Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ của thế kỷ 21, giáo dục đại học đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc nâng cao chất lượng đào tạo để đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của người học và xã hội. Từ năm 2005, mạng lưới các trường đại học Đông Nam Á (AUN) đã triển khai đánh giá cấp chương trình đào tạo theo bộ tiêu chuẩn AUN-QA nhằm thúc đẩy chất lượng giáo dục trong khu vực. Tại Việt Nam, đặc biệt là các trường đại học thành viên của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh (ĐHQG-HCM), hoạt động đánh giá theo tiêu chuẩn AUN-QA đã được thực hiện từ năm 2009 với bảy chương trình đào tạo được đánh giá chính thức. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích tác động của việc đánh giá cấp chương trình đào tạo theo bộ tiêu chuẩn AUN-QA đối với các khoa thuộc các trường đại học thành viên tại ĐHQG-HCM, tập trung vào các yếu tố: chương trình đào tạo, chính sách phát triển nhân sự và văn hóa chất lượng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai khoa đã được đánh giá năm 2009 là Khoa Công nghệ thông tin, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên và Chương trình Điện tử Viễn thông, Khoa Điện – Điện tử, Trường Đại học Bách khoa. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp bằng chứng khoa học về hiệu quả của hoạt động đánh giá theo AUN-QA, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển bền vững các chương trình đào tạo trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Mô hình đảm bảo chất lượng (ĐBCL) trong giáo dục đại học: Phân chia thành ĐBCL bên trong (tự đánh giá, cải tiến) và ĐBCL bên ngoài (đánh giá, kiểm định từ các tổ chức bên ngoài), trong đó ĐBCL bên ngoài cung cấp thông tin phản hồi để cải thiện chất lượng.

  • Bộ tiêu chuẩn AUN-QA: Tập trung vào đánh giá cấp chương trình với 18 tiêu chuẩn, bao gồm các yếu tố đầu vào (mục tiêu, nội dung, giảng viên), quá trình (quy trình xây dựng, đánh giá), và đầu ra (kết quả học tập, việc làm).

  • Khái niệm chương trình đào tạo: Được hiểu là kế hoạch giảng dạy toàn diện bao gồm nội dung, phương pháp, nguồn lực và đánh giá nhằm đạt mục tiêu giáo dục.

  • Văn hóa chất lượng: Bao gồm các yếu tố tinh thần (niềm tin, giá trị, cam kết) và hệ thống (quy trình, nguyên tắc) tạo nên môi trường thúc đẩy cải tiến chất lượng liên tục.

  • Thuyết hành vi có kế hoạch của Icek Ajzen: Giải thích mối quan hệ giữa niềm tin, thái độ và hành vi, làm cơ sở lý luận cho việc phân tích sự thay đổi hành vi của giảng viên sau đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm báo cáo tự đánh giá, báo cáo cải thiện, kết quả đánh giá ngoài của đoàn đánh giá, phỏng vấn sâu với ban chủ nhiệm khoa, khảo sát bằng bảng hỏi với giảng viên.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tập trung vào hai khoa được đánh giá năm 2009 với tổng số giảng viên tham gia khảo sát chính thức là khoảng 50 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và toàn bộ giảng viên tham gia đánh giá năm 2009.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá mức độ thay đổi các yếu tố chương trình đào tạo, chính sách và văn hóa chất lượng; phân tích nhân tố để xác định các thành phần cấu thành; phân tích nội dung phỏng vấn để làm rõ các quan điểm và kinh nghiệm thực tiễn.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu từ năm 2013, phân tích và tổng hợp kết quả trong vòng 6 tháng, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với thực tiễn tại thời điểm nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác động đến chương trình đào tạo: Sau đánh giá theo bộ tiêu chuẩn AUN-QA, các khoa đã cải tiến nội dung và quy trình xây dựng chương trình. Mức độ thay đổi được giảng viên đánh giá trung bình đạt 4,5 trên thang điểm 7, với 85% giảng viên đồng ý rằng chương trình đào tạo đã được cập nhật phù hợp hơn với chuẩn đầu ra và nhu cầu thực tế.

  2. Tác động đến chính sách phát triển nhân sự: Các khoa đã điều chỉnh chính sách phát triển giảng viên, tăng cường các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn. Khoảng 78% giảng viên cho biết họ nhận được nhiều hỗ trợ hơn về phát triển nghề nghiệp và điều kiện làm việc được cải thiện rõ rệt.

  3. Tác động đến văn hóa chất lượng: Niềm tin và hành vi của giảng viên về chất lượng đào tạo có sự thay đổi tích cực. 70% giảng viên thể hiện thái độ chủ động hơn trong việc tham gia các hoạt động đảm bảo chất lượng, đồng thời có sự cam kết cao hơn với mục tiêu cải tiến liên tục.

  4. So sánh mức độ tác động giữa các khoa: Khoa Công nghệ thông tin có mức độ cải thiện chương trình và chính sách cao hơn khoảng 10% so với chương trình Điện tử Viễn thông, có thể do sự khác biệt về cơ chế tự chủ và nguồn lực tài chính.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động đánh giá cấp chương trình theo bộ tiêu chuẩn AUN-QA đã tạo ra tác động tích cực rõ rệt đối với các khoa được đánh giá. Việc cải tiến chương trình đào tạo phù hợp với chuẩn đầu ra và nhu cầu xã hội giúp nâng cao chất lượng đào tạo, đồng thời chính sách phát triển nhân sự được điều chỉnh nhằm hỗ trợ giảng viên phát triển nghề nghiệp, tạo môi trường làm việc thuận lợi hơn. Sự thay đổi trong văn hóa chất lượng, thể hiện qua niềm tin và hành vi của giảng viên, là yếu tố then chốt để duy trì và phát triển chất lượng bền vững.

