Luận văn thạc sĩ về việc khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học số học cho học sinh lớp 5

• Tác giả: Phạm Mỹ Hòa
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Tiến Trung
• Trường học: Trường Đại học Hải Phòng
• Chuyên ngành: Giáo dục Tiểu học
• Đề tài: Khai Thác Yếu Tố Thực Tiễn Vào Dạy Học Số Học Trong Môn Toán Lớp 5
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hải Phòng

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
• 1.1. Một số khái niệm cơ bản
• 1.2. Tình huống thực tiễn
• 1.3. Phân loại tình huống thực tiễn. Bài toán có yếu tố thực tiễn, bài toán có nội dung thực tiễn, bài toán chứa tình huống thực tiễn
• 1.4. Một số tình huống dạy học điển hình trong dạy học môn Toán
• 1.5. Dạy học khái niệm
• 1.6. Dạy học giải bài tập
• 1.7. Dạy học quy tắc, phương pháp
• 1.8. Sự cần thiết của việc khai thác yếu tố thực tiễn vào dạy học Số học lớp 5. Nội dung và thời lượng mạch kiến thức Số học trong chương trình môn Toán lớp 5 (CT GDPT Hiện hành 2006)
• 1.9. Thống kê số lượng bài dạy và bài toán có yếu tố thực tiễn trong chương trình Số học lớp 5 (CT GDPT Hiện hành 2006)
• 1.10. Nội dung, yêu cầu cần đạt và thời lượng mạch kiến thức Số học trong chương trình môn Toán lớp 5 (CT GDPT 2018) và một số gợi ý khai thác các yếu tố thực tiễn
• 1.11. Khảo sát về thực trạng khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học Số học lớp 5 ở một số trường Tiểu học
• 1.11.1. Mục đích khảo sát
• 1.11.2. Đối tượng, địa bàn khảo sát
• 1.12. Tiểu kết chương 1
• 2. KHAI THÁC YẾU TỐ THỰC TIỄN VÀO DẠY HỌC SỐ HỌC TRONG MÔN TOÁN LỚP 5
• 2.1. Một số yêu cầu khai thác các yếu tố thực tiễn trong dạy học
• 2.2. Quy trình thiết kế bài toán có yếu tố thực tiễn trong dạy học Số học lớp 5
• 2.3. Đề xuất quy trình thiết kế bài toán có yếu tố thực tiễn trong dạy học Số học lớp 5
• 2.4. Ví dụ minh họa
• 2.5. Quy trình sử dụng các bài toán có yếu tố thực tiễn trong dạy học Số học lớp 5
• 2.6. Đề xuất quy trình sử dụng các bài toán có yếu tố thực tiễn trong dạy học Số học lớp 5
• 2.7. Ví dụ minh họa
• 2.8. Tiểu kết chương 2
• 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm. Nội dung thực nghiệm sư phạm
• 3.2. Tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm. Tổ chức thực nghiệm sư phạm. Đánh giá kết quả thực nghiệm
• 3.3. Trình bày số liệu thực nghiệm
• 3.4. Đánh giá định lượng kết quả thực nghiệm
• 3.5. Đánh giá của giáo viên
• 3.6. Tiểu kết chương 3
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu về việc khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học số học lớp 5

Việc dạy học số học lớp 5 cần được kết nối chặt chẽ với thực tiễn để học sinh có thể nhận thức rõ hơn về vai trò của toán học trong cuộc sống hàng ngày. Môn Toán không chỉ đơn thuần là việc học các khái niệm và quy tắc mà còn là việc áp dụng chúng vào các tình huống thực tế. Điều này giúp học sinh phát triển khả năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện. Một trong những mục tiêu quan trọng của việc ứng dụng thực tiễn trong dạy học là giúp học sinh hình thành những kỹ năng cần thiết để áp dụng kiến thức vào thực tế, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục lớp 5. Để thực hiện điều này, giáo viên cần xây dựng các bài học có nội dung gần gũi với cuộc sống, giúp học sinh thấy được sự liên quan giữa kiến thức học được và các tình huống thực tế. Qua đó, việc dạy học sẽ trở nên sinh động và hấp dẫn hơn.

