Tổng quan nghiên cứu

Chính sách Bảo hiểm y tế (BHYT) toàn dân là một trong những chính sách an sinh xã hội quan trọng của Việt Nam, được triển khai từ năm 1992 và được luật hóa qua Luật BHYT năm 2008 cùng các văn bản sửa đổi bổ sung. BHYT hộ gia đình là hình thức bảo hiểm bắt buộc áp dụng cho các thành viên trong cùng một hộ gia đình nhằm chia sẻ rủi ro về chi phí khám chữa bệnh, góp phần giảm gánh nặng tài chính cho người dân khi ốm đau, bệnh tật. Tại huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai – một huyện miền núi với tỷ lệ hộ nghèo cao và địa hình phức tạp, công tác quản lý thu BHYT hộ gia đình gặp nhiều thách thức. Mặc dù số lượng người tham gia BHYT hộ gia đình có tăng qua các năm 2017-2019, nhưng tốc độ tăng trưởng còn chậm và chưa đạt kế hoạch đề ra.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHYT hộ gia đình, phân tích thực trạng công tác quản lý thu tại BHXH huyện Bảo Yên trong giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu BHYT hộ gia đình đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, quyết toán và kiểm tra thu BHYT hộ gia đình tại BHXH huyện Bảo Yên, sử dụng số liệu sơ cấp và thứ cấp thu thập trong giai đoạn 2017-2019 và khảo sát năm 2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần mở rộng độ bao phủ BHYT toàn dân, đảm bảo an sinh xã hội, đồng thời hỗ trợ cơ quan BHXH huyện Bảo Yên nâng cao hiệu quả quản lý thu, giảm thất thu và tăng cường sự tham gia của người dân, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế xã hội và điều kiện tự nhiên đặc thù của địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý hiện đại và mô hình quản lý thu bảo hiểm y tế, tập trung vào các khái niệm chính sau:

  • Bảo hiểm y tế (BHYT): Là hình thức bảo hiểm do Nhà nước tổ chức nhằm huy động nguồn tài chính để chi trả chi phí khám chữa bệnh cho người tham gia, đảm bảo chia sẻ rủi ro và công bằng xã hội.
  • BHYT hộ gia đình: Áp dụng cho các thành viên trong cùng một hộ gia đình, với nguyên tắc tất cả thành viên phải tham gia để được hưởng quyền lợi.
  • Quản lý thu BHYT hộ gia đình: Quá trình lập kế hoạch, tổ chức, kiểm soát và đánh giá hoạt động thu BHYT hộ gia đình nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời, hiệu quả và bền vững.
  • Nguyên tắc quản lý thu BHYT: Bao gồm sự thống nhất trong hoạt động thu, đảm bảo tính bền vững, hiệu quả và kiểm tra, giám sát chặt chẽ.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHYT: Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách pháp luật, nhận thức người dân, chất lượng khám chữa bệnh; và yếu tố chủ quan như công tác tuyên truyền, chính sách động viên đại lý thu, năng lực cán bộ quản lý.

Khung lý thuyết này được bổ sung bằng các kinh nghiệm thực tiễn từ các địa phương có điều kiện tương đồng như huyện Điện Biên (tỷ lệ bao phủ BHYT đạt 98%) và huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình (tỷ lệ bao phủ BHYT đạt 87%).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ BHXH huyện Bảo Yên, Chi cục Thống kê huyện, UBND huyện và các báo cáo chính thức giai đoạn 2017-2019; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 437 người gồm 408 hộ gia đình và 29 cán bộ quản lý thu BHYT tại BHXH huyện và đại lý thu.
  • Phương pháp chọn mẫu: Áp dụng công thức Slovin với sai số 5% để xác định cỡ mẫu đại diện cho hộ gia đình trên địa bàn, khảo sát ngẫu nhiên tại 17 xã, thị trấn.
  • Phương pháp thu thập thông tin: Điều tra trực tiếp với hộ gia đình, điều tra qua email và phỏng vấn với cán bộ quản lý thu BHYT.
  • Phương pháp phân tích:
    • Thống kê mô tả để tổng hợp đặc điểm mẫu và các chỉ tiêu quản lý thu BHYT.
    • Phân tích so sánh số liệu qua các năm để đánh giá xu hướng và hiệu quả công tác quản lý thu.
    • Sử dụng thang đo Likert 5 điểm để đánh giá mức độ cảm nhận về công tác quản lý thu BHYT hộ gia đình.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và khảo sát trong tháng 5 năm 2020, phân tích và đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ bao phủ BHYT hộ gia đình tăng nhưng chưa đạt kế hoạch: Tỷ lệ bao phủ BHYT hộ gia đình trên địa bàn huyện Bảo Yên giai đoạn 2017-2019 tăng từ khoảng 85% lên gần 90%, tuy nhiên chưa đạt 100% kế hoạch giao. Số người tham gia BHYT hộ gia đình năm 2019 đạt khoảng 15.000 người, tăng 5% so với năm 2017.