So với các nghiên cứu quốc tế, kết quả này tương đồng với các phát hiện của ABET và AACSB về tác động của kiểm định đến chương trình và văn hóa giảng viên. Tuy nhiên, mức độ tác động có sự khác biệt giữa các khoa, phản ánh đặc thù về cơ chế quản lý và nguồn lực. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc điều chỉnh bộ tiêu chuẩn và quy trình đánh giá phù hợp với bối cảnh địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ thay đổi trung bình của từng yếu tố (chương trình, chính sách, văn hóa) theo đánh giá của giảng viên, cùng bảng so sánh tỷ lệ phần trăm giảng viên đồng thuận với các phát biểu về tác động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và tập huấn về AUN-QA cho giảng viên và cán bộ quản lý nhằm nâng cao nhận thức và năng lực thực hiện đánh giá, dự kiến thực hiện trong vòng 12 tháng, do Trung tâm Đảm bảo chất lượng và các khoa chủ trì.

  2. Xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển nghề nghiệp linh hoạt và đa dạng như tài trợ nghiên cứu, tham gia hội thảo quốc tế, đào tạo kỹ năng giảng dạy, nhằm nâng cao chất lượng giảng viên, thực hiện trong 2 năm tới, do Ban Giám hiệu và phòng nhân sự phối hợp thực hiện.

  3. Cải tiến quy trình xây dựng và rà soát chương trình đào tạo theo hướng chuẩn hóa và linh hoạt để đáp ứng nhanh các yêu cầu thay đổi của thị trường lao động, thực hiện liên tục theo chu kỳ đánh giá 4 năm, do các khoa và phòng đào tạo chịu trách nhiệm.

  4. Thúc đẩy văn hóa chất lượng thông qua các hoạt động truyền thông, khen thưởng và khuyến khích sự tham gia của giảng viên trong các hoạt động đảm bảo chất lượng, nhằm duy trì niềm tin và hành vi tích cực, thực hiện hàng năm, do Ban Đảm bảo chất lượng và các khoa phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo các trường đại học: Giúp hiểu rõ tác động của đánh giá cấp chương trình theo AUN-QA để xây dựng chiến lược phát triển và chính sách phù hợp.

  2. Cán bộ đảm bảo chất lượng giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học và kinh nghiệm thực tiễn trong triển khai đánh giá và cải tiến chương trình đào tạo.

  3. Giảng viên và cán bộ quản lý khoa: Hỗ trợ nâng cao nhận thức về vai trò của mình trong quá trình xây dựng, đánh giá và cải tiến chương trình đào tạo.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Đo lường và Đánh giá trong giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu tác động đánh giá chất lượng giáo dục trong bối cảnh Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đánh giá theo bộ tiêu chuẩn AUN-QA có tác động gì đến chương trình đào tạo?
    Hoạt động đánh giá giúp các khoa cải tiến nội dung và quy trình xây dựng chương trình, đảm bảo phù hợp với chuẩn đầu ra và nhu cầu xã hội, nâng cao chất lượng đào tạo.

  2. Chính sách phát triển nhân sự thay đổi như thế nào sau đánh giá?
    Các khoa tăng cường hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng giảng viên và cải thiện điều kiện làm việc, tạo môi trường thuận lợi cho phát triển nghề nghiệp.

  3. Văn hóa chất lượng được thể hiện ra sao trong các khoa?
    Niềm tin và hành vi của giảng viên về chất lượng được nâng cao, họ chủ động tham gia các hoạt động đảm bảo chất lượng và cam kết cải tiến liên tục.

  4. Có sự khác biệt nào giữa các khoa trong tác động của đánh giá không?
    Có, sự khác biệt phản ánh cơ chế tự chủ và nguồn lực tài chính, ảnh hưởng đến mức độ cải tiến chương trình và chính sách.

  5. Làm thế nào để duy trì và phát triển văn hóa chất lượng trong trường đại học?
    Thông qua truyền thông, khen thưởng, khuyến khích sự tham gia của giảng viên và xây dựng hệ thống quy trình, chính sách hỗ trợ liên tục.

Kết luận

  • Hoạt động đánh giá cấp chương trình theo bộ tiêu chuẩn AUN-QA đã tạo ra tác động tích cực rõ rệt đối với chương trình đào tạo, chính sách phát triển nhân sự và văn hóa chất lượng tại các khoa thuộc ĐHQG-HCM.
  • Sự thay đổi trong niềm tin và hành vi của giảng viên là yếu tố then chốt để duy trì và phát triển chất lượng bền vững.
  • Mức độ tác động có sự khác biệt giữa các khoa, phản ánh đặc thù về cơ chế quản lý và nguồn lực tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đánh giá và phát triển văn hóa chất lượng trong các trường đại học.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về tác động của đánh giá và kiểm định trong giáo dục đại học Việt Nam, đồng thời kêu gọi các bên liên quan tích cực tham gia và áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn.