## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc rèn luyện kỹ năng tư duy cho học sinh tiểu học, đặc biệt là học sinh lớp 5, trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán. Theo khảo sát tại huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, 100% giáo viên (GV) đồng thuận về sự cần thiết của việc rèn luyện kỹ năng tư duy trong dạy học môn Toán, tuy nhiên chỉ có khoảng 63,3% GV thường xuyên thực hiện điều này. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để phát triển hiệu quả kỹ năng tư duy cho học sinh qua chủ đề số thập phân – một nội dung quan trọng trong chương trình Toán lớp 5.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng, xây dựng và kiểm nghiệm các biện pháp rèn luyện kỹ năng tư duy cho học sinh lớp 5 trong dạy học chủ đề số thập phân, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán tiểu học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học trên địa bàn huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh trong năm học 2018-2019, với đối tượng là học sinh lớp 5 và giáo viên dạy Toán.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực tư duy cho học sinh tiểu học, giúp các em không chỉ nắm vững kiến thức số thập phân mà còn biết vận dụng các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa và khái quát hóa để giải quyết các vấn đề toán học và thực tiễn. Qua đó, góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết tâm lý giáo dục về tư duy và kỹ năng tư duy, trong đó:

- **Lý thuyết về tư duy của Wurzburg và O. Selz**: Tư duy là quá trình vận hành các thao tác trí tuệ nhằm giải quyết bài toán tư duy, bao gồm các giai đoạn nhận thức và cấu trúc lại vấn đề.
- **Thang phân loại tư duy của Bloom (được chỉnh sửa bởi Lorin Anderson)**: Phân loại tư duy thành các cấp độ từ nhớ, hiểu, vận dụng, phân tích, đánh giá đến sáng tạo, làm cơ sở xây dựng mục tiêu và đánh giá kỹ năng tư duy học sinh.
- **Lý thuyết xây dựng kiến thức của J. Bruner**: Học là quá trình chủ động, xã hội, trong đó người học tự kiến tạo kiến thức dựa trên kinh nghiệm và tri thức đã có.
- Các khái niệm chính: tư duy trực quan, tư duy trừu tượng, thao tác tư duy (phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa), kỹ năng tư duy, kỹ năng giải quyết vấn đề.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát thực tiễn tại 5 trường tiểu học trên địa bàn huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh; tài liệu lý luận, chương trình, sách giáo khoa Toán lớp 5; ý kiến chuyên gia.
- **Phương pháp phân tích**: Kết hợp phân tích định tính và định lượng. Phân tích số liệu khảo sát bằng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm; phân tích nội dung phỏng vấn và quan sát.
- **Cỡ mẫu**: 30 giáo viên lớp 5 được khảo sát trực tiếp.
- **Phương pháp chọn mẫu**: Mẫu thuận tiện, chọn các trường tiểu học đại diện cho khu vực nghiên cứu.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019, bao gồm khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Phát hiện 1**: 100% giáo viên nhận thức rõ sự cần thiết của việc rèn luyện kỹ năng tư duy trong dạy học môn Toán, nhưng chỉ 63,3% GV thường xuyên áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng tư duy cho học sinh.
- **Phát hiện 2**: Học sinh chủ yếu dừng lại ở mức độ nhận biết và giải các bài toán dạng mẫu, còn gặp khó khăn khi giải các bài toán khác dạng hoặc yêu cầu vận dụng, suy luận, với khoảng 36,7% học sinh thể hiện sự lúng túng trong giải quyết các bài toán mới.
- **Phát hiện 3**: Giáo viên chưa thiết kế nhiều bài tập nhằm phát triển kỹ năng tư duy mà chủ yếu dạy theo hệ thống bài tập trong sách giáo khoa, dẫn đến hạn chế trong việc phát huy tư duy sáng tạo và độc lập của học sinh.
- **Phát hiện 4**: Các biện pháp rèn luyện kỹ năng tư duy được đề xuất và thực nghiệm sư phạm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về kỹ năng tư duy của học sinh, với tỷ lệ học sinh đạt mức độ vận dụng và phân tích tăng lên khoảng 25% so với trước thực nghiệm.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của thực trạng trên xuất phát từ việc giáo viên còn thiếu các biện pháp cụ thể, hiệu quả để rèn luyện kỹ năng tư duy cho học sinh, đồng thời còn e ngại đổi mới phương pháp do lo ngại mất nhiều thời gian và công sức. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả khảo sát tương đồng với nhận định về sự thiếu hụt kỹ năng tư duy ở học sinh tiểu học và khó khăn của giáo viên trong việc phát triển kỹ năng này.

Việc áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng tư duy qua dạy học chủ đề số thập phân đã giúp học sinh phát triển các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa và khái quát hóa. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt các mức độ tư duy trước và sau thực nghiệm, minh họa hiệu quả của biện pháp.

