Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngành xây dựng Việt Nam phát triển nhanh chóng, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản, việc lựa chọn phương thức thực hiện dự án phù hợp và hiệu quả trở thành vấn đề cấp thiết. Phương thức truyền thống thiết kế - đấu thầu - thi công (Design-Bid-Build - DBB) tuy phổ biến nhưng tồn tại nhiều hạn chế như chậm tiến độ, vượt chi phí và thiếu sự phối hợp giữa thiết kế và thi công. Ngược lại, phương thức thiết kế - thi công (Design-Build - DB) ngày càng được ưa chuộng nhờ ưu điểm tiết kiệm thời gian, giảm chi phí phát sinh và nâng cao chất lượng dự án. Theo các nghiên cứu thực nghiệm, phương thức DB giúp rút ngắn tiến độ xây dựng từ 6-12% và giảm chi phí phát sinh khoảng 12,2% so với DBB.

Tuy nhiên, việc lựa chọn tổng thầu thiết kế - thi công đủ năng lực là yếu tố quyết định thành công của dự án DB. Nghiên cứu này nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến lựa chọn tổng thầu DB trong hai giai đoạn sơ tuyển và đấu thầu, đồng thời đề xuất quy trình lựa chọn tổng thầu dựa trên phương pháp tích hợp Choosing-By-Advantages (CBA) và Lý thuyết độ thỏa dụng (Utility Theory - UT). Quy trình được vận dụng trên một dự án chung cư phức hợp tại TP. Hồ Chí Minh, so sánh với phương pháp đánh giá thầu truyền thống để rút ra kết luận và kiến nghị cải tiến.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án xây dựng dân dụng và công nghiệp tại TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận trong khoảng thời gian từ tháng 01 đến tháng 06 năm 2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao tính minh bạch, công bằng và hiệu quả trong lựa chọn tổng thầu DB, góp phần giảm thiểu rủi ro và tăng khả năng thành công của dự án xây dựng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: phương pháp Choosing-By-Advantages (CBA) và Lý thuyết độ thỏa dụng (Utility Theory - UT).

  • Choosing-By-Advantages (CBA) là phương pháp ra quyết định dựa trên việc so sánh các lợi thế (advantages) của từng phương án lựa chọn, tránh sự trùng lặp và nhầm lẫn giữa các yếu tố. CBA tạo ra môi trường ra quyết định minh bạch, hợp tác và dựa trên giá trị thực tế, được đánh giá cao hơn các phương pháp như AHP trong việc xử lý các quyết định phức tạp. Các bước thực hiện CBA bao gồm xác định phương án, định nghĩa nhân tố, phân loại tiêu chí "must" và "want", tổng hợp thuộc tính, đánh giá lợi thế và tầm quan trọng của lợi thế.

  • Lý thuyết độ thỏa dụng (Utility Theory - UT) hỗ trợ đánh giá và cân nhắc giữa các tiêu chí kỹ thuật và chi phí dự thầu, giúp chủ đầu tư có cơ sở định lượng trong việc ra quyết định lựa chọn tổng thầu. UT cho phép xây dựng hàm tiện ích phản ánh mức độ ưu tiên và rủi ro của người ra quyết định.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng tham khảo các khái niệm chuyên ngành như sơ tuyển (prequalification), đấu thầu (bidding), hồ sơ mời thầu, hồ sơ dự thầu, tổ chuyên gia đánh giá, và các quy trình mua sắm theo quy định của Luật Đấu thầu số 43/2013/QH13.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ phân tích tài liệu, tổng quan các nghiên cứu trước đây về phương thức DB và các phương pháp ra quyết định đa tiêu chí (MCDM), đồng thời phỏng vấn 20 chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực tư vấn đấu thầu và quản lý xây dựng tại TP. Hồ Chí Minh.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp CBA tích hợp với lý thuyết UT để xây dựng quy trình lựa chọn tổng thầu DB qua hai giai đoạn sơ tuyển và đấu thầu. Quy trình được đánh giá và hiệu chỉnh dựa trên ý kiến chuyên gia và thử nghiệm thực tế.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn 20 chuyên gia là các kỹ sư, kiến trúc sư, quản lý cấp cao trong các công ty tư vấn đấu thầu và chủ đầu tư, được chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện và chuyên môn phù hợp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong 6 tháng, từ tháng 01 đến tháng 06 năm 2017, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, xây dựng quy trình và vận dụng thử nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định các nhân tố ảnh hưởng trong lựa chọn tổng thầu DB: Qua phân tích thư viện nhân tố và phỏng vấn chuyên gia, có khoảng 15 nhân tố quan trọng trong giai đoạn sơ tuyển và 20 nhân tố trong giai đoạn đấu thầu, bao gồm năng lực tài chính, kinh nghiệm, năng lực quản lý, thành tích quá khứ, an toàn lao động, chất lượng đề xuất kỹ thuật, giá dự thầu, và các yêu cầu pháp lý. Trong đó, năng lực kỹ thuật và kinh nghiệm chiếm tỷ trọng quan trọng trên 70% trong quyết định của chủ đầu tư.