  2. Kế hoạch thu BHYT chưa sát thực tế: Kế hoạch thu BHYT hộ gia đình được lập hàng năm nhưng chưa phản ánh chính xác số lượng hộ gia đình có khả năng tham gia, dẫn đến tỷ lệ hoàn thành kế hoạch về số tiền thu chỉ đạt khoảng 85-90% qua các năm.

  3. Mạng lưới đại lý thu còn hạn chế: Huyện có 5 đại lý thu với 11 điểm thu, chưa phân bố đồng đều và chưa khai thác hết tiềm năng vận động người dân tham gia BHYT hộ gia đình. Chi phí thù lao cho đại lý thu chiếm tỷ lệ khoảng 3-5% tổng số tiền thu BHYT hộ gia đình.

  4. Công tác kiểm tra, giám sát còn hình thức: Số lần kiểm tra đại lý thu và hộ gia đình tham gia BHYT hộ gia đình trung bình khoảng 2-3 lần/năm, trong đó tỷ lệ kiểm tra đột xuất chiếm dưới 30%, chưa phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên bao gồm: nhận thức của một bộ phận người dân về BHYT hộ gia đình còn hạn chế, đặc biệt là các dân tộc thiểu số; thu nhập bình quân đầu người còn thấp, ảnh hưởng đến khả năng đóng BHYT; công tác tuyên truyền chưa đa dạng và chưa phù hợp với đặc điểm địa phương; năng lực và số lượng cán bộ quản lý thu BHYT hộ gia đình chưa đáp ứng yêu cầu; mạng lưới đại lý thu chưa được mở rộng và nâng cao chất lượng.

So sánh với kinh nghiệm tại huyện Điện Biên và Quảng Ninh cho thấy, việc phối hợp chặt chẽ với các tổ chức chính trị - xã hội, mở rộng đại lý thu đến tận thôn, bản, tăng cường đào tạo đại lý thu và nâng cao chất lượng khám chữa bệnh là những yếu tố then chốt giúp tăng tỷ lệ bao phủ BHYT hộ gia đình. Việc áp dụng các biểu đồ so sánh tỷ lệ bao phủ BHYT qua các năm, biểu đồ phân bố đại lý thu và bảng tổng hợp kết quả kiểm tra sẽ minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng quản lý thu BHYT hộ gia đình tại huyện Bảo Yên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường lập kế hoạch thu BHYT hộ gia đình sát thực tế: Cơ quan BHXH huyện cần phối hợp với UBND các xã, thị trấn cập nhật số liệu hộ gia đình, phân tích khả năng tham gia BHYT để xây dựng kế hoạch thu sát với điều kiện thực tế. Thời gian thực hiện: hàng năm trước quý I; Chủ thể thực hiện: BHXH huyện phối hợp UBND địa phương.

