ĐẠI HỌC HUẾ: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH THÔNG QUA SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHẦN HIDROCACBON LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

• Tác giả: Trần Thị Bích Đào
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Xuân Trường
• Trường học: Trường Đại Học Sư Phạm - Đại Học Huế
• Chuyên ngành: Lý Luận Phương Pháp Dạy Học Môn Hóa Học
• Đề tài: Phát Triển Năng Lực Tự Học Của Học Sinh Thông Qua Sử Dụng Hệ Thống Bài Tập Phần Hidrocacbon Lớp 11 Trung Học Phổ Thông
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ Khoa Học Giáo Dục
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Thừa Thiên Huế

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. PHẦN 1: MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục đích nghiên cứu
• 1.3. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 1.4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Giả thuyết khoa học
• 1.7. Phạm vi nghiên cứu
• 1.8. Dự kiến đóng góp của đề tài
• 1.9. Cấu trúc của luận văn
• 2. PHẦN 2: NỘI DUNG
• 2. Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
• 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
• 1.2. Phương pháp dạy học tích cực
• 1.2.1. Tính tích cực
• 1.2.2. Phương pháp học tập tích cực
• 1.3. Năng lực và định hướng phát triển năng lực cho HS THPT
• 1.3.1. Khái niệm về năng lực
• 1.3.2. Định hướng đổi mới giáo dục và đào tạo trong những năm tới
• 1.3.3. Định hướng chuẩn đầu ra về phẩm chất và năng lực
• 1.4. Cơ sở lý luận về phát triển năng lực tự học
• 1.4.1. Quan niệm về tự học trên thế giới
• 1.4.2. Quan niệm về tự học trong giáo dục Việt Nam
• 1.4.3. Quan điểm và tư tưởng tự học đối với môn Hóa học
• 1.4.4. Khái niệm tự học
• 1.4.5. Các hình thức của tự học
• 1.4.6. Chu trình tự học của HS
• 1.5. Vai trò của tự học
• 1.5.1. Hệ thống kỹ năng tự học
• 1.5.2. Động cơ hoạt động tự học
• 1.5.3. Hướng dẫn HS tự học
• 1.6. Khái niệm BTHH
• 1.6.1. Tác dụng của BTHH
• 1.6.2. Phân loại BTHH
• 1.6.3. Hoạt động của HS trong quá trình tìm kiếm lời giải BTHH
• 1.6.4. Thực trạng sử dụng HTBT hỗ trợ HS tự học hiện nay ở trường THPT
• 1.6.5. Mục đích điều tra
• 1.6.6. Đối tượng, phương pháp điều tra
• 1.6.7. Kết quả điều tra
• 1.7. Tiểu kết chương 1
• 3. Chương 2: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH THÔNG QUA SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHẦN HIDROCACBON LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
• 2.1. Phân tích chương trình phần hiđrocacbon lớp 11 THPT
• 2.2. Các bài học trong phần hiđrocacbon lớp 11
• 2.3. Nội dung kiến thức và cấu trúc chương trình hiđrocacbon lớp 11
• 2.4. Phương pháp dạy học phần hiđrocacbon lớp 11
• 2.5. Những nguyên tắc xây dựng HTBT phát triển năng lực tự học của HS
• 2.6. Quy trình xây dựng HTBT phát triển năng lực tự học của HS
• 2.7. Một số cách biên soạn HTBT
• 2.7.1. Biên soạn BT tương tác
• 2.7.2. Biên soạn BT bằng cách đảo câu hỏi
• 2.7.3. Biên soạn BT tổng quát, phối hợp
• 2.8. Sử dụng HTBT phát triển năng lực tự học của HS phần hiđrocacbon lớp 11 THPT
• 2.8.1. Tóm tắt nội dung trọng tâm (Phụ lục 3)
• 2.8.2. Sử dụng HTBT phát triển năng lực tự học trên lớp
• 2.8.3. Sử dụng HTBT phát triển năng lực tự học ở nhà (đáp án phụ lục 5)
• 2.9. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực tự học của HS
• 2.10. Các tiêu chí đánh giá năng lực tự học của HS
• 2.11. Thực hiện khảo sát theo các tiêu chí đánh giá năng lực tự học của HS
• 2.12. Một số giáo án và đề kiểm tra dùng trong TNSP (phụ lục 4)
• 4. Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Mục đích, nhiệm vụ TNSP
• 3.1.1. Mục đích TNSP
• 3.1.2. Nhiệm vụ TNSP
• 3.1.3. Kế hoạch TNSP
• 3.2. Lựa chọn địa bàn, đối tượng và thời gian TNSP
• 3.3. Chuẩn bị cho TNSP. Tiến hành TNSP
• 3.4. Kết quả TNSP
• 3.4.1. Kết quả kiểm tra trong TNSP
• 3.4.2. Xử lí thống kê kết quả TNSP
• 3.4.3. Đánh giá, phân tích kết quả TNSP
• 3.5. Tiểu kết chương 3
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