1.1. Vai trò của yếu tố thực tiễn trong dạy học số học

Yếu tố thực tiễn trong dạy học số học có vai trò rất quan trọng trong việc hình thành và phát triển tư duy cho học sinh. Việc gắn kết kiến thức với thực tiễn không chỉ giúp học sinh hiểu rõ hơn về các khái niệm mà còn tạo động lực cho các em trong quá trình học tập. Các bài toán có yếu tố thực tiễn thường kích thích sự tò mò và sáng tạo của học sinh, từ đó giúp các em phát triển khả năng tư duy độc lập. Hơn nữa, việc áp dụng kiến thức vào thực tế giúp học sinh nhận thức được giá trị của toán học trong cuộc sống, từ đó nâng cao hứng thú học tập. Các giáo viên cần chú trọng đến việc thiết kế các bài học có tính thực tiễn cao, giúp học sinh không chỉ học lý thuyết mà còn biết cách vận dụng chúng vào các tình huống cụ thể.

II. Phương pháp dạy học số học gắn với thực tiễn

Để đạt được hiệu quả trong việc dạy học số học, giáo viên cần áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, tạo điều kiện cho học sinh tham gia vào quá trình học tập. Một trong những phương pháp hiệu quả là sử dụng các bài toán có nội dung thực tiễn. Những bài toán này không chỉ đơn thuần là các phép tính mà còn liên quan đến các tình huống thực tế mà học sinh có thể gặp phải trong cuộc sống. Việc này không chỉ giúp học sinh rèn luyện kỹ năng tính toán mà còn phát triển khả năng phân tích và giải quyết vấn đề. Hơn nữa, giáo viên cũng có thể tổ chức các hoạt động nhóm, cho phép học sinh thảo luận và hợp tác để tìm ra giải pháp cho các bài toán thực tiễn. Điều này không chỉ thúc đẩy sự sáng tạo mà còn giúp học sinh học hỏi từ nhau.

2.1. Thiết kế bài học có yếu tố thực tiễn

Thiết kế bài học có yếu tố thực tiễn là một trong những nhiệm vụ quan trọng của giáo viên trong việc dạy học số học. Các bài học cần được xây dựng dựa trên các tình huống thực tế mà học sinh có thể gặp phải trong cuộc sống hàng ngày. Ví dụ, khi dạy về phép cộng và trừ, giáo viên có thể sử dụng các tình huống như mua sắm, chia sẻ đồ vật, hoặc tính toán thời gian. Việc này không chỉ giúp học sinh thấy được sự ứng dụng của toán học mà còn tạo ra hứng thú cho các em trong quá trình học tập. Hơn nữa, giáo viên cần linh hoạt trong việc điều chỉnh nội dung bài học để phù hợp với nhu cầu và khả năng của học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy.

III. Đánh giá hiệu quả của việc ứng dụng thực tiễn trong dạy học số học

Việc đánh giá hiệu quả của ứng dụng thực tiễn trong dạy học số học là rất cần thiết để xác định mức độ thành công của các phương pháp dạy học. Các tiêu chí đánh giá có thể bao gồm sự tiến bộ trong kỹ năng tính toán của học sinh, khả năng áp dụng kiến thức vào thực tế, và sự hứng thú của học sinh đối với môn học. Giáo viên có thể sử dụng các bài kiểm tra, quan sát trong quá trình học tập, và phản hồi từ học sinh để đánh giá hiệu quả. Hơn nữa, việc tổ chức các buổi thảo luận sau mỗi bài học cũng giúp giáo viên hiểu rõ hơn về mức độ tiếp thu của học sinh và điều chỉnh phương pháp dạy học cho phù hợp. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng dạy học mà còn tạo ra môi trường học tập tích cực và hiệu quả hơn cho học sinh.

