai, nhiều hộ vay vốn đã tăng thu nhập từ 15-30%.

  2. Nguồn vốn cho vay hộ mới thoát nghèo được hình thành từ đâu?
    Nguồn vốn chủ yếu từ ngân sách Nhà nước, vốn huy động từ các tổ chức, cá nhân, vốn ODA và vốn ủy thác từ các tổ chức chính trị - xã hội. Nguồn vốn này được cấp bổ sung hàng năm theo kế hoạch của NHCSXH.

  3. Quy trình cho vay đối với hộ mới thoát nghèo như thế nào?
    Hộ vay nộp đơn tại Tổ TK&VV, tổ họp bình xét công khai, UBND cấp xã xác nhận danh sách, NHCSXH phê duyệt và giải ngân trực tiếp cho hộ vay. Quy trình đảm bảo minh bạch và sự giám sát của các tổ chức nhận ủy thác.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng tín dụng cho vay hộ mới thoát nghèo?
    Cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát sử dụng vốn, phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội, đào tạo kỹ thuật sản xuất và quản lý tài chính cho hộ vay, đồng thời đơn giản hóa thủ tục vay vốn.

  5. Tỷ lệ nợ quá hạn ảnh hưởng thế nào đến hoạt động cho vay?
    Tỷ lệ nợ quá hạn thấp (dưới 2% tại Lào Cai) cho thấy hoạt động tín dụng an toàn, giảm rủi ro mất vốn, giúp ngân hàng duy trì và mở rộng cho vay, đồng thời tạo niềm tin cho người vay và các nhà tài trợ.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về tăng cường cho vay đối với hộ mới thoát nghèo tại NHCSXH tỉnh Lào Cai, góp phần nâng cao hiệu quả chính sách tín dụng ưu đãi.
  • Thực trạng cho vay giai đoạn 2016-2018 cho thấy dư nợ và số hộ vay tăng trưởng ổn định, chất lượng tín dụng được duy trì ở mức cao với tỷ lệ nợ quá hạn thấp dưới 2%.
  • Các nhân tố ảnh hưởng chính gồm nguồn vốn hạn chế, thủ tục cho vay phức tạp và phối hợp chưa đồng bộ giữa NHCSXH và các tổ chức nhận ủy thác.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường nguồn vốn, đơn giản hóa thủ tục, nâng cao phối hợp với tổ chức chính trị - xã hội và đẩy mạnh đào tạo kỹ thuật cho hộ vay.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nhà quản lý, cán bộ ngân hàng và tổ chức chính trị - xã hội trong việc nâng cao hiệu quả tín dụng chính sách, góp phần giảm nghèo bền vững tại các địa phương miền núi.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và NHCSXH tỉnh Lào Cai cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh chính sách phù hợp. Đề nghị các nhà nghiên cứu tiếp tục mở rộng khảo sát và cập nhật số liệu để nâng cao tính ứng dụng của nghiên cứu.