Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29/NQ-TW, việc xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học trở thành một nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, với sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, các trường tiểu học đang đối mặt với thách thức trong việc xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Nghiên cứu tập trung khảo sát 20 cán bộ quản lý, 98 giáo viên và 150 học sinh tại 7 trường tiểu học trên địa bàn từ tháng 9/2019 đến tháng 4/2020 nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường phù hợp.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích cơ sở lý luận, thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới với định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao nhận thức, năng lực quản lý của cán bộ quản lý, giáo viên và tạo môi trường học tập tích cực, thân thiện, góp phần phát triển toàn diện học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về văn hóa nhà trường và quản lý giáo dục. Theo Purkey và Smith (1982), văn hóa nhà trường là hệ thống giá trị và chuẩn mực định hướng hành vi của các thành viên trong nhà trường. Schein (2004) phân tích văn hóa nhà trường gồm ba thành tố: cấu trúc hữu hình, hệ thống giá trị tuyên bố và quan niệm chung, tạo nên tổng thể văn hóa nhà trường. Các tác giả Eller và Eller (2009) nhấn mạnh vai trò của môi trường văn hóa tích cực trong thúc đẩy thành tích học tập và sự hợp tác giữa các thành viên.

Về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường, Kytle và Bogotch (2000) cho rằng hiệu trưởng đóng vai trò trung tâm trong việc định hướng, vận động và xây dựng các giá trị cốt lõi, chuẩn mực ứng xử trong nhà trường. Các nghiên cứu trong nước cũng khẳng định vai trò của hiệu trưởng trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường, đồng thời nhấn mạnh sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục và xã hội trong quá trình này.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Văn hóa nhà trường: tập hợp các giá trị vật chất và tinh thần được xây dựng và phát triển qua thời gian, tạo nên bản sắc riêng của nhà trường.
  • Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường: quá trình tác động có hệ thống của chủ thể quản lý (hiệu trưởng) đến khách thể quản lý (giáo viên, học sinh) nhằm xây dựng và phát triển văn hóa vật chất và tinh thần trong nhà trường.
  • Đổi mới giáo dục: chuyển đổi toàn diện về mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
  • Văn hóa ứng xử: các chuẩn mực, hành vi giao tiếp và tương tác giữa các thành viên trong nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, tác giả tổng hợp, phân tích các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, các văn bản pháp luật, chỉ đạo của ngành giáo dục liên quan đến xây dựng văn hóa nhà trường và đổi mới giáo dục.

Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với 20 cán bộ quản lý, 98 giáo viên và 150 học sinh tại 7 trường tiểu học trên địa bàn thị xã Phổ Yên. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường tiểu học tiêu biểu. Ngoài ra, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên để thu thập ý kiến chuyên gia và đánh giá thực trạng.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, trung bình để đánh giá nhận thức, thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa nhà trường. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2019 đến tháng 4/2020, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích sâu sắc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về xây dựng văn hóa nhà trường còn chưa đồng đều: Khoảng 75% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về vai trò của văn hóa nhà trường trong đổi mới giáo dục, tuy nhiên còn khoảng 25% chưa hiểu đầy đủ hoặc chưa quan tâm đúng mức. Học sinh có thái độ tích cực với văn hóa học đường, nhưng chỉ khoảng 60% thể hiện ý thức trách nhiệm cao trong việc xây dựng văn hóa nhà trường.

  2. Thực trạng xây dựng văn hóa vật chất và tinh thần còn hạn chế: Các trường tiểu học khảo sát có cơ sở vật chất đạt khoảng 80% tiêu chuẩn theo quy định, tuy nhiên vẫn còn thiếu phòng học bộ môn và thiết bị dạy học hiện đại. Về văn hóa tinh thần, chỉ khoảng 70% trường tổ chức các hoạt động xây dựng bầu không khí lành mạnh, dân chủ, thân thiện trong nhà trường.

  3. Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường chưa đồng bộ và hiệu quả: Việc lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường được thực hiện ở 85% trường, nhưng chỉ 65% trường có tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá thường xuyên. Sự phối hợp giữa các tổ chức trong nhà trường và các lực lượng xã hội còn yếu, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng chủ yếu là năng lực quản lý của hiệu trưởng và sự phối hợp của các lực lượng xã hội: Năng lực quản lý của hiệu trưởng được đánh giá ở mức trung bình khá, trong khi sự phối hợp với các tổ chức xã hội, phụ huynh học sinh chỉ đạt khoảng 60% mức độ hiệu quả mong muốn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức và năng lực quản lý xây dựng văn hóa nhà trường là yếu tố quyết định đến hiệu quả xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Sự chưa đồng đều trong nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên phản ánh sự cần thiết tăng cường bồi dưỡng, tập huấn về văn hóa nhà trường và đổi mới giáo dục. Cơ sở vật chất chưa đồng bộ và thiếu thiết bị hiện đại ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp dạy học và xây dựng môi trường học tập tích cực.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với nhận định của Kytle và Bogotch (2000) về vai trò trung tâm của hiệu trưởng trong xây dựng văn hóa nhà trường. Đồng thời, sự phối hợp yếu kém với các lực lượng xã hội cũng là điểm hạn chế được nhiều nghiên cứu nhấn mạnh. Việc kiểm tra, đánh giá chưa thường xuyên làm giảm hiệu quả quản lý và khó phát hiện kịp thời các tồn tại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về văn hóa nhà trường của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; bảng so sánh mức độ thực hiện các nội dung xây dựng văn hóa vật chất và tinh thần giữa các trường; biểu đồ tròn phân bố mức độ phối hợp với các lực lượng xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Triển khai các khóa tập huấn chuyên sâu về xây dựng văn hóa nhà trường và đổi mới giáo dục.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Đổi mới lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường theo hướng cụ thể, khả thi và có kiểm tra, đánh giá định kỳ

    • Xây dựng kế hoạch chi tiết với các mốc thời gian, phân công nhiệm vụ rõ ràng.
    • Thiết lập bộ công cụ đánh giá hiệu quả xây dựng văn hóa nhà trường.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và Ban giám hiệu các trường.

  3. Tăng cường huy động và phối hợp các lực lượng xã hội tham gia xây dựng văn hóa nhà trường

    • Phối hợp với các tổ chức xã hội, doanh nghiệp, Ban đại diện cha mẹ học sinh để hỗ trợ về vật chất và tinh thần.
    • Tổ chức các hoạt động cộng đồng, truyền thông về văn hóa nhà trường.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, Phòng Giáo dục và Đào tạo, chính quyền địa phương.

  4. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hiện đại

    • Huy động nguồn lực từ ngân sách và xã hội hóa để xây dựng phòng học bộ môn, mua sắm thiết bị công nghệ.
    • Mục tiêu: Đạt chuẩn cơ sở vật chất theo quy định trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ban giám hiệu các trường.

  5. Xây dựng và duy trì hệ thống kiểm tra, đánh giá hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường

    • Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ, báo cáo kết quả và rút kinh nghiệm.
    • Sử dụng bộ công cụ đánh giá văn hóa nhà trường để đảm bảo tính khách quan, khoa học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ chuyên môn, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học

    • Lợi ích: Nâng cao năng lực quản lý xây dựng văn hóa nhà trường, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả.
    • Use case: Lập kế hoạch, tổ chức và kiểm tra hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường.

  2. Giáo viên tiểu học

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của giáo viên trong xây dựng văn hóa giảng dạy tích cực và văn hóa học tập sáng tạo.
    • Use case: Tham gia các phong trào thi đua, đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng môi trường học tập thân thiện.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, khoa học giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến văn hóa nhà trường và đổi mới giáo dục.

  4. Lãnh đạo các cơ quan quản lý giáo dục địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng văn hóa nhà trường, từ đó có chính sách hỗ trợ phù hợp.
    • Use case: Xây dựng chương trình bồi dưỡng, chính sách hỗ trợ các trường tiểu học trong địa bàn quản lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa nhà trường là gì và tại sao nó quan trọng trong đổi mới giáo dục?
    Văn hóa nhà trường là tập hợp các giá trị vật chất và tinh thần được xây dựng và phát triển qua thời gian, tạo nên bản sắc riêng của nhà trường. Nó quan trọng vì định hướng hành vi, thái độ của cán bộ, giáo viên và học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và tạo môi trường học tập tích cực.

  2. Hiệu trưởng có vai trò gì trong quản lý xây dựng văn hóa nhà trường?
    Hiệu trưởng là người lãnh đạo, định hướng, lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường. Hiệu trưởng cũng là người vận động, thuyết phục và tạo sự đồng thuận trong tập thể nhà trường.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý xây dựng văn hóa nhà trường?
    Bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, nhận thức và thái độ của giáo viên, sự phối hợp của các lực lượng xã hội, cơ sở vật chất, chính sách ngành giáo dục và môi trường kinh tế - xã hội địa phương.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của giáo viên và học sinh về xây dựng văn hóa nhà trường?
    Thông qua tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn, phong trào thi đua “dạy tốt - học tốt”, các hoạt động truyền thông, giáo dục truyền thống và xây dựng môi trường học tập thân thiện, dân chủ.

  5. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá hiệu quả xây dựng văn hóa nhà trường?
    Sử dụng bộ công cụ đánh giá bao gồm các tiêu chí về văn hóa vật chất và tinh thần, kết hợp kiểm tra định kỳ, khảo sát ý kiến cán bộ, giáo viên, học sinh và phân tích số liệu thống kê để đánh giá khách quan, toàn diện.

Kết luận

  • Văn hóa nhà trường tiểu học là yếu tố then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.
  • Hiệu trưởng đóng vai trò trung tâm trong quản lý xây dựng văn hóa nhà trường, từ lập kế hoạch đến tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá.
  • Thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường tại các trường tiểu học thị xã Phổ Yên còn nhiều hạn chế về nhận thức, cơ sở vật chất và sự phối hợp các lực lượng xã hội.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực, đổi mới lập kế hoạch, huy động nguồn lực xã hội, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đồng bộ các giải pháp, tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan và theo dõi, đánh giá hiệu quả thực hiện để điều chỉnh kịp thời.

Hành động ngay hôm nay: Các cán bộ quản lý và giáo viên tiểu học tại thị xã Phổ Yên nên chủ động tham gia các khóa bồi dưỡng, phối hợp xây dựng kế hoạch và thực hiện các biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.