3.1. Các tiêu chí đánh giá kết quả học tập

Để đánh giá kết quả học tập của học sinh trong việc dạy học số học, cần xác định các tiêu chí rõ ràng. Các tiêu chí này có thể bao gồm: khả năng giải quyết bài toán thực tiễn, sự tiến bộ trong kỹ năng tính toán, và sự tham gia tích cực trong các hoạt động học tập. Việc đánh giá không chỉ dừng lại ở điểm số mà còn cần xem xét đến sự phát triển toàn diện của học sinh. Giáo viên cần thường xuyên theo dõi và đánh giá để có những điều chỉnh kịp thời trong phương pháp dạy học, từ đó tạo ra môi trường học tập hiệu quả và giúp học sinh phát triển tối đa khả năng của mình.

Tổng quan nghiên cứu

Việc đổi mới phương pháp dạy học Toán ở bậc Tiểu học, đặc biệt là môn Số học lớp 5, đang được quan tâm sâu sắc nhằm nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực cho học sinh. Theo thống kê, trong chương trình giáo dục phổ thông hiện hành 2006, chỉ khoảng 34,21% số bài học và bài toán trong mạch kiến thức Số học lớp 5 có yếu tố thực tiễn. Điều này cho thấy sự hạn chế trong việc gắn kết kiến thức toán học với thực tế cuộc sống, dẫn đến việc học sinh chưa thực sự hứng thú và chưa phát huy được khả năng vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khai thác và đề xuất các giải pháp tích hợp yếu tố thực tiễn vào dạy học Số học trong môn Toán lớp 5, qua đó nâng cao hiệu quả giảng dạy, tạo hứng thú học tập và phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh. Nghiên cứu được thực hiện tại các trường Tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong năm 2023, với phạm vi tập trung vào nội dung kiến thức Số học và các bài toán có yếu tố thực tiễn trong chương trình môn Toán lớp 5. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường sự gắn kết giữa Toán học và thực tiễn, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế và tổ chức các hoạt động học tập phù hợp, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết và mô hình chính:

1. Lý thuyết tình huống thực tiễn: Được phát triển từ thập niên 1980, lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của mâu thuẫn giữa kiến thức hiện có và nhiệm vụ thực tiễn trong việc kích thích tư duy và phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. Tình huống thực tiễn được hiểu là bối cảnh có thật trong cuộc sống, yêu cầu học sinh phải vận dụng kiến thức để giải quyết các nhiệm vụ cụ thể.

2. Thuyết Đa trí tuệ của Howard Gardner: Lý thuyết này đề xuất tám dạng trí thông minh khác nhau, giúp giáo viên lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp với từng đối tượng học sinh, từ đó khai thác hiệu quả các yếu tố thực tiễn trong dạy học Toán.

3. Lý thuyết Giáo dục Toán học gắn với thực tiễn (Realistic Mathematics Education - RME): Xuất phát từ Hà Lan, RME nhấn mạnh việc đặt học sinh vào các tình huống thực tế để khám phá và phát triển tri thức toán học dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Lý thuyết này đã được áp dụng thành công trong nhiều quốc gia và phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục Toán học tại Việt Nam.

Các khái niệm chuyên ngành như "bài toán có yếu tố thực tiễn", "tình huống thực tiễn giả định" và "tình huống thực tiễn có bối cảnh thực" được sử dụng để phân loại và thiết kế các bài toán phù hợp với mục tiêu dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn:

• Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích các văn bản chính sách, chương trình giáo dục, sách giáo khoa, tài liệu chuyên ngành và các công trình nghiên cứu liên quan đến dạy học Toán và khai thác yếu tố thực tiễn.

• Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát thực trạng qua phiếu hỏi và phỏng vấn 35 giáo viên dạy lớp 5 tại 5 trường Tiểu học ở Hải Phòng. Tổ chức thực nghiệm sư phạm với các nhóm học sinh tại các trường này để đánh giá hiệu quả của các biện pháp khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học Số học.

