Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông, việc xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học đóng vai trò then chốt nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực học sinh. Tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, với sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, các trường tiểu học đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc xây dựng văn hóa nhà trường đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 9/2019 đến tháng 4/2020, khảo sát 20 cán bộ quản lý, 98 giáo viên, nhân viên và 150 học sinh tại 7 trường tiểu học trên địa bàn nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường phù hợp.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích cơ sở lý luận, thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường tiểu học thị xã Phổ Yên. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tạo dựng môi trường học tập tích cực, thân thiện, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ cán bộ quản lý và giáo viên nâng cao năng lực quản lý và giảng dạy trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về văn hóa nhà trường và quản lý giáo dục. Theo Purkey và Smith (1982), văn hóa nhà trường là hệ thống giá trị và chuẩn mực định hướng hành vi của các thành viên trong nhà trường, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy và học. Edgar H. Schein (2004) phân tích văn hóa nhà trường gồm ba thành tố: cấu trúc hữu hình, hệ thống giá trị được tuyên bố và quan niệm chung, tạo nên tổng thể văn hóa nhà trường. Các khái niệm chính bao gồm: văn hóa vật chất (cơ sở vật chất, cảnh quan), văn hóa tinh thần (giá trị, chuẩn mực, hành vi ứng xử), quản lý xây dựng văn hóa nhà trường (lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá), và đổi mới giáo dục (phát triển phẩm chất, năng lực học sinh).

Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng lý thuyết quản lý dựa vào nhà trường, nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng trong việc xây dựng và duy trì văn hóa nhà trường, cũng như các yếu tố ảnh hưởng chủ quan và khách quan đến quá trình quản lý xây dựng văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Khảo sát bằng bảng hỏi với 20 cán bộ quản lý, 98 giáo viên, nhân viên và 150 học sinh tại 7 trường tiểu học trên địa bàn thị xã Phổ Yên.
  • Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên nhằm thu thập nhận xét, đánh giá về thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường.
  • Tổng kết kinh nghiệm từ báo cáo của Phòng Giáo dục và Đào tạo thị xã Phổ Yên và các trường tiểu học.
  • Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý đề xuất.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và đánh giá định tính nhằm xác định thực trạng, nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2019 đến tháng 4/2020, đảm bảo tính kịp thời và phù hợp với bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về xây dựng văn hóa nhà trường còn chưa đồng đều: Khoảng 75% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về tầm quan trọng của văn hóa nhà trường trong đổi mới giáo dục, tuy nhiên còn khoảng 25% chưa hiểu đầy đủ hoặc chưa nhận thức đúng vai trò này, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai các hoạt động xây dựng văn hóa.

  2. Thực trạng cơ sở vật chất và cảnh quan nhà trường: Các trường tiểu học khảo sát đều có cơ sở vật chất cơ bản đáp ứng yêu cầu dạy học hai buổi/ngày, nhưng chỉ khoảng 60% trường có cảnh quan xanh, sạch, đẹp và an toàn đầy đủ. Thiếu phòng học bộ môn và thiết bị dạy học hiện đại là hạn chế phổ biến.

  3. Văn hóa giảng dạy và học tập tích cực: Khoảng 70% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, phát huy sáng tạo và hợp tác của học sinh, tuy nhiên chỉ 55% học sinh cảm nhận được môi trường học tập thân thiện, tích cực tại trường.

  4. Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường còn nhiều tồn tại: Việc lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá xây dựng văn hóa nhà trường chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục và xã hội. Chỉ có khoảng 65% trường thực hiện đầy đủ các bước quản lý xây dựng văn hóa theo quy định.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những tồn tại trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của văn hóa nhà trường trong đổi mới giáo dục, cũng như hạn chế về nguồn lực vật chất và sự phối hợp giữa các bên liên quan. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, vai trò của hiệu trưởng trong việc xây dựng văn hóa nhà trường là yếu tố quyết định, đồng thời sự tham gia tích cực của giáo viên, học sinh và cộng đồng là điều kiện tiên quyết để xây dựng môi trường giáo dục tích cực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về văn hóa nhà trường của cán bộ quản lý và giáo viên, biểu đồ tròn về mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực của giáo viên, và bảng tổng hợp thực trạng cơ sở vật chất các trường tiểu học khảo sát. Kết quả nghiên cứu khẳng định sự cần thiết của việc đổi mới quản lý xây dựng văn hóa nhà trường nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo về xây dựng văn hóa nhà trường và đổi mới phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao nhận thức và năng lực thực hiện. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Phòng Giáo dục và Đào tạo chủ trì phối hợp với các trường.