Kết quả nghiên cứu góp phần khẳng định vai trò quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học, thiết kế bài tập phù hợp nhằm phát triển kỹ năng tư duy cho học sinh tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng và triển khai các chương trình tập huấn chuyên sâu cho giáo viên** về phương pháp rèn luyện kỹ năng tư duy trong dạy học môn Toán, đặc biệt là chủ đề số thập phân, nhằm nâng cao năng lực sư phạm. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, trường Đại học Sư phạm.
- **Thiết kế hệ thống bài tập phát triển kỹ năng tư duy đa dạng, phù hợp với đặc điểm nhận thức học sinh lớp 5**, bao gồm các bài tập mở, bài toán thực tiễn, bài toán giải quyết vấn đề. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Ban biên soạn sách giáo khoa, giáo viên.
- **Khuyến khích áp dụng phương pháp dạy học tích cực, hoạt động nhóm, thảo luận trong lớp học** để tạo điều kiện cho học sinh phát huy tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề. Thời gian: liên tục; Chủ thể: giáo viên, nhà trường.
- **Xây dựng hệ thống đánh giá kỹ năng tư duy học sinh đa chiều**, không chỉ dựa vào kiểm tra kiến thức mà còn đánh giá quá trình tư duy và giải quyết vấn đề. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Sở Giáo dục, nhà trường.
- **Tăng cường đầu tư trang thiết bị, đồ dùng dạy học trực quan sinh động** hỗ trợ phát triển tư duy cho học sinh. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: nhà trường, địa phương.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên tiểu học**: Nắm bắt các biện pháp rèn luyện kỹ năng tư duy qua dạy học chủ đề số thập phân, áp dụng vào thực tiễn giảng dạy để nâng cao hiệu quả học tập của học sinh.
- **Nhà quản lý giáo dục**: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đổi mới chương trình, phương pháp dạy học phù hợp.
- **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục Tiểu học**: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kỹ năng tư duy, làm tài liệu nghiên cứu và học tập.
- **Các nhà nghiên cứu giáo dục**: Khai thác dữ liệu và phương pháp nghiên cứu để phát triển các đề tài liên quan đến phát triển năng lực tư duy và đổi mới phương pháp dạy học.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao cần rèn luyện kỹ năng tư duy cho học sinh lớp 5?**  
Kỹ năng tư duy giúp học sinh phát triển khả năng phân tích, tổng hợp, giải quyết vấn đề, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Ví dụ, học sinh có kỹ năng tư duy tốt sẽ dễ dàng giải các bài toán số thập phân phức tạp hơn.

2. **Các biện pháp rèn luyện kỹ năng tư duy hiệu quả là gì?**  
Bao gồm thiết kế bài tập mở, tổ chức hoạt động nhóm, sử dụng phương pháp dạy học tích cực, tạo tình huống có vấn đề để học sinh tự khám phá và giải quyết. Thực nghiệm cho thấy các biện pháp này giúp tăng tỷ lệ học sinh đạt mức độ tư duy cao hơn.

3. **Làm thế nào để đánh giá kỹ năng tư duy của học sinh?**  
Đánh giá qua các bài tập yêu cầu phân tích, tổng hợp, giải quyết vấn đề, quan sát quá trình thảo luận nhóm và trình bày ý tưởng, không chỉ dựa vào kết quả bài kiểm tra kiến thức thuần túy.

4. **Khó khăn phổ biến của giáo viên khi rèn luyện kỹ năng tư duy là gì?**  
Giáo viên thường thiếu biện pháp cụ thể, e ngại đổi mới phương pháp do lo ngại mất thời gian, chưa có hệ thống bài tập phù hợp và công cụ đánh giá kỹ năng tư duy.

5. **Làm sao để học sinh phát triển kỹ năng tư duy qua chủ đề số thập phân?**  
Thông qua việc tổ chức các hoạt động học tập có tính tương tác, tạo tình huống thực tiễn, khuyến khích học sinh tự khám phá, so sánh, phân tích và vận dụng kiến thức số thập phân vào giải toán và đời sống.

## Kết luận

- Hệ thống hóa lý luận về tư duy và kỹ năng tư duy, đặc biệt trong bối cảnh dạy học môn Toán tiểu học.  
- Phân tích thực trạng rèn luyện kỹ năng tư duy cho học sinh lớp 5 tại các trường tiểu học huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh.  
- Đề xuất và thực nghiệm thành công 4 biện pháp sư phạm nhằm phát triển kỹ năng tư duy qua chủ đề số thập phân.  
- Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về kỹ năng tư duy và chất lượng học tập của học sinh.  
- Khuyến nghị triển khai rộng rãi các biện pháp này trong hệ thống giáo dục tiểu học, đồng thời tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên.

**Hành động tiếp theo:** Các nhà trường và giáo viên cần áp dụng các biện pháp đã đề xuất, đồng thời phối hợp với các cơ quan quản lý giáo dục để tổ chức tập huấn và phát triển chương trình phù hợp. Đọc và áp dụng luận văn này để nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán, góp phần phát triển toàn diện năng lực tư duy cho học sinh tiểu học.