• Phân tích dữ liệu: Sử dụng thống kê mô tả và phân tích định lượng để đánh giá kết quả khảo sát và thực nghiệm, so sánh tỷ lệ phần trăm các phản hồi và kết quả học tập trước và sau thực nghiệm.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng và áp dụng các biện pháp khai thác yếu tố thực tiễn, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Nhận thức của giáo viên về yếu tố thực tiễn: 100% giáo viên khảo sát rất quan tâm đến việc đưa yếu tố thực tiễn vào dạy học Số học lớp 5; 62,9% cho rằng việc này rất cần thiết, 37,1% cho là cần thiết. Hơn 85% giáo viên nhận thấy yếu tố thực tiễn giúp học sinh có hứng thú và động cơ học tập, 91,4% cho rằng giúp học sinh thấy được sự gần gũi của Toán học với cuộc sống.

2. Thực trạng khai thác yếu tố thực tiễn: 100% giáo viên thường xuyên sử dụng yếu tố thực tiễn trong ví dụ và bài tập, tuy nhiên 88,6% gặp khó khăn trong việc tìm yếu tố thực tiễn phù hợp, 94,3% gặp khó khăn khi tự thiết kế bài toán có yếu tố thực tiễn. Chỉ 8,5% giáo viên tự thiết kế bài tập có yếu tố thực tiễn ngoài tài liệu tham khảo.

3. Tỷ lệ bài học và bài toán có yếu tố thực tiễn trong SGK: Chỉ khoảng 34,21% số bài học và bài toán trong mạch kiến thức Số học lớp 5 có yếu tố thực tiễn, phần lớn các yếu tố này mang tính giả định, chưa gần gũi với học sinh, đặc biệt là học sinh thành thị.

4. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng các biện pháp khai thác yếu tố thực tiễn, kết quả học tập của nhóm thực nghiệm tăng trung bình 15-20% so với nhóm đối chứng, học sinh thể hiện sự hứng thú và chủ động hơn trong các hoạt động học tập.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học Số học lớp 5 có tác động tích cực đến động cơ học tập và kết quả học tập của học sinh. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất là việc tìm kiếm và thiết kế các bài toán thực tiễn phù hợp với nội dung chương trình và đặc điểm nhận thức của học sinh. So với các nghiên cứu quốc tế về RME và giáo dục STEM, việc áp dụng yếu tố thực tiễn tại Việt Nam còn hạn chế do chương trình và SGK chưa thực sự đổi mới sâu sắc, giáo viên chưa được đào tạo đầy đủ về phương pháp tích hợp thực tiễn. Việc tăng cường đào tạo, hỗ trợ giáo viên trong thiết kế bài toán thực tiễn và đổi mới chương trình là cần thiết để nâng cao hiệu quả dạy học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ bài học có yếu tố thực tiễn trong SGK, bảng thống kê kết quả khảo sát ý kiến giáo viên và biểu đồ so sánh kết quả học tập giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng và phổ biến bộ tài liệu bài tập có yếu tố thực tiễn phong phú, đa dạng: Tập trung vào các tình huống thực tế gần gũi với học sinh, cập nhật theo bối cảnh xã hội hiện đại. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm. Thời gian: 1-2 năm.

2. Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu cho giáo viên về phương pháp khai thác yếu tố thực tiễn và thiết kế bài toán thực tiễn: Giúp giáo viên nâng cao năng lực sáng tạo và ứng dụng hiệu quả trong giảng dạy. Chủ thể thực hiện: Trung tâm bồi dưỡng giáo viên, các trường đại học. Thời gian: hàng năm, liên tục.

3. Đổi mới chương trình và SGK môn Toán lớp 5 theo hướng tăng cường yếu tố thực tiễn, phù hợp với đặc điểm nhận thức học sinh: Tăng tỷ lệ bài học và bài toán có yếu tố thực tiễn, giảm tính giả định, tăng tính ứng dụng. Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo. Thời gian: 3-5 năm.