I. Tổng Quan Phát Triển Năng Lực Tự Học Hóa Hidrocacbon

Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ 4.0 thúc đẩy sự chuyển đổi sang kỷ nguyên công nghệ số. Trong bối cảnh đó, việc phát triển năng lực tự học cho học sinh, đặc biệt trong môn Hóa học, trở nên vô cùng quan trọng. Nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những định hướng ưu tiên của Đảng và Nhà nước, nhằm sớm đưa Việt Nam trở thành một nước công nghiệp. Việc trang bị cho học sinh năng lực tự học, khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn, đáp ứng nhu cầu của xã hội là vô cùng cấp thiết. Theo Luật Giáo dục, phương pháp giáo dục phổ thông cần phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc nhóm, năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Do đó, việc tự học môn Hóa đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển năng lực của học sinh. Việc sử dụng hệ thống bài tập (HTBT) là một trong những phương pháp hiệu quả để hỗ trợ học sinh tự học môn Hóa ở trường THPT.

1.1. Vai Trò của Tự Học Trong Môn Hóa Học

Tự học đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Khả năng tự tìm tòi, nghiên cứu, giải quyết vấn đề giúp học sinh chủ động tiếp thu kiến thức, rèn luyện tư duy logic, sáng tạo. Việc này không chỉ giúp các em nắm vững kiến thức lý thuyết mà còn biết cách vận dụng vào thực tiễn, từ đó phát triển toàn diện năng lực bản thân. Theo John Dewey (1859-1952), học sinh cần chủ động khám phá môi trường xung quanh. Môn Hóa học, với đặc thù là môn khoa học thực nghiệm, càng đòi hỏi học sinh phải tự học, tự nghiên cứu để hiểu sâu sắc bản chất của các hiện tượng, phản ứng hóa học.

1.2. Tầm Quan Trọng của HTBT Đối Với Năng Lực Tự Học

Hệ thống bài tập (HTBT) đóng vai trò quan trọng trong quá trình tự học môn Hóa. HTBT cung cấp cho học sinh cơ hội để vận dụng kiến thức lý thuyết đã học vào giải quyết các vấn đề cụ thể, từ đó củng cố và khắc sâu kiến thức. Một HTBT được xây dựng khoa học, phù hợp với trình độ của học sinh không chỉ giúp các em ôn luyện kiến thức mà còn phát triển tư duy phân tích, tổng hợp, đánh giá, và sáng tạo. Ngoài ra, HTBT còn giúp học sinh tự kiểm tra, đánh giá khả năng của bản thân, từ đó điều chỉnh phương pháp học tập cho phù hợp.

II. Thách Thức Tự Học Hiệu Quả Bài Tập Hidrocacbon Lớp 11

Thực tế giảng dạy môn Hóa học ở trường THPT cho thấy, học sinh còn gặp nhiều khó khăn trong việc tự học, đặc biệt là đối với phần Hidrocacbon lớp 11. Nhiều học sinh chưa chủ động trong việc tìm kiếm tài liệu, nghiên cứu lý thuyết, và giải bài tập. Bên cạnh đó, phương pháp giảng dạy của giáo viên đôi khi còn mang tính truyền thụ một chiều, chưa tạo được hứng thú và động lực cho học sinh tự học. Việc thiếu một hệ thống bài tập (HTBT) được xây dựng khoa học, phù hợp với trình độ của học sinh cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Do đó, việc nghiên cứu và xây dựng một HTBT phần Hidrocacbon lớp 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh là vô cùng cần thiết.