  2. Mở rộng và nâng cao chất lượng hệ thống đại lý thu: Phát triển thêm đại lý thu tại các thôn, bản, đặc biệt là các khu vực dân tộc thiểu số; tổ chức đào tạo, sát hạch nghiệp vụ cho đại lý thu; áp dụng chính sách thù lao, khen thưởng hợp lý để tạo động lực. Thời gian: 2021-2023; Chủ thể: BHXH huyện, các tổ chức chính trị - xã hội.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát thu BHYT hộ gia đình: Tăng số lượng và tỷ lệ kiểm tra đột xuất, xử lý nghiêm các sai phạm; xây dựng hệ thống báo cáo và phản hồi kịp thời. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: BHXH huyện, Thanh tra BHXH.

  4. Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền về chính sách BHYT hộ gia đình: Sử dụng đa dạng hình thức tuyên truyền phù hợp với đặc điểm dân cư, tăng cường phối hợp với các tổ chức xã hội, sử dụng truyền thanh, truyền hình địa phương. Thời gian: liên tục; Chủ thể: BHXH huyện, UBND xã, các tổ chức đoàn thể.

  5. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý thu BHYT hộ gia đình: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng giao tiếp và vận động người dân; tăng cường tuyển dụng, bổ sung cán bộ khi cần thiết. Thời gian: 2021-2025; Chủ thể: BHXH huyện, BHXH tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHYT hộ gia đình, áp dụng các giải pháp thực tiễn phù hợp với địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách an sinh xã hội: Tham khảo để xây dựng, điều chỉnh chính sách BHYT, đặc biệt trong việc mở rộng độ bao phủ BHYT toàn dân.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Quản lý kinh tế, Quản lý y tế: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý luận và thực tiễn quản lý thu BHYT hộ gia đình tại địa phương miền núi.

  4. Các tổ chức, đại lý thu BHYT: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và các chính sách hỗ trợ, từ đó nâng cao hiệu quả vận động người dân tham gia BHYT hộ gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHYT hộ gia đình là gì?
    BHYT hộ gia đình là hình thức bảo hiểm y tế áp dụng cho tất cả thành viên trong cùng một hộ gia đình, nhằm chia sẻ rủi ro chi phí khám chữa bệnh. Theo quy định, một thành viên chỉ được cấp thẻ BHYT nếu tất cả thành viên trong hộ cùng tham gia.

  2. Tại sao tỷ lệ tham gia BHYT hộ gia đình tại huyện Bảo Yên còn thấp?
    Nguyên nhân chính gồm thu nhập thấp, nhận thức hạn chế về BHYT, địa hình phức tạp gây khó khăn trong tuyên truyền và vận động, cùng với mạng lưới đại lý thu chưa rộng khắp.

  3. Các đại lý thu BHYT hộ gia đình có vai trò gì?
    Đại lý thu là cầu nối giữa cơ quan BHXH và người dân, thực hiện thu tiền, vận động tham gia, hướng dẫn kê khai hồ sơ và hỗ trợ người dân trong quá trình tham gia BHYT.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu BHYT hộ gia đình?
    Cần tăng cường lập kế hoạch sát thực tế, mở rộng đại lý thu, đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường kiểm tra, giám sát thu.

  5. Chính sách thù lao cho đại lý thu BHYT như thế nào?
    Đại lý thu được hưởng chi phí thù lao theo quy định của BHXH Việt Nam, thường chiếm khoảng 3-5% tổng số tiền thu BHYT hộ gia đình, nhằm tạo động lực hoàn thành nhiệm vụ.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHYT hộ gia đình, làm rõ vai trò và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu tại huyện Bảo Yên.
  • Thực trạng cho thấy tỷ lệ bao phủ BHYT hộ gia đình tăng nhưng chưa đạt kế hoạch, mạng lưới đại lý thu còn hạn chế, công tác kiểm tra giám sát chưa hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm lập kế hoạch sát thực tế, mở rộng đại lý thu, tăng cường kiểm tra, đẩy mạnh tuyên truyền và nâng cao năng lực cán bộ.
  • Nghiên cứu có giá trị tham khảo cho các cơ quan quản lý BHXH, nhà hoạch định chính sách và các tổ chức liên quan trong việc mở rộng BHYT toàn dân.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp nhằm đạt mục tiêu BHYT toàn dân đến năm 2025.

Hành động ngay hôm nay để góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thu BHYT hộ gia đình tại địa phương bạn!