  2. Hiệu quả của quy trình CBA-UT trong lựa chọn tổng thầu: Ứng dụng quy trình CBA-UT vào dự án chung cư phức hợp tại TP. Hồ Chí Minh với 3 lãnh đạo cấp cao tham gia đánh giá cho thấy quy trình giúp phân tích rõ ràng các lợi thế của từng nhà thầu, tạo ra sự đồng thuận trong nhóm ra quyết định. Kết quả đánh giá cho thấy phương án được lựa chọn có điểm tầm quan trọng lợi thế (IOA) cao hơn 15-20% so với các phương án khác, đồng thời chi phí dự thầu hợp lý, thấp hơn khoảng 5% so với phương pháp truyền thống.

  3. So sánh với phương pháp đánh giá thầu truyền thống: Quy trình CBA-UT tạo ra môi trường minh bạch, rõ ràng và linh hoạt hơn, giúp giảm thiểu sai sót và thiên vị trong đánh giá. Phương pháp truyền thống thường dựa vào điểm kỹ thuật và giá thầu theo trọng số cố định, thiếu sự cân nhắc toàn diện các lợi thế kỹ thuật và rủi ro. Kết quả so sánh cho thấy quy trình đề xuất nâng cao độ chính xác và tính khách quan trong lựa chọn tổng thầu.

  4. Hạn chế của quy trình đề xuất: Quy trình đòi hỏi thời gian đào tạo và huấn luyện nhóm ra quyết định để hiểu rõ các bước và cách thức đánh giá, không phù hợp cho các quyết định cá nhân hoặc nhóm nhỏ không có sự phối hợp chặt chẽ. Việc tổ chức workshop thảo luận là cần thiết để đạt được sự đồng thuận.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về ưu điểm của phương pháp CBA trong ra quyết định đa tiêu chí, đồng thời bổ sung thêm yếu tố lý thuyết độ thỏa dụng để cân nhắc chi phí và rủi ro. Việc phân tích chi tiết các lợi thế giúp nhóm ra quyết định tập trung vào các yếu tố quan trọng nhất, tránh sự trùng lặp và nhầm lẫn trong đánh giá.

So với phương pháp truyền thống, quy trình CBA-UT tạo ra sự minh bạch và hợp tác cao hơn, phù hợp với đặc thù phức tạp của các dự án DB tại Việt Nam. Việc áp dụng quy trình này góp phần giảm thiểu rủi ro về tiến độ và chi phí, đồng thời nâng cao chất lượng lựa chọn tổng thầu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm IOA và chi phí dự thầu của các phương án, giúp trực quan hóa sự khác biệt và hỗ trợ quyết định. Bảng tổng hợp các nhân tố và điểm lợi thế cũng giúp minh bạch quá trình đánh giá.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo và nâng cao nhận thức cho nhóm ra quyết định: Tổ chức các khóa huấn luyện chuyên sâu về phương pháp CBA-UT cho các cán bộ quản lý, chuyên gia đấu thầu nhằm đảm bảo hiểu và áp dụng đúng quy trình. Thời gian thực hiện: 3-6 tháng; Chủ thể: Chủ đầu tư, đơn vị tư vấn.

  2. Áp dụng quy trình CBA-UT cho các dự án DB quy mô lớn và phức tạp: Ưu tiên sử dụng quy trình này trong các dự án có nhiều nhà thầu tham gia và yêu cầu đánh giá đa tiêu chí để tăng tính minh bạch và hiệu quả lựa chọn. Thời gian áp dụng: ngay từ giai đoạn sơ tuyển; Chủ thể: Chủ đầu tư, tổ chuyên gia.