2.1. Khó Khăn Trong Việc Tiếp Thu Kiến Thức Hidrocacbon

Phần Hidrocacbon trong chương trình Hóa học lớp 11 được đánh giá là một trong những phần kiến thức khó, đòi hỏi học sinh phải có kiến thức nền tảng vững chắc và khả năng tư duy logic tốt. Nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc ghi nhớ các công thức cấu tạo, tính chất hóa học, và phương pháp điều chế của các loại Hidrocacbon như Ankan, Anken, Ankin, Aren. Ngoài ra, việc giải các bài tập về Hidrocacbon cũng đòi hỏi học sinh phải có kỹ năng phân tích, tổng hợp, và vận dụng kiến thức một cách linh hoạt.

2.2. Thiếu Hụt Nguồn Tài Liệu Tự Học Chất Lượng Về Hidrocacbon

Hiện nay, nguồn tài liệu tự học về phần Hidrocacbon lớp 11 còn hạn chế về số lượng và chất lượng. Nhiều tài liệu chỉ tập trung vào việc cung cấp kiến thức lý thuyết mà thiếu các bài tập vận dụng, bài tập nâng cao, hoặc bài tập có lời giải chi tiết. Điều này gây khó khăn cho học sinh trong việc tự học, đặc biệt là đối với những học sinh có học lực trung bình và yếu. Việc thiếu một HTBT được xây dựng khoa học, phù hợp với trình độ của học sinh cũng là một vấn đề đáng quan tâm.

III. Cách Xây Dựng HTBT Hidrocacbon Lớp 11 Phát Triển Tự Học

Để xây dựng một HTBT phần Hidrocacbon lớp 11 hiệu quả, cần tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản. HTBT cần được xây dựng trên cơ sở lý thuyết đã được chứng minh và có tính sư phạm. Các bài tập trong HTBT cần được phân loại theo mức độ nhận thức (biết, hiểu, vận dụng, vận dụng cao) và theo dạng bài (trắc nghiệm, tự luận). Ngoài ra, HTBT cần đảm bảo tính đa dạng, phong phú, và cập nhật, bao gồm các bài tập lý thuyết, bài tập định tính, bài tập định lượng, và bài tập thực tiễn. Mục đích của BT là vừa mục đích, vừa dung, vừa phương pháp. BT cung cho HS con đường giành niềm sung sướng. Hưng phấn hứng nhận một tâm góp phần quan trọng nâng quả động người.

3.1. Nguyên Tắc Xây Dựng HTBT Dựa Trên Lý Thuyết Dạy Học

Việc xây dựng HTBT cần dựa trên các nguyên tắc của lý thuyết dạy học hiện đại, trong đó nhấn mạnh vai trò chủ động của học sinh trong quá trình học tập. Các bài tập cần được thiết kế sao cho học sinh phải tự học, tự nghiên cứu, tự giải quyết vấn đề, và tự đánh giá kết quả. Đồng thời, HTBT cần đảm bảo tính vừa sức, phù hợp với trình độ của học sinh, và tạo được hứng thú học tập cho các em. BT hóa học, trường phổ thống , trường THPT bộ môn Hóa học phô thông mục HS thống gồm phân.Học môn Hóa em được tượng cuộc . Việc năm vũng góp phần nãng lượng đảo phổ thông, chuẩn cho HS tham đông cuộc . Để môn Hóa nắm vững tượng vũng bản được dụng quyết một hay nhiễu hơn chung môn Hỏa hướng dẫn cho HS một phương nghiên cứu quả

3.2. Phân Loại Bài Tập Theo Mức Độ Nhận Thức Dạng Bài

HTBT cần được phân loại theo các mức độ nhận thức khác nhau, từ nhận biết, thông hiểu, vận dụng đến vận dụng cao, để phù hợp với trình độ của từng đối tượng học sinh. Đối với học sinh có học lực yếu, cần tập trung vào các bài tập cơ bản, giúp các em nắm vững kiến thức lý thuyết. Đối với học sinh có học lực khá và giỏi, cần tăng cường các bài tập nâng cao, đòi hỏi các em phải vận dụng kiến thức một cách linh hoạt và sáng tạo. Phân loại bài tập theo dạng bài tập trắc nghiệm, tự luận cũng quan trọng để giúp HS làm quen với các dạng bài thi và kiểm tra khác nhau.

