Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trung học phổ thông (THPT) ngày càng được chú trọng. Theo báo cáo của ngành giáo dục, năng lực vận dụng kiến thức là yếu tố then chốt giúp học sinh giải quyết các vấn đề thực tiễn, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và phát triển toàn diện. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều học sinh còn gặp khó khăn trong việc vận dụng kiến thức hóa học vào giải quyết các bài tập thực tiễn, đặc biệt là ở lớp 11 – giai đoạn chuyển tiếp quan trọng trong chương trình học.

Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu việc sử dụng bài tập hóa học nhóm oxi – silic hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh THPT tại tỉnh Bắc Ninh trong năm học 2017-2018. Mục tiêu cụ thể là xây dựng hệ thống bài tập phù hợp, đề xuất phương pháp dạy học hiệu quả và kiểm nghiệm tính khả thi, hiệu quả của hệ thống bài tập này trong thực tiễn giảng dạy. Phạm vi nghiên cứu bao gồm hai trường THPT Quế Võ số 1 và Tiên Du số 1, với cỡ mẫu khoảng 98 học sinh và 16 giáo viên tham gia khảo sát và thực nghiệm.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học hóa học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông theo Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực vận dụng kiến thức và mô hình dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề.

  1. Lý thuyết phát triển năng lực vận dụng kiến thức: Năng lực vận dụng kiến thức được định nghĩa là khả năng đáp ứng hợp lý và đầy đủ yêu cầu của một lĩnh vực hoạt động, bao gồm các năng lực tư duy, kỹ năng thực hành, thái độ và trách nhiệm trong giải quyết các vấn đề thực tiễn. Năng lực này bao gồm các thành phần như năng lực tư duy, năng lực xã hội, năng lực phương pháp và năng lực chuyên môn.

  2. Mô hình dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề: Đây là phương pháp dạy học nhấn mạnh việc học sinh chủ động phát hiện vấn đề, vận dụng kiến thức và kỹ năng để giải quyết, từ đó phát triển năng lực tự học và sáng tạo. Mô hình này bao gồm các bước: nhận diện vấn đề, tìm kiếm giải pháp, thực hiện giải pháp và đánh giá kết quả.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: bài tập hóa học nhóm oxi – silic hóa học, năng lực vận dụng kiến thức, phương pháp dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề, hệ thống bài tập, kiểm nghiệm sư phạm.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng sử dụng bài tập hóa học nhóm oxi – silic hóa học lớp 11 tại hai trường THPT Quế Võ số 1 và Tiên Du số 1, tỉnh Bắc Ninh. Cỡ mẫu gồm 98 học sinh và 16 giáo viên, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích thống kê mô tả, so sánh tần suất, tần suất lũy tích các bài kiểm tra và phiếu tự đánh giá năng lực vận dụng kiến thức của học sinh. Ngoài ra, phương pháp điều tra, phỏng vấn trực tiếp giáo viên và học sinh được sử dụng để thu thập thông tin định tính, làm rõ các vấn đề liên quan đến việc sử dụng bài tập và phương pháp dạy học.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2017-2018, bao gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng, xây dựng hệ thống bài tập, thử nghiệm và điều chỉnh, kiểm nghiệm sư phạm và đánh giá hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sử dụng bài tập hóa học nhóm oxi – silic hóa học còn hạn chế: Khoảng 65% học sinh chưa được tiếp cận đầy đủ các dạng bài tập phát triển năng lực vận dụng kiến thức. Giáo viên chủ yếu sử dụng bài tập truyền thống, chưa khai thác hiệu quả các bài tập phát hiện – giải quyết vấn đề.

  2. Hệ thống bài tập xây dựng phù hợp với năng lực vận dụng kiến thức: Qua khảo sát và thử nghiệm, hệ thống bài tập mới giúp học sinh tăng khả năng vận dụng kiến thức lên khoảng 30% so với trước khi áp dụng. Tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên trong các bài kiểm tra tăng từ 58% lên 75%.

  3. Phương pháp dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề nâng cao hiệu quả học tập: Việc áp dụng phương pháp này kết hợp với hệ thống bài tập giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề và thái độ học tập tích cực. So sánh kết quả giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với mức tăng 20% điểm trung bình.

  4. Giáo viên và học sinh đánh giá cao tính khả thi và hiệu quả của hệ thống bài tập: Khoảng 85% giáo viên và 78% học sinh cho rằng hệ thống bài tập giúp họ hiểu sâu hơn về kiến thức hóa học và vận dụng vào thực tiễn tốt hơn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của thực trạng hạn chế trong sử dụng bài tập phát triển năng lực vận dụng kiến thức xuất phát từ việc thiếu tài liệu phù hợp và phương pháp dạy học chưa đổi mới. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành giáo dục về nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh.

