Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo Chương trình Giáo dục Phổ thông (GDPT) 2018, việc rèn luyện kỹ năng đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh tiểu học, đặc biệt là lớp 5, trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo khảo sát thực tế tại huyện An Dương, thành phố Hải Phòng, có khoảng 450 học sinh và 15 giáo viên tham gia nghiên cứu về kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối trong dạy học đọc hiểu văn bản văn học. Kết quả khảo sát cho thấy chỉ có khoảng 22% học sinh thường xuyên thực hiện kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối, trong khi gần 30% chưa bao giờ thực hiện các kỹ năng này. Điều này phản ánh thực trạng còn nhiều hạn chế trong việc phát triển năng lực đọc hiểu sâu sắc cho học sinh lớp 5.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp rèn luyện kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối cho học sinh lớp 5 trong dạy học đọc hiểu văn bản văn học theo chương trình GDPT 2018, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học Đặng Cương và Quốc Tuấn thuộc huyện An Dương, Hải Phòng, với thời gian khảo sát và thực nghiệm trong năm học 2022-2023. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc phát triển năng lực đọc hiểu văn bản văn học, giúp học sinh không chỉ đọc đúng mà còn hiểu sâu sắc, vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về đọc hiểu và năng lực đọc hiểu, trong đó đọc hiểu được định nghĩa là quá trình nhận biết, giải mã, phân tích và vận dụng thông tin từ văn bản. Theo chương trình GDPT 2018 và PISA, năng lực đọc hiểu bao gồm khả năng hiểu, sử dụng, phản ánh và liên kết thông tin trong văn bản nhằm phát triển cá nhân và tham gia xã hội. Văn bản văn học được xem là hệ thống ngôn từ nghệ thuật, chứa đựng nhiều tầng lớp ý nghĩa, đòi hỏi người đọc phải có kỹ năng đọc hiểu sâu sắc để tiếp nhận và cảm thụ.

Ba kỹ năng trọng tâm được nghiên cứu là liên hệ, so sánh và kết nối trong đọc hiểu văn bản văn học. Liên hệ giúp học sinh vận dụng kiến thức và kinh nghiệm cá nhân để hiểu văn bản; so sánh giúp nhận diện điểm giống và khác giữa các yếu tố trong và ngoài văn bản; kết nối giúp học sinh liên hệ văn bản với bối cảnh lịch sử, văn hóa và xã hội, từ đó hiểu sâu sắc hơn về ý nghĩa và giá trị của tác phẩm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp và phân tích tài liệu để xây dựng cơ sở lý luận, đồng thời áp dụng phương pháp điều tra khảo sát và thực nghiệm sư phạm để đánh giá thực trạng và kiểm chứng hiệu quả biện pháp đề xuất. Cỡ mẫu khảo sát gồm 200 học sinh và 20 giáo viên tại 4 trường tiểu học huyện An Dương, Hải Phòng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê định lượng, sử dụng tỷ lệ phần trăm để đánh giá mức độ thực hiện kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối của học sinh và nhận thức của giáo viên. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, bao gồm khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối của học sinh lớp 5 còn hạn chế: Chỉ khoảng 22% học sinh thường xuyên thực hiện kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối trong đọc hiểu văn bản văn học, trong khi gần 30% học sinh chưa bao giờ thực hiện. Khoảng 35% học sinh có khả năng liên hệ và so sánh các nhân vật tương tự trong văn bản, nhưng phần lớn còn phụ thuộc vào sự hướng dẫn của giáo viên.

  2. Giáo viên nhận thức cao về vai trò của kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối: Khoảng 80% giáo viên cho rằng việc rèn luyện các kỹ năng này là rất cần thiết và cần thiết trong dạy học đọc hiểu văn bản văn học. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 70% giáo viên thường xuyên sử dụng các phương pháp như vấn đáp, thảo luận nhóm và phân tích ngôn ngữ dựa vào bài tập trong sách giáo khoa.

  3. Phương pháp và bài tập hiện tại còn thiếu tính vận dụng thực tiễn: Hệ thống bài tập trong sách giáo khoa chủ yếu tập trung vào việc đọc hiểu cơ bản, thiếu các bài tập mang tính vận dụng kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối vào thực tiễn cuộc sống. Khoảng 85% giáo viên thỉnh thoảng hoặc thường xuyên liên hệ thực tiễn trong dạy học, nhưng điều này chưa được thể hiện rõ trong thiết kế bài dạy.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy sự cải thiện rõ rệt: Sau khi áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối, tỷ lệ học sinh thực hiện tốt các kỹ năng này tăng lên khoảng 60-70%, thể hiện qua các bài kiểm tra và phiếu khảo sát ý kiến học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối của học sinh chủ yếu do phương pháp dạy học còn mang tính truyền thống, tập trung vào đọc thành tiếng và trả lời câu hỏi theo sách giáo khoa mà chưa tạo điều kiện cho học sinh phát huy vai trò chủ thể trong hoạt động đọc hiểu. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định của Trịnh Thị Lan (2017) về việc học sinh chưa được tương tác đa chiều với văn bản.