3.3 Thiết kế bài tập trắc nghiệm và tự luận hiệu quả.

BT trắc nghiệm nên bao gồm những câu hỏi yêu cầu HS nhớ lại kiến thức, đồng thời vận dụng và phân tích thông tin. Câu hỏi cần được thiết kế sao cho rõ ràng, không gây nhầm lẫn. Các đáp án cần được lựa chọn cẩn thận, bao gồm cả đáp án đúng và các đáp án sai có thể xảy ra. BT tự luận nên yêu cầu HS viết câu trả lời chi tiết, giải thích rõ ràng các bước và suy luận của mình. BT cần được thiết kế sao cho HS có thể thể hiện được khả năng tư duy, phân tích, và giải quyết vấn đề của mình.

IV. Hướng Dẫn Sử Dụng HTBT Hidrocacbon Lớp 11 Tự Học

Để HTBT phần Hidrocacbon lớp 11 phát huy hiệu quả tốt nhất, giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách sử dụng HTBT một cách khoa học và hiệu quả. Giáo viên cần giúp học sinh hiểu rõ mục tiêu của từng bài tập, hướng dẫn các em cách phân tích đề bài, lựa chọn phương pháp giải phù hợp, và trình bày lời giải một cách rõ ràng, mạch lạc. Ngoài ra, giáo viên cần khuyến khích học sinh tự học, tự kiểm tra, tự đánh giá kết quả, và tự điều chỉnh phương pháp học tập cho phù hợp. Việc tự học cần đảm bảo bốn khâu hoàn học = hành. Việc mặt một thông Việc GV dụng khiển đánh HS.

4.1. Phương Pháp Tiếp Cận Bài Tập Phân Tích Đề Bài

Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách đọc kỹ đề bài, xác định rõ yêu cầu của đề bài, và phân tích các thông tin đã cho. Học sinh cần nắm vững các kiến thức lý thuyết liên quan đến bài tập, và lựa chọn phương pháp giải phù hợp. Đối với các bài tập khó, giáo viên có thể gợi ý cho học sinh cách chia nhỏ bài tập thành các phần nhỏ hơn, hoặc hướng dẫn các em cách sử dụng các công cụ hỗ trợ (ví dụ: máy tính, bảng tuần hoàn, sơ đồ tư duy). Đối với các bài tập có nhiều cách giải, giáo viên nên khuyến khích học sinh tìm kiếm các cách giải khác nhau, và so sánh, đánh giá các cách giải đó.

4.2. Kỹ Năng Trình Bày Lời Giải Kiểm Tra Kết Quả

Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách trình bày lời giải một cách rõ ràng, mạch lạc, và khoa học. Lời giải cần bao gồm đầy đủ các bước, các công thức, các phương trình hóa học, và các kết luận. Học sinh cần kiểm tra kỹ kết quả sau khi giải xong bài tập, để đảm bảo tính chính xác và hợp lý. Nếu kết quả không đúng, học sinh cần tìm hiểu nguyên nhân sai sót, và sửa chữa kịp thời. Giáo viên cần khuyến khích học sinh trình bày lời giải bằng nhiều cách khác nhau (ví dụ: viết tay, đánh máy, vẽ sơ đồ), để rèn luyện kỹ năng trình bày và tư duy.