Việc xây dựng hệ thống bài tập dựa trên mô hình dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề đã tạo điều kiện cho học sinh chủ động tìm hiểu, phát hiện và giải quyết các vấn đề thực tiễn liên quan đến hóa học nhóm oxi – silic hóa học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau khi áp dụng hệ thống bài tập, bảng phân phối tần suất điểm kiểm tra và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của giáo viên, học sinh.

Kết quả này góp phần khẳng định vai trò của bài tập hóa học trong phát triển năng lực vận dụng kiến thức, đồng thời làm rõ tính khả thi của phương pháp dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề trong giảng dạy hóa học THPT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến hệ thống bài tập phát triển năng lực vận dụng kiến thức: Các sở giáo dục cần phối hợp với trường THPT xây dựng hệ thống bài tập hóa học nhóm oxi – silic hóa học phù hợp với chương trình lớp 11, áp dụng trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao chất lượng dạy học.

  2. Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu cho giáo viên hóa học về phương pháp này, tập trung vào kỹ năng xây dựng và sử dụng bài tập phát triển năng lực, thực hiện trong năm học tiếp theo.

  3. Tăng cường kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức của học sinh: Thiết kế các bài kiểm tra đánh giá năng lực vận dụng kiến thức theo định kỳ, nhằm theo dõi tiến bộ và điều chỉnh phương pháp dạy học kịp thời, thực hiện liên tục trong các năm học.

  4. Khuyến khích nghiên cứu và phát triển tài liệu dạy học đổi mới: Các trường đại học, viện nghiên cứu cần phối hợp nghiên cứu, biên soạn tài liệu bài tập và phương pháp dạy học mới, hỗ trợ giáo viên và học sinh trong việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên hóa học THPT: Nghiên cứu cung cấp hệ thống bài tập và phương pháp dạy học mới giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình phổ thông.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành giáo dục hóa học: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, xây dựng bài tập và kiểm nghiệm sư phạm trong lĩnh vực dạy học hóa học.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về phát triển năng lực vận dụng kiến thức, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực đổi mới giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bài tập hóa học nhóm oxi – silic hóa học có vai trò gì trong phát triển năng lực vận dụng kiến thức?
    Bài tập này giúp học sinh vận dụng kiến thức lý thuyết vào giải quyết các vấn đề thực tiễn, phát triển kỹ năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề, từ đó nâng cao năng lực vận dụng kiến thức tổng thể.

  2. Phương pháp dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu?
    Phương pháp này được áp dụng qua việc xây dựng hệ thống bài tập kích thích học sinh chủ động tìm hiểu, phát hiện vấn đề và vận dụng kiến thức để giải quyết, giúp phát triển năng lực tự học và sáng tạo.

  3. Làm thế nào để kiểm nghiệm tính khả thi của hệ thống bài tập?
    Thông qua thực nghiệm sư phạm tại hai trường THPT với cỡ mẫu gần 100 học sinh, sử dụng các bài kiểm tra, phiếu tự đánh giá và phỏng vấn để thu thập dữ liệu, đánh giá hiệu quả và tính khả thi của hệ thống bài tập.

  4. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng rộng rãi ở các trường khác không?
    Với tính hệ thống và cơ sở khoa học vững chắc, hệ thống bài tập và phương pháp dạy học đề xuất có thể được điều chỉnh và áp dụng tại các trường THPT khác nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh.

  5. Giáo viên cần chuẩn bị gì để áp dụng hệ thống bài tập này?
    Giáo viên cần được đào tạo về phương pháp dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề, nắm vững nội dung bài tập và kỹ năng hướng dẫn học sinh vận dụng kiến thức, đồng thời có kế hoạch tổ chức dạy học phù hợp.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công hệ thống bài tập hóa học nhóm oxi – silic hóa học lớp 11 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh THPT.
  • Phương pháp dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề được áp dụng hiệu quả, giúp học sinh nâng cao kỹ năng tư duy và giải quyết vấn đề thực tiễn.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về năng lực vận dụng kiến thức của học sinh, với tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên tăng lên khoảng 75%.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về xây dựng bài tập, đào tạo giáo viên và kiểm tra đánh giá nhằm nhân rộng và phát triển bền vững.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục phát triển và ứng dụng hệ thống bài tập này trong giảng dạy hóa học phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và sở giáo dục cần triển khai đào tạo giáo viên, áp dụng hệ thống bài tập và phương pháp dạy học mới trong năm học tới để nâng cao chất lượng giáo dục hóa học.