4. Khuyến khích và hỗ trợ giáo viên tự thiết kế bài tập, tình huống thực tiễn phù hợp với địa phương và đối tượng học sinh: Tạo điều kiện về thời gian, tài liệu và công cụ hỗ trợ. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường Tiểu học. Thời gian: ngay lập tức và liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên Tiểu học, đặc biệt là giáo viên dạy Toán lớp 5: Nắm bắt các phương pháp khai thác yếu tố thực tiễn, nâng cao hiệu quả giảng dạy và tạo hứng thú học tập cho học sinh.

2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ bồi dưỡng giáo viên: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng phù hợp, đồng thời điều chỉnh chính sách giáo dục.

3. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục Tiểu học và Giáo dục Toán học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

4. Nhà biên soạn chương trình và sách giáo khoa: Áp dụng các đề xuất đổi mới nội dung và phương pháp dạy học nhằm tăng cường tính thực tiễn và phù hợp với đặc điểm học sinh.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao cần khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học Số học lớp 5?
   Khai thác yếu tố thực tiễn giúp học sinh thấy được mối liên hệ giữa kiến thức toán học và cuộc sống, từ đó tăng hứng thú học tập và phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn. Ví dụ, bài toán về tỉ số phần trăm trong mua bán giúp học sinh hiểu rõ hơn về các tình huống thực tế.

2. Khó khăn lớn nhất của giáo viên khi áp dụng yếu tố thực tiễn là gì?
   Khó khăn chủ yếu là tìm kiếm và thiết kế các bài toán thực tiễn phù hợp với nội dung chương trình và đặc điểm nhận thức của học sinh. Nhiều giáo viên chưa có kỹ năng hoặc thời gian để tự sáng tạo bài tập mới.

3. Làm thế nào để giáo viên có thể nâng cao năng lực khai thác yếu tố thực tiễn?
   Tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên môn, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp, sử dụng tài liệu tham khảo phong phú và tích cực tự thiết kế bài tập phù hợp với học sinh.

4. Yếu tố thực tiễn trong SGK hiện nay có đáp ứng được yêu cầu đổi mới không?
   Hiện nay, yếu tố thực tiễn trong SGK còn hạn chế, nhiều bài toán mang tính giả định, chưa gần gũi với học sinh, đặc biệt là học sinh thành thị. Cần có sự đổi mới để tăng tính ứng dụng và hấp dẫn.

5. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy hiệu quả như thế nào khi áp dụng yếu tố thực tiễn?
   Kết quả thực nghiệm cho thấy học sinh có sự tiến bộ rõ rệt về kết quả học tập (tăng khoảng 15-20%) và thể hiện sự hứng thú, chủ động hơn trong học tập khi các bài học được gắn với yếu tố thực tiễn.

Kết luận

• Việc khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học Số học lớp 5 là cần thiết và có tác động tích cực đến hiệu quả học tập và hứng thú của học sinh.
• Thực trạng hiện nay cho thấy tỷ lệ bài học và bài toán có yếu tố thực tiễn còn thấp, giáo viên gặp nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm và thiết kế bài tập thực tiễn.
• Nghiên cứu đã đề xuất quy trình thiết kế bài toán có yếu tố thực tiễn và các biện pháp hỗ trợ giáo viên nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.
• Kết quả thực nghiệm sư phạm chứng minh tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất trong việc nâng cao kết quả học tập và phát triển năng lực học sinh.
• Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên phối hợp triển khai các giải pháp đổi mới chương trình, bồi dưỡng giáo viên và xây dựng tài liệu phù hợp để phát huy tối đa vai trò của yếu tố thực tiễn trong dạy học Toán.

Hành động tiếp theo: Các trường Tiểu học và giáo viên nên bắt đầu áp dụng quy trình thiết kế bài toán thực tiễn, đồng thời tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên môn để nâng cao năng lực. Các cơ quan quản lý cần đẩy mạnh nghiên cứu và đổi mới chương trình, sách giáo khoa theo hướng tăng cường yếu tố thực tiễn.