V. Ứng Dụng HTBT Nâng Cao Năng Lực Tự Học Hóa Hidrocacbon

Việc ứng dụng HTBT vào quá trình dạy và học không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức về Hidrocacbon mà còn nâng cao năng lực tự học. Thông qua việc tự giải các bài tập, học sinh sẽ rèn luyện được kỹ năng phân tích, tổng hợp, đánh giá, và sáng tạo. Ngoài ra, việc tự học với HTBT còn giúp học sinh phát triển khả năng tự kiểm tra, tự đánh giá, và tự điều chỉnh phương pháp học tập cho phù hợp. HTBT hóa học còn được dụng như một phương nghiên cứu mới thành niệm, định mới. Làm HS thành một cách Điều này làm BT nghiệm định lượng

5.1. Ví Dụ Minh Họa Về Sử Dụng HTBT Trong Giảng Dạy

Để minh họa cho việc sử dụng HTBT trong giảng dạy, có thể đưa ra một số ví dụ cụ thể về các bài tập về Ankan, Anken, Ankin, Aren, và cách giáo viên hướng dẫn học sinh giải các bài tập đó. Ví dụ, đối với bài tập về phản ứng cộng của Anken, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh cách viết phương trình hóa học, xác định sản phẩm chính, và giải thích cơ chế phản ứng. Giáo viên có thể sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu bài tập mới, và phải đúng tượng. phải cách mọi cạnh của HS mình cách BT mới có ÿ

5.2. Kết Quả Nghiên Cứu Về Hiệu Quả Của HTBT Đối Với Tự Học

Cần trích dẫn các kết quả nghiên cứu đã được công bố về hiệu quả của HTBT đối với năng lực tự học của học sinh, đặc biệt là trong môn Hóa học. Các kết quả nghiên cứu này sẽ cung cấp bằng chứng khoa học cho thấy việc sử dụng HTBT là một phương pháp hiệu quả để hỗ trợ học sinh tự học và nâng cao kết quả học tập. BT BTHH, HS chứng minh bằng ngôn ngữ mình

VI. Kết Luận Hướng Phát Triển Năng Lực Tự Học Hóa

Việc phát triển năng lực tự học cho học sinh là một nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết của ngành giáo dục. Việc xây dựng và sử dụng HTBT phần Hidrocacbon lớp 11 là một trong những giải pháp hiệu quả để hỗ trợ học sinh tự học và nâng cao kết quả học tập. Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các phương pháp dạy học sáng tạo, nhằm khuyến khích học sinh tự học, tự khám phá, và tự sáng tạo, để đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại. Phương pháp giảng dạy cực Tính cực một phẩm vốn Con người không những mà động động môi trường động nhận vọng gắng trong chiếm

6.1. Tổng Kết Đánh Giá Về Nghiên Cứu Đã Thực Hiện

Nghiên cứu đã trình bày một cách tổng quan về tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tự học cho học sinh, đặc biệt là trong môn Hóa học. Nghiên cứu cũng đã đề xuất một số giải pháp để xây dựng và sử dụng HTBT phần Hidrocacbon lớp 11 nhằm hỗ trợ học sinh tự học và nâng cao kết quả học tập. Tuy nhiên, nghiên cứu vẫn còn một số hạn chế, và cần được tiếp tục nghiên cứu và phát triển trong tương lai. Việc không ngừng cải tiến phương pháp dạy và học sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại.

