Luận án tiến sĩ: Rèn luyện kỹ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học sinh học ở trường THPT

• Tác giả: Trần Thị Gái
• Người hướng dẫn: Phan Thị Thanh Hội
• Trường học: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
• Chuyên ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học
• Đề tài: Rèn luyện cho sinh viên kĩ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học Sinh học ở trường THPT
• Loại tài liệu: Luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• BẢNG CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT
• MỤC LỤC
• DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
• DANH MỤC BẢNG
• MỞ ĐẦU
• LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
• MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
• ĐỐI TƢỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
• GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
• NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
• PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1.1. Lƣợc sử về học tập trải nghiệm
• 1.1.2. Trên thế giới
• 1.1.3. Tổng quan tình hình nghiên cứu về KN thiết kế bài học và KN thiết kế hoạt động trải nghiệm
• 1.1.4. Trên thế giới
• 1.1.5. Học thông qua trải nghiệm và hoạt động trải nghiệm
• 1.1.5.1. Học thông qua trải nghiệm (experiential learning)
• 1.1.5.2. Hoạt động trải nghiệm
• 1.1.5.3. Kĩ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm
• 1.1.5.4. Cấu trúc kĩ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm
• 1.1.5.5. Vị trí của kĩ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm trong năng lực dạy học
• 1.1.5.6. Vai trò của nghiên cứu bài học trong việc rèn luyện kĩ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm cho sinh viên
• 1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN
• 1.2.1. Thực trạng về thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm của GV Sinh học trƣờng THPT
• 1.2.2. Phương pháp điều tra
• 1.2.3. Kết quả điều tra
• 1.2.4. Thực trạng rèn luyện kĩ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm trong chƣơng trình đào tạo sinh viên ngành sƣ phạm Sinh học - ĐHSP
• 1.2.4.1. Phương pháp điều tra
• 1.2.4.2. Kết quả điều tra
• 1.3. TIỂU KẾT CHƯƠNG 1
• 1.4. RÈN LUYỆN CHO SINH VIÊN KĨ NĂNG THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC SINH HỌC
• 1.4.1. PHÂN TÍCH MỤC TIÊU, CẤU TRÚC CÁC HỌC PHẦN PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
• 1.4.2. THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
• 1.4.2.1. Phân tích chƣơng trình Sinh học ở trung học phổ thông
• 1.4.2.2. Mục tiêu của chương trình Sinh học THPT
• 1.4.2.3. Nội dung chương trình Sinh học ở THPT
• 1.4.2.4. Phân tích mô hình của David A. Kolb trong dạy học Sinh học
• 1.4.2.5. Quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học Sinh học
• 1.4.3. QUY TRÌNH RÈN LUYỆN KĨ NĂNG THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM CHO SINH VIÊN NGÀNH SƢ PHẠM SINH HỌC
• 1.4.3.1. Rèn luyện kĩ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm cho SV thông qua chu trình trải nghiệm
• 1.4.3.2. Rèn luyện nâng cao kĩ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm cho sinh viên thông qua nghiên cứu bài học
• 1.4.4. MỘT SỐ DẠNG BÀI TẬP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM CHO SINH VIÊN
• 1.4.4.1. Bài tập rèn luyện kĩ năng xác định các chu trình trải nghiệm
• 1.4.4.2. Bài tập rèn luyện kĩ năng xác định các dạng hoạt động trong mỗi pha của chu trình trải nghiệm
• 1.4.4.3. Bài tập rèn luyện kĩ năng thiết kế tiến trình hoạt động trải nghiệm
• 1.4.4.4. Bài tập rèn luyện kĩ năng thiết kế tiêu chí, công cụ đánh giá HS trong HĐTN
• 1.4.4.5. Bài tập rèn luyện kĩ năng tổng hợp
• 1.4.5. ĐÁNH GIÁ KĨ NĂNG THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƢ PHẠM SINH HỌC
• 1.4.5.1. Xây dựng bảng tiêu chí đánh giá các kĩ năng thành tố của kĩ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm
• 1.4.5.2. Thiết kế thang đo đánh giá kĩ năng thiết kế HĐTN
• 1.4.5.3. Công cụ đánh giá KN
• 1.4.6. TIỂU KẾT CHƯƠNG 2
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM
• 2.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM
• 2.2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM
• 2.2.1. Thực nghiệm khảo sát
• 2.2.2. Thực nghiệm chính thức
• 2.2.3. Chuẩn bị thực nghiệm
• 2.2.4. Tiến hành thực nghiệm
• 2.2.5. Thu thập dữ liệu thực nghiệm
• 2.2.6. Xử lí kết quả thực nghiệm
• 2.3. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM VÀ BIỆN LUẬN
• 2.3.1. Kết quả thực nghiệm khảo sát
• 2.3.2. Kết quả thực nghiệm chính thức
• 2.3.3. Đánh giá sự phát triển của KN thiết kế HĐTN của SV
• 2.3.4. Đánh giá mức độ đạt được ở từng KN thành phần của KN thiết kế HĐTN
• 2.3.5. Đánh giá sự phát triển KN thiết kế HĐTN ở 9 SV đại diện cho 3 nhóm có năng lực nhận thức khác nhau
• 2.4. TIỂU KẾT CHƯƠNG 3
• 3. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Kỹ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm

Kỹ năng thiết kế là yếu tố cốt lõi trong việc xây dựng các hoạt động trải nghiệm hiệu quả. Trong bối cảnh dạy học sinh học THPT, việc thiết kế các hoạt động này đòi hỏi sự kết hợp giữa kiến thức chuyên môn và phương pháp sư phạm. Giáo dục trải nghiệm không chỉ giúp học sinh hiểu sâu kiến thức mà còn phát triển các kỹ năng mềm như tư duy phản biện và giải quyết vấn đề. Quá trình này cần được thực hiện thông qua các phương pháp dạy học hiện đại, đảm bảo tính thực tiễn và hấp dẫn.

1.1. Cấu trúc kỹ năng thiết kế

Cấu trúc của kỹ năng thiết kế bao gồm các thành tố như xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung, và thiết kế quy trình hoạt động. Mỗi thành tố đều có vai trò quan trọng trong việc tạo ra các hoạt động trải nghiệm phù hợp với nhu cầu của học sinh THPT. Việc phân tích chương trình sinh học và áp dụng mô hình học tập trải nghiệm của David Kolb là cơ sở để thiết kế các hoạt động này.

1.2. Vai trò của giáo viên

Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn và hỗ trợ học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm. Họ cần được trang bị các kỹ năng thiết kế để tạo ra môi trường học tập tích cực. Sự đổi mới trong phương pháp dạy học và việc tích cực hóa quá trình học tập là yếu tố then chốt để đạt được hiệu quả giáo dục.

II. Hoạt động trải nghiệm trong dạy học sinh học

Hoạt động trải nghiệm là phương pháp giáo dục hiệu quả, giúp học sinh áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Trong môn sinh học, các hoạt động này thường liên quan đến thí nghiệm, quan sát thực tế, và dự án nghiên cứu. Việc thiết kế các hoạt động cần dựa trên nội dung chương trình và mục tiêu giáo dục. Giáo dục THPT hiện nay đang hướng tới phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, và hoạt động trải nghiệm là công cụ quan trọng để đạt được mục tiêu này.

2.1. Mô hình học tập trải nghiệm

Mô hình học tập trải nghiệm của David Kolb là cơ sở lý thuyết quan trọng trong việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm. Mô hình này bao gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái quát hóa, và áp dụng thực tiễn. Việc áp dụng mô hình này trong dạy học sinh học giúp học sinh hiểu sâu kiến thức và phát triển kỹ năng thực hành.

2.2. Thiết kế giáo án trải nghiệm

Thiết kế giáo án là bước quan trọng trong việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm. Giáo án cần đảm bảo tính khoa học, thực tiễn, và phù hợp với đối tượng học sinh. Việc sử dụng các công cụ đánh giá và tiêu chí cụ thể giúp giáo viên đo lường hiệu quả của các hoạt động này.

III. Phát triển kỹ năng thiết kế cho sinh viên sư phạm

Việc rèn luyện kỹ năng thiết kế cho sinh viên sư phạm là yếu tố then chốt để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Các trường đại học cần xây dựng chương trình đào tạo bài bản, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành. Phương pháp dạy học hiện đại như nghiên cứu bài học và thực nghiệm sư phạm là công cụ hiệu quả để phát triển kỹ năng này. Quá trình này cần được đánh giá thông qua các tiêu chí cụ thể và công cụ đo lường khoa học.

3.1. Quy trình rèn luyện kỹ năng

Quy trình rèn luyện kỹ năng thiết kế bao gồm các bước như xác định mục tiêu, thiết kế hoạt động, thực hiện và đánh giá. Việc áp dụng quy trình này giúp sinh viên nắm vững các bước cần thiết để thiết kế các hoạt động trải nghiệm hiệu quả. Quá trình này cần được thực hiện thông qua các bài tập thực hành và thực nghiệm sư phạm.

3.2. Đánh giá kỹ năng thiết kế

Việc đánh giá kỹ năng thiết kế cần dựa trên các tiêu chí cụ thể như tính sáng tạo, tính thực tiễn, và hiệu quả giáo dục. Các công cụ đánh giá như bảng tiêu chí và thang đo là cần thiết để đo lường mức độ thành thạo của sinh viên. Kết quả đánh giá là cơ sở để điều chỉnh và cải thiện quy trình rèn luyện.