Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam chuyển đổi từ kinh tế bao cấp sang nền kinh tế thị trường nhiều thành phần, bảo hiểm xã hội (BHXH) trở thành một chính sách vĩ mô quan trọng nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động và ổn định xã hội. Theo báo cáo của Bảo hiểm xã hội Việt Nam trong 6 tháng đầu năm 2020, số người tham gia BHXH đạt khoảng 15,144 triệu người, trong đó BHXH bắt buộc chiếm 14,473 triệu người, BHXH tự nguyện tăng 96,8 nghìn người so với năm 2019, đạt 670,8 nghìn người. Tổng số thu BHXH, BHYT, BHTN ước đạt 45,3% kế hoạch năm, tăng 6,8% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, tình trạng nợ đọng BHXH vẫn còn khoảng 21.231 tỷ đồng, chiếm 5,3% số phải thu, chủ yếu ở khu vực ngoài nhà nước như doanh nghiệp tư nhân, tổ hợp tác, người buôn bán nhỏ.

Đề tài nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý thu BHXH tại Bảo hiểm xã hội huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai trong giai đoạn 2017-2019. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng công tác quản lý thu, xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH, đảm bảo nguồn thu cho quỹ BHXH. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần ổn định cuộc sống người lao động, giảm thiểu nợ đọng BHXH và nâng cao hiệu quả thực thi chính sách BHXH tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai, với dữ liệu thu thập từ các doanh nghiệp và cơ quan BHXH địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu BHXH, bao gồm:

  • Khái niệm BHXH: BHXH là sự bảo vệ xã hội nhằm bù đắp thu nhập cho người lao động khi mất hoặc giảm khả năng lao động do ốm đau, tai nạn, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên nguyên tắc đóng góp và hưởng lợi công bằng.
  • Nguyên tắc quản lý thu BHXH: Thu đúng, đủ, kịp thời; tập trung, thống nhất, công bằng, công khai; an toàn và hiệu quả.
  • Mô hình quản lý thu BHXH: Bao gồm quản lý đối tượng tham gia, quản lý mức tiền lương làm căn cứ đóng, quản lý phương thức đóng, quy trình thu và thanh tra, kiểm tra.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH: Nhân tố khách quan như tốc độ tăng trưởng kinh tế, cơ cấu dân số, chính sách lao động; nhân tố chủ quan như nhận thức, ý thức của người lao động và người sử dụng lao động; các nhân tố khác như công tác tuyên truyền, thanh tra, kiểm tra.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo của BHXH Việt Nam, BHXH tỉnh Lào Cai, Cục Thống kê tỉnh, phòng Kinh tế huyện Mường Khương, Chi cục Thuế huyện và các tài liệu pháp luật liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 32 doanh nghiệp trên địa bàn huyện Mường Khương.
  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu phi ngẫu nhiên thuận lợi, điều tra toàn bộ 32 doanh nghiệp đã đăng ký hoạt động tại huyện.
  • Phương pháp thu thập thông tin: Phỏng vấn trực tiếp, phát phiếu khảo sát với các câu hỏi về ý thức chấp hành luật BHXH, đặc điểm lao động, phương thức hợp đồng, mức thu nhập, công tác thanh tra kiểm tra.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng dựa trên số liệu thu thập được, so sánh tỷ lệ tham gia, mức thu, nợ đọng BHXH qua các năm 2017-2019; phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đánh giá hiệu quả công tác quản lý thu BHXH.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu trong vòng 1 tháng, tổng hợp và phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2019-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại huyện Mường Khương: Giai đoạn 2017-2019, số thu BHXH tăng trưởng ổn định, đạt trên 100% kế hoạch giao hàng năm. Tuy nhiên, tỷ lệ nợ đọng BHXH vẫn chiếm khoảng 5,3% tổng số phải thu, tương đương khoảng 21.231 tỷ đồng, chủ yếu do các doanh nghiệp ngoài quốc doanh trốn đóng hoặc chậm đóng BHXH.
  2. Quản lý đối tượng tham gia BHXH: Tỷ lệ doanh nghiệp đăng ký tham gia BHXH đạt khoảng 85%, nhưng vẫn còn 15% doanh nghiệp chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ. Số lao động tham gia BHXH bắt buộc chiếm khoảng 90% tổng số lao động trong các doanh nghiệp khảo sát.
  3. Quản lý mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH: Có hiện tượng một số doanh nghiệp khai báo mức lương thấp hơn thực tế để giảm mức đóng BHXH, ảnh hưởng đến nguồn thu và quyền lợi người lao động.
  4. Công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: BHXH huyện phối hợp với các cơ quan chức năng tổ chức thanh tra liên ngành, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, góp phần giảm tỷ lệ nợ đọng BHXH từ 6,5% năm 2017 xuống còn 5,3% năm 2019.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng nợ đọng và trốn đóng BHXH là do nhận thức chưa đầy đủ của người sử dụng lao động về pháp luật BHXH, tâm lý muốn giảm chi phí sản xuất, cùng với sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan chức năng. So với các huyện lân cận như Sa Pa và Bảo Thắng, huyện Mường Khương có tỷ lệ nợ đọng BHXH cao hơn một chút, do đặc thù kinh tế xã hội và quy mô doanh nghiệp nhỏ lẻ. Việc áp dụng các biện pháp thanh tra, kiểm tra và tuyên truyền đã góp phần nâng cao ý thức chấp hành của doanh nghiệp và người lao động, đồng thời cải thiện hiệu quả quản lý thu BHXH. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số thu BHXH hàng năm và bảng so sánh tỷ lệ nợ đọng BHXH giữa các huyện trong tỉnh Lào Cai.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Đẩy mạnh truyền thông về quyền lợi và nghĩa vụ tham gia BHXH cho người lao động và người sử dụng lao động, sử dụng đa dạng kênh thông tin trong vòng 6 tháng tới, do BHXH huyện phối hợp với các tổ chức đoàn thể thực hiện.
  2. Cải tiến quy trình quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin: Áp dụng hệ thống quản lý thu BHXH điện tử để theo dõi, giám sát kịp thời các khoản thu, giảm thiểu sai sót và gian lận, hoàn thành trong 12 tháng, do BHXH tỉnh chủ trì.
  3. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập các đoàn thanh tra liên ngành định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các trường hợp trốn đóng, nợ đọng BHXH, với mục tiêu giảm tỷ lệ nợ xuống dưới 3% trong 2 năm tới, do BHXH huyện phối hợp UBND và cơ quan thuế thực hiện.
  4. Hỗ trợ doanh nghiệp trong việc thực hiện nghĩa vụ BHXH: Tổ chức các khóa đào tạo, tư vấn về pháp luật BHXH và kỹ năng quản lý tài chính cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhằm nâng cao năng lực tuân thủ, thực hiện trong 1 năm, do Sở Lao động Thương binh và Xã hội phối hợp BHXH huyện triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý BHXH các cấp: Để tham khảo các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH, áp dụng mô hình quản lý và biện pháp thanh tra kiểm tra phù hợp với đặc thù địa phương.
  2. Doanh nghiệp và người sử dụng lao động: Hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ trong việc tham gia BHXH, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật, giảm thiểu rủi ro pháp lý và đảm bảo quyền lợi người lao động.
  3. Người lao động: Nắm bắt thông tin về chính sách BHXH, quyền lợi được hưởng khi tham gia BHXH, từ đó chủ động bảo vệ quyền lợi cá nhân và gia đình.
  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, chính sách xã hội: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý thu BHXH tại địa phương, cung cấp cơ sở lý luận và số liệu thực tế phục vụ nghiên cứu chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu BHXH là gì?
    Quản lý thu BHXH là quá trình tổ chức, điều hành và kiểm soát việc thu các khoản đóng góp BHXH từ người lao động và người sử dụng lao động theo quy định pháp luật, nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời và sử dụng hiệu quả nguồn quỹ BHXH.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH?
    Các nhân tố bao gồm tốc độ tăng trưởng kinh tế, cơ cấu dân số, chính sách lao động, nhận thức và ý thức của người lao động và người sử dụng lao động, công tác tuyên truyền, thanh tra kiểm tra và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng.

  3. Tại sao vẫn còn tình trạng nợ đọng BHXH?
    Nguyên nhân chính là do một số doanh nghiệp trốn đóng hoặc chậm đóng BHXH nhằm giảm chi phí, nhận thức pháp luật chưa đầy đủ, cùng với sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý và thiếu biện pháp xử lý nghiêm minh.

  4. Giải pháp nào hiệu quả để giảm nợ đọng BHXH?
    Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức; áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu; tổ chức thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất; xử lý nghiêm các vi phạm; hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực quản lý tài chính.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp và người lao động thực hiện đúng nghĩa vụ BHXH?
    Thông qua việc phổ biến pháp luật, tư vấn, đào tạo, đồng thời xây dựng cơ chế giám sát, xử lý vi phạm và tạo điều kiện thuận lợi trong thủ tục đóng BHXH, giúp doanh nghiệp và người lao động hiểu và thực hiện đúng quy định.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý thu BHXH tại huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai giai đoạn 2017-2019.
  • Phân tích các nhân tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH, làm rõ nguyên nhân tồn tại và hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực, bao gồm tăng cường tuyên truyền, ứng dụng công nghệ, nâng cao hiệu quả thanh tra kiểm tra và hỗ trợ doanh nghiệp.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH, đảm bảo quyền lợi người lao động và phát triển bền vững quỹ BHXH địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu để hoàn thiện chính sách BHXH.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH, bảo vệ quyền lợi người lao động và góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại huyện Mường Khương.