6.2. Đề Xuất Giải Pháp Kiến Nghị Cho Giáo Dục Hóa Học

Cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các phương pháp dạy học sáng tạo, nhằm khuyến khích học sinh tự học, tự khám phá, và tự sáng tạo. Cần tăng cường đầu tư vào việc xây dựng và phát triển các nguồn tài liệu tự học chất lượng cao, bao gồm sách giáo khoa, sách tham khảo, bài tập, và các công cụ hỗ trợ học tập trực tuyến. Cần nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ cho giáo viên, để họ có thể đáp ứng yêu cầu của phương pháp dạy học hiện đại. cần chú trọng sử dụng HTHB trong quá trình giảng dạy.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo định hướng phát triển năng lực người học, việc phát triển năng lực tự học cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục tỉnh An Giang, học sinh lớp 11 tại các trường THPT như Tịnh Biên và Trần Văn Thành còn gặp nhiều khó khăn trong việc tự học môn Hóa học, đặc biệt là phần hiđrocacbon – một nội dung trọng tâm trong chương trình lớp 11. Thực tế cho thấy, học sinh chưa chủ động trong việc giải bài tập hóa học (BTHH), thiếu bài giải mẫu, không có hệ thống bài tập phù hợp để rèn luyện kỹ năng và củng cố kiến thức. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập (HTBT) phần hiđrocacbon lớp 11 để phát triển năng lực tự học cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học tại các trường THPT tỉnh An Giang trong giai đoạn 2017-2018. Nghiên cứu tập trung vào việc phân tích chương trình, xây dựng HTBT phù hợp, hướng dẫn học sinh sử dụng HTBT và đánh giá hiệu quả qua thực nghiệm sư phạm. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động và sáng tạo của học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong công tác giảng dạy và kiểm tra đánh giá.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về phương pháp dạy học tích cực, năng lực tự học và vai trò của bài tập hóa học trong phát triển năng lực học sinh. Phương pháp dạy học tích cực nhấn mạnh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động và sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập. Năng lực tự học được định nghĩa là khả năng tự mình tìm tòi, nhận thức và vận dụng kiến thức vào tình huống mới với chất lượng cao, bao gồm các năng lực nhận biết, giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức và tự đánh giá. Bài tập hóa học không chỉ là phương tiện củng cố kiến thức mà còn là công cụ phát triển tư duy, kỹ năng thực hành và phương pháp học tập tích cực. Các nguyên tắc xây dựng HTBT bao gồm tính mục tiêu, chính xác, hệ thống, vừa sức, sư phạm và tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh tự học.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm kết quả khảo sát ý kiến của 697 học sinh và 45 giáo viên Hóa học tại các trường THPT trên địa bàn huyện Tịnh Biên và Châu Phú, tỉnh An Giang; kết quả thực nghiệm sư phạm trên 4 lớp 11 (2 lớp thực nghiệm và 2 lớp đối chứng) với tổng số 142 học sinh. Phương pháp phân tích bao gồm điều tra bằng phiếu khảo sát, xây dựng và sử dụng HTBT phần hiđrocacbon lớp 11, thực nghiệm sư phạm đánh giá hiệu quả HTBT, xử lý số liệu bằng thống kê mô tả và kiểm định t-test độc lập để so sánh kết quả học tập giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng. Cỡ mẫu được lựa chọn đảm bảo tính đại diện và tương đương về năng lực học tập ban đầu giữa các nhóm. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 4/2017 đến tháng 5/2018, bao gồm các giai đoạn xây dựng HTBT, hướng dẫn sử dụng, thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng sử dụng bài tập hóa học và tự học của học sinh: Khoảng 56% học sinh rất thích giải bài tập hóa học, 51,94% cảm thấy bình thường, còn lại không thích. Thời gian trung bình dành cho giải bài tập trước khi đến lớp chủ yếu từ 30-60 phút (khoảng 40%), với 22,38% dành trên 60 phút. Hơn 75% học sinh làm được trên 50% số bài tập về nhà. Tuy nhiên, 46,7% học sinh gặp khó khăn do không có bài giải mẫu, 67,2% cho rằng bài tập không được sắp xếp theo mức độ từ dễ đến khó, 53,8% không có đáp án để so sánh kết quả. Về tự học, 78% học sinh thường hoặc thỉnh thoảng tự làm bài tập mà giáo viên giao, 40% tham gia học nhóm, 22% học trực tuyến. Thời gian tự học chủ yếu dưới 60 phút, với 57,82% không có thời gian cố định. Khó khăn lớn nhất là thiếu tài liệu học tập và không được hướng dẫn cụ thể.

2. Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phần hiđrocacbon: HTBT gồm khoảng 150 bài tập tự luận và trắc nghiệm, được phân loại theo dạng bài và mức độ từ dễ đến khó, bám sát chuẩn kiến thức kỹ năng chương hiđrocacbon lớp 11. HTBT có đáp án, bài giải mẫu và bài tập tương tự để học sinh tự kiểm tra và luyện tập. Việc sử dụng HTBT trên lớp và ở nhà giúp học sinh củng cố kiến thức, phát triển kỹ năng giải bài tập, tăng năng lực tự học và hứng thú học tập.

3. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Qua hai lần kiểm tra sau thực nghiệm, điểm trung bình của nhóm thực nghiệm (LTN) cao hơn nhóm đối chứng (LĐC) lần lượt là 6,77 và 6,69 so với 5,89 và 5,86. Kiểm định t-test độc lập cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,01. Độ lệch chuẩn của nhóm thực nghiệm nhỏ hơn, chứng tỏ chất lượng học tập đồng đều hơn. Độ chênh lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) ở mức trung bình (khoảng 0,5-0,6), cho thấy tác động tích cực của HTBT. Đường lũy tích điểm kiểm tra của nhóm thực nghiệm luôn nằm bên phải và dưới đường của nhóm đối chứng, minh chứng cho chất lượng học tập tốt hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của HTBT trong việc phát triển năng lực tự học cho học sinh môn Hóa học, đặc biệt phần hiđrocacbon lớp 11. Việc xây dựng HTBT theo nguyên tắc khoa học, hệ thống và phù hợp với trình độ học sinh giúp các em tự tin hơn trong việc giải bài tập, nâng cao kỹ năng tư duy và vận dụng kiến thức. So sánh với các nghiên cứu trước đây về bài tập hóa học và tự học, kết quả này đồng nhất với quan điểm rằng bài tập là công cụ hiệu quả để phát triển năng lực nhận thức và kỹ năng thực hành. Việc tổ chức thực nghiệm sư phạm tại các trường THPT tỉnh An Giang cho thấy HTBT không chỉ nâng cao kết quả học tập mà còn tạo môi trường học tập tích cực, phát huy tính chủ động và sáng tạo của học sinh. Các biểu đồ đường lũy tích và phân phối tần số điểm kiểm tra minh họa rõ ràng sự cải thiện về chất lượng học tập của nhóm thực nghiệm so với nhóm đối chứng. Tuy nhiên, việc thiếu bài giải mẫu và hướng dẫn cụ thể vẫn là rào cản đối với học sinh trong tự học, do đó cần tiếp tục hoàn thiện HTBT và phương pháp hướng dẫn sử dụng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống bài tập hóa học: Giáo viên cần chủ động xây dựng HTBT chất lượng, đa dạng, bám sát chuẩn kiến thức kỹ năng, sắp xếp theo dạng bài và mức độ từ dễ đến khó, có đáp án và bài giải mẫu để học sinh tự kiểm tra, tự học hiệu quả. Thời gian thực hiện: liên tục trong năm học; Chủ thể: giáo viên bộ môn Hóa học.

2. Hướng dẫn học sinh phương pháp tự học hiệu quả: Giáo viên cần tổ chức các buổi tập huấn, hướng dẫn học sinh cách sử dụng HTBT, kỹ năng tự học, tự kiểm tra và tự đánh giá kết quả học tập. Thời gian: đầu mỗi học kỳ; Chủ thể: giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn.

3. Tăng cường kiểm tra, đánh giá năng lực tự học: Nhà trường cần xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực tự học dựa trên các tiêu chí cụ thể, tổ chức đánh giá định kỳ để theo dõi và hỗ trợ học sinh phát triển năng lực này. Thời gian: mỗi học kỳ; Chủ thể: ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

4. Tạo môi trường học tập tích cực, hỗ trợ tự học: Nhà trường cần tạo điều kiện về cơ sở vật chất, thư viện, phòng học nhóm, khuyến khích học sinh học tập ngoài giờ, học tập trực tuyến và học nhóm để phát huy tính chủ động, sáng tạo. Thời gian: liên tục; Chủ thể: ban giám hiệu, giáo viên và học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên bộ môn Hóa học THPT: Nghiên cứu cung cấp hệ thống bài tập và phương pháp hướng dẫn tự học giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực tự học cho học sinh.

