Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam chuyển đổi mạnh mẽ sang cơ chế thị trường, chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) giữ vai trò trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần ổn định đời sống người lao động và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn, công tác quản lý thu BHXH có ý nghĩa quan trọng nhằm đảm bảo nguồn quỹ bền vững, đáp ứng nhu cầu chi trả các chế độ bảo hiểm cho người lao động. Giai đoạn 2017-2019, BHXH huyện Bạch Thông đã đạt được nhiều kết quả tích cực như tăng số lượng đơn vị và người tham gia BHXH, song vẫn còn tồn tại hạn chế như tình trạng nợ đọng, trốn đóng BHXH và chưa khai thác hết các nguồn thu.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại huyện Bạch Thông trong giai đoạn 2017-2019. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện, với dữ liệu thu thập từ BHXH huyện, các đơn vị sử dụng lao động và các cơ quan liên quan. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH, góp phần đảm bảo an sinh xã hội và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý và chính sách xã hội để phân tích công tác quản lý thu BHXH. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý: Theo Henry Fayol, quản lý là quá trình dự đoán, lập kế hoạch, tổ chức, điều khiển, phối hợp và kiểm tra nhằm sử dụng hiệu quả nguồn lực để đạt mục tiêu. Stephen Robbin bổ sung quan điểm quản lý là tiến trình hoạch định, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát hành động của các thành viên trong tổ chức.

  • Lý thuyết chính sách xã hội: BHXH được xem là chính sách xã hội nhằm đảm bảo thu nhập cho người lao động khi gặp rủi ro xã hội như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp và hưu trí. Nguyên tắc “có đóng, có hưởng” và nguyên tắc chia sẻ rủi ro là cơ sở vận hành BHXH.

Các khái niệm chính bao gồm: BHXH bắt buộc và tự nguyện, quỹ BHXH, nguyên tắc quản lý thu BHXH (thu đúng, đủ, kịp thời), vai trò của các chủ thể tham gia (người lao động, người sử dụng lao động, cơ quan BHXH), và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH như tình hình kinh tế - xã hội, chính sách nhà nước, năng lực bộ máy quản lý và nhận thức của người tham gia.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập thông tin thứ cấp và sơ cấp. Thông tin thứ cấp được thu thập từ các tài liệu, báo cáo, số liệu thống kê của BHXH huyện Bạch Thông, Chi cục Thống kê huyện và các nguồn liên quan. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra toàn bộ cán bộ quản lý thu BHXH và đại diện các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn huyện.

Phương pháp chọn mẫu là điều tra tổng thể với quy mô 161 phiếu khảo sát, thu hồi 148 phiếu đạt tỷ lệ 92%. Phiếu khảo sát gồm hai phần: thông tin chung và đánh giá mức độ đồng ý về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH, sử dụng thang đo Likert 5 điểm.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và tổng hợp trên phần mềm Excel 2010. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm số lượng và tỷ lệ đối tượng tham gia BHXH, kết quả thu BHXH so với kế hoạch, tỷ lệ thu trên tổng số phải thu và tỷ lệ nợ đọng BHXH.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng đối tượng tham gia BHXH: Giai đoạn 2017-2019, số đơn vị tham gia BHXH tại huyện Bạch Thông tăng từ 127 lên 144 đơn vị, tỷ lệ đơn vị tham gia tăng từ 72,99% lên 80,45%. Số người lao động tham gia BHXH bắt buộc tăng từ 3.160 lên 3.277 người, tốc độ tăng trưởng bình quân 1,84%. Người tham gia BHXH tự nguyện cũng tăng từ 103 lên 215 người.

  2. Mức đóng BHXH bình quân tăng: Mức đóng bình quân tăng từ 0,52 triệu đồng/người/tháng năm 2017 lên 0,65 triệu đồng/người/tháng năm 2019, cho thấy sự cải thiện về thu nhập và mức đóng góp BHXH.

  3. Kết quả thu BHXH tăng mạnh: Năm 2018, tốc độ tăng thu BHXH đạt 41,14% so với năm 2017; năm 2019 tăng 146,69% so với năm 2018, phản ánh hiệu quả trong công tác quản lý thu.

  4. Tình trạng nợ đọng và trốn đóng BHXH còn tồn tại: Mặc dù có nhiều nỗ lực, tình trạng nợ đọng BHXH vẫn phổ biến, chủ yếu ở khối doanh nghiệp sản xuất kinh doanh. Việc chấp hành Luật BHXH của một số doanh nghiệp chưa nghiêm túc, dẫn đến thất thu quỹ BHXH.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong quản lý thu BHXH tại huyện Bạch Thông bao gồm: điều kiện kinh tế - xã hội còn khó khăn, địa bàn rộng, dân cư phân tán; nhận thức của người lao động và người sử dụng lao động về BHXH chưa đầy đủ; năng lực bộ máy quản lý và cán bộ còn hạn chế; chính sách xử phạt chưa đủ mạnh để răn đe vi phạm.

So sánh với kinh nghiệm tại thị xã Phú Thọ và huyện Bát Xát, các địa phương này đã áp dụng hiệu quả công nghệ thông tin, cải cách thủ tục hành chính và tăng cường phối hợp liên ngành, góp phần nâng cao tỷ lệ thu BHXH và giảm nợ đọng. Việc áp dụng các biện pháp này tại Bạch Thông sẽ giúp cải thiện công tác quản lý thu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng người tham gia BHXH, biểu đồ mức đóng bình quân theo năm và bảng so sánh tỷ lệ nợ đọng BHXH qua các năm để minh họa xu hướng và hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập kế hoạch và chính sách quản lý thu BHXH bắt buộc: Xây dựng kế hoạch thu chi tiết, dựa trên số liệu thực tế và dự báo kinh tế xã hội, nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời. Thời gian thực hiện: hàng năm. Chủ thể: BHXH huyện phối hợp UBND huyện.

  2. Quản lý chặt chẽ đối tượng tham gia BHXH