  2. Đổi mới lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường: Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch chi tiết, tích hợp vào kế hoạch chung của nhà trường, xác định rõ mục tiêu, nội dung, thời gian và phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ phận. Thực hiện hàng năm với đánh giá định kỳ.

  3. Huy động sự tham gia của các lực lượng giáo dục và xã hội: Tăng cường phối hợp với các tổ chức xã hội, doanh nghiệp, Ban đại diện cha mẹ học sinh để huy động nguồn lực vật chất và tinh thần hỗ trợ xây dựng cơ sở vật chất, tổ chức các hoạt động giáo dục văn hóa. Chủ thể thực hiện là hiệu trưởng và các tổ chức đoàn thể trong nhà trường, triển khai liên tục.

  4. Xây dựng bộ công cụ đánh giá văn hóa nhà trường: Phát triển bộ tiêu chí và công cụ đánh giá định lượng, định tính về văn hóa vật chất và tinh thần trong nhà trường nhằm kiểm tra, đánh giá hiệu quả xây dựng văn hóa nhà trường. Thời gian xây dựng trong 3 tháng, do nhóm chuyên gia phối hợp với Phòng Giáo dục và các trường thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý xây dựng văn hóa nhà trường, lập kế hoạch và tổ chức thực hiện các hoạt động đổi mới giáo dục hiệu quả.

  2. Giáo viên tiểu học: Hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học, phát huy vai trò trong xây dựng môi trường học tập tích cực, thân thiện, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát việc triển khai xây dựng văn hóa nhà trường tại các trường tiểu học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa nhà trường là gì và tại sao nó quan trọng trong đổi mới giáo dục?
    Văn hóa nhà trường là hệ thống giá trị, chuẩn mực và hành vi ứng xử được xây dựng và duy trì trong nhà trường. Nó tạo môi trường học tập tích cực, thúc đẩy sự phát triển toàn diện của học sinh và nâng cao hiệu quả giáo dục.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong xây dựng văn hóa nhà trường như thế nào?
    Hiệu trưởng là người lãnh đạo, định hướng và tổ chức thực hiện các hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường, tạo sự đồng thuận và huy động sự tham gia của toàn thể cán bộ, giáo viên, học sinh và cộng đồng.

  3. Những khó khăn phổ biến trong quản lý xây dựng văn hóa nhà trường là gì?
    Khó khăn bao gồm nhận thức chưa đồng đều của cán bộ, giáo viên; hạn chế về cơ sở vật chất; thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục và xã hội; và nguồn lực tài chính còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với xây dựng văn hóa nhà trường?
    Đổi mới phương pháp dạy học cần tập trung phát huy tính tích cực, sáng tạo, hợp tác của học sinh, gắn kiến thức với thực tiễn, sử dụng công nghệ thông tin và các phương tiện dạy học hiện đại.

  5. Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng văn hóa nhà trường?
    Các biện pháp gồm bồi dưỡng nâng cao nhận thức, đổi mới lập kế hoạch, huy động sự tham gia của các lực lượng xã hội, xây dựng bộ công cụ đánh giá và kiểm tra, đánh giá thường xuyên kết quả thực hiện.

Kết luận

  • Văn hóa nhà trường tiểu học là yếu tố then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.
  • Thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường tại các trường tiểu học thị xã Phổ Yên còn nhiều hạn chế về nhận thức, cơ sở vật chất và quản lý.
  • Hiệu trưởng giữ vai trò trung tâm trong quản lý xây dựng văn hóa nhà trường, cần nâng cao năng lực và tạo sự đồng thuận trong tập thể.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng văn hóa nhà trường, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc triển khai và đánh giá các giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tại địa phương, đồng thời kêu gọi sự quan tâm, phối hợp của các bên liên quan để thực hiện thành công.