Việc giáo viên chưa đa dạng hóa phương pháp dạy học và thiếu các bài tập vận dụng thực tiễn làm giảm hiệu quả rèn luyện kỹ năng. Tuy nhiên, sự nhận thức cao của giáo viên về tầm quan trọng của kỹ năng này là cơ sở thuận lợi để triển khai các biện pháp đổi mới. Kết quả thực nghiệm chứng minh rằng việc xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập phù hợp và tổ chức các hoạt động tương tác trước, trong và sau giờ học giúp nâng cao năng lực đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 5.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ học sinh đạt mức độ tốt về kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng thống kê mức độ sử dụng các phương pháp dạy học của giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống câu hỏi và bài tập đa dạng, phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh lớp 5: Tập trung vào các câu hỏi phát triển kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối, kết hợp với các tình huống thực tiễn để học sinh vận dụng kiến thức. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể thực hiện: giáo viên và tổ chuyên môn.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường hoạt động tương tác: Khuyến khích sử dụng phương pháp thảo luận nhóm, đóng vai, thuyết trình và giải quyết vấn đề để học sinh chủ động tham gia, phát huy tư duy phản biện. Thời gian thực hiện: triển khai trong các tiết học hàng tuần. Chủ thể thực hiện: giáo viên.

  3. Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Nâng cao nhận thức và kỹ năng thiết kế bài dạy, xây dựng câu hỏi, sử dụng phương pháp dạy học tích cực phù hợp với chương trình GDPT 2018. Thời gian thực hiện: trong các đợt sinh hoạt chuyên môn định kỳ. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phòng giáo dục.

  4. Đánh giá thường xuyên và đa dạng kết quả học tập: Áp dụng các hình thức đánh giá định kỳ, đánh giá qua sản phẩm học tập, dự án học tập để phản ánh chính xác năng lực đọc hiểu và kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối của học sinh. Thời gian thực hiện: theo kế hoạch năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên và nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiếng Việt tiểu học: Nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng thiết kế bài dạy đọc hiểu văn bản văn học, áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối hiệu quả.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với yêu cầu chương trình GDPT 2018.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục học: Tài liệu tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu về phương pháp dạy học đọc hiểu và phát triển năng lực học sinh tiểu học.

  4. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh, hoàn thiện chương trình và sách giáo khoa Tiếng Việt tiểu học, đặc biệt về kỹ năng đọc hiểu văn bản văn học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối lại quan trọng trong dạy học đọc hiểu văn bản văn học?
    Kỹ năng này giúp học sinh không chỉ hiểu nội dung văn bản mà còn vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển tư duy phản biện và khả năng sáng tạo, từ đó nâng cao năng lực đọc hiểu toàn diện.

  2. Phương pháp nào hiệu quả để rèn luyện kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối cho học sinh lớp 5?
    Sử dụng các câu hỏi mở, bài tập thực tiễn, tổ chức thảo luận nhóm, đóng vai và dự án học tập giúp học sinh chủ động tương tác với văn bản và phát triển kỹ năng.

  3. Làm thế nào để giáo viên thiết kế bài tập phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh lớp 5?
    Giáo viên cần xây dựng bài tập có tính vừa sức, gần gũi với trải nghiệm của học sinh, sử dụng ngôn ngữ đơn giản, kích thích tư duy và khuyến khích học sinh thể hiện quan điểm cá nhân.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy hiệu quả của các biện pháp đề xuất như thế nào?
    Sau thực nghiệm, tỷ lệ học sinh thực hiện tốt kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối tăng lên khoảng 60-70%, chứng tỏ các biện pháp có tính khả thi và hiệu quả trong thực tế giảng dạy.

  5. Làm sao để đánh giá chính xác kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối của học sinh?
    Có thể sử dụng kết hợp các hình thức đánh giá như bài kiểm tra viết, thuyết trình, dự án học tập và quan sát quá trình học tập để đánh giá toàn diện năng lực của học sinh.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối trong dạy học đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 5 theo chương trình GDPT 2018 tại Hải Phòng.
  • Kết quả khảo sát cho thấy kỹ năng này còn hạn chế, đặc biệt trong việc vận dụng vào thực tiễn và thể hiện quan điểm cá nhân.
  • Các biện pháp rèn luyện được đề xuất bao gồm xây dựng hệ thống câu hỏi, đổi mới phương pháp dạy học, bồi dưỡng giáo viên và đánh giá đa dạng kết quả học tập.
  • Thực nghiệm sư phạm chứng minh tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp, góp phần nâng cao năng lực đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 5.
  • Đề nghị các nhà giáo dục, quản lý và nghiên cứu tiếp tục phát triển và ứng dụng các giải pháp này để nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt tiểu học theo hướng phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Hãy áp dụng ngay các biện pháp rèn luyện kỹ năng liên hệ, so sánh, kết nối để nâng cao hiệu quả dạy học đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 5, góp phần phát triển năng lực đọc hiểu và phẩm chất học sinh theo yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.