2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn: Tài liệu giúp xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, kiểm tra đánh giá năng lực tự học, đồng thời hỗ trợ phát triển chương trình và tài liệu dạy học phù hợp.

3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Hóa học: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm trong lĩnh vực phát triển năng lực tự học qua bài tập hóa học.

4. Học sinh THPT và phụ huynh: Hệ thống bài tập và hướng dẫn tự học giúp học sinh nâng cao kỹ năng giải bài tập, phát triển năng lực tự học, chuẩn bị tốt cho các kỳ thi quan trọng; phụ huynh có thể hỗ trợ con em học tập hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

1. HTBT phần hiđrocacbon lớp 11 có những dạng bài tập nào?
   HTBT bao gồm bài tập tự luận và trắc nghiệm, phân loại theo dạng bài như viết công thức cấu tạo, phản ứng hóa học, tính toán định lượng, bài tập hỗn hợp và bài tập vận dụng thực tế. Mỗi dạng được sắp xếp từ dễ đến khó, có đáp án và bài giải mẫu hỗ trợ học sinh tự học.

2. Làm thế nào để học sinh sử dụng HTBT hiệu quả?
   Học sinh cần được hướng dẫn cách đọc kỹ đề bài, phân tích yêu cầu, áp dụng kiến thức lý thuyết, thực hiện các bước giải bài tập theo chu trình tự học: tự nghiên cứu, tự thể hiện và tự kiểm tra, điều chỉnh. Việc luyện tập thường xuyên và so sánh với đáp án giúp nâng cao kỹ năng.

3. HTBT có giúp cải thiện kết quả học tập không?
   Theo kết quả thực nghiệm sư phạm, học sinh sử dụng HTBT có điểm kiểm tra trung bình cao hơn nhóm không sử dụng, đồng thời phát triển kỹ năng tư duy, tự học và hứng thú học tập, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học.

4. Giáo viên cần lưu ý gì khi xây dựng HTBT?
   Giáo viên cần đảm bảo bài tập bám sát chuẩn kiến thức, có tính hệ thống, đa dạng, phù hợp với trình độ học sinh, có đáp án và bài giải mẫu rõ ràng. Đồng thời, cần hướng dẫn học sinh cách sử dụng HTBT và kết hợp kiểm tra đánh giá năng lực tự học.

5. Làm sao để đánh giá năng lực tự học của học sinh?
   Có thể sử dụng bộ công cụ đánh giá gồm các tiêu chí như xác định nhiệm vụ học, lập kế hoạch, tự kiểm tra, tự đánh giá, sử dụng nguồn tài liệu và kỹ năng ghi chép. Đánh giá có thể thực hiện qua phiếu tự đánh giá, quan sát, kiểm tra kết quả học tập và phản hồi từ học sinh.

Kết luận

• Đã xây dựng thành công hệ thống bài tập phần hiđrocacbon lớp 11 với khoảng 150 bài tập đa dạng, có đáp án và bài giải mẫu, phù hợp phát triển năng lực tự học cho học sinh THPT.
• Thực nghiệm sư phạm tại các trường THPT tỉnh An Giang cho thấy học sinh sử dụng HTBT có kết quả học tập tốt hơn nhóm đối chứng với ý nghĩa thống kê rõ ràng (p < 0,01).
• HTBT giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy, tự học, tự kiểm tra và nâng cao hứng thú học tập môn Hóa học.
• Giáo viên và học sinh đánh giá cao tính khoa học, hệ thống và tính khả thi của HTBT trong thực tế giảng dạy và học tập.
• Đề xuất tiếp tục hoàn thiện HTBT, hướng dẫn sử dụng và mở rộng áp dụng cho các chương trình khác nhằm nâng cao năng lực tự học và chất lượng giáo dục.

Hành động tiếp theo: Giáo viên và nhà trường nên triển khai áp dụng HTBT trong giảng dạy, đồng thời tổ chức tập huấn kỹ năng tự học cho học sinh để phát huy tối đa hiệu quả. Các nhà nghiên cứu có thể tiếp tục phát triển HTBT cho các môn học và bậc học khác nhằm góp phần đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực toàn diện.