  3. Xây dựng phần mềm hỗ trợ đánh giá CBA-UT: Phát triển công cụ số hóa quy trình đánh giá, giúp tự động hóa tính toán điểm lợi thế, tầm quan trọng và phân tích chi phí, giảm thiểu sai sót và tăng tốc độ ra quyết định. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: Các đơn vị công nghệ, tổ chức quản lý dự án.

  4. Hoàn thiện quy định pháp lý và hướng dẫn áp dụng quy trình CBA-UT: Đề xuất bổ sung quy trình này vào các văn bản hướng dẫn đấu thầu, tạo cơ sở pháp lý cho việc áp dụng rộng rãi và đồng bộ. Thời gian thực hiện: 12-18 tháng; Chủ thể: Bộ Xây dựng, các cơ quan quản lý nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án xây dựng: Nắm bắt quy trình lựa chọn tổng thầu DB hiệu quả, giảm thiểu rủi ro và nâng cao khả năng thành công dự án.

  2. Các chuyên gia tư vấn đấu thầu và quản lý dự án: Áp dụng phương pháp CBA-UT để tư vấn khách quan, minh bạch và khoa học trong lựa chọn nhà thầu.

  3. Nhà thầu thiết kế - thi công: Hiểu rõ các tiêu chí và quy trình đánh giá, từ đó nâng cao năng lực và chuẩn bị hồ sơ dự thầu phù hợp.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và ứng dụng thực tiễn trong lĩnh vực lựa chọn nhà thầu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp CBA khác gì so với các phương pháp ra quyết định đa tiêu chí khác?
    CBA tập trung vào so sánh các lợi thế cụ thể của từng phương án thay vì chỉ dựa vào trọng số nhân tố như AHP hay MAUT. Điều này giúp tránh trùng lặp và tạo ra quyết định minh bạch, hợp tác hơn.

  2. Lý thuyết độ thỏa dụng (Utility Theory) được tích hợp như thế nào trong quy trình?
    UT giúp xây dựng hàm tiện ích để cân nhắc giữa điểm kỹ thuật và chi phí dự thầu, hỗ trợ đánh giá tổng thể và ra quyết định tối ưu dựa trên mức độ ưu tiên và rủi ro của chủ đầu tư.

  3. Quy trình CBA-UT có phù hợp với các dự án nhỏ không?
    Quy trình đòi hỏi sự phối hợp nhóm và thời gian đào tạo, nên không phù hợp cho các dự án nhỏ hoặc quyết định cá nhân. Nó thích hợp với các dự án phức tạp, nhiều tiêu chí và nhiều bên liên quan.

  4. Làm thế nào để đảm bảo tính khách quan khi áp dụng quy trình?
    Việc tổ chức workshop thảo luận với sự tham gia của các chuyên gia độc lập và minh bạch trong đánh giá các lợi thế giúp giảm thiểu thiên vị và tăng tính khách quan.

  5. Có thể áp dụng quy trình này cho các lĩnh vực ngoài xây dựng không?
    Phương pháp CBA và UT là các công cụ ra quyết định đa tiêu chí có thể áp dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực cần đánh giá và lựa chọn phương án phức tạp, tuy nhiên cần điều chỉnh phù hợp với đặc thù từng ngành.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được các nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến lựa chọn tổng thầu thiết kế - thi công trong hai giai đoạn sơ tuyển và đấu thầu.
  • Đã đề xuất quy trình lựa chọn tổng thầu tích hợp phương pháp Choosing-By-Advantages và Lý thuyết độ thỏa dụng (CBA-UT), giúp nâng cao tính minh bạch và hiệu quả ra quyết định.
  • Quy trình được vận dụng thành công trên dự án thực tế tại TP. Hồ Chí Minh, cho kết quả đánh giá vượt trội so với phương pháp truyền thống.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo, áp dụng quy trình, phát triển công cụ hỗ trợ và hoàn thiện khung pháp lý để thúc đẩy ứng dụng rộng rãi.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu trên nhiều dự án khác, phát triển phần mềm hỗ trợ và phối hợp với cơ quan quản lý để chuẩn hóa quy trình.

Chủ đầu tư, chuyên gia tư vấn và nhà thầu được khuyến khích nghiên cứu và áp dụng quy trình CBA-UT nhằm nâng cao hiệu quả lựa chọn tổng thầu, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành xây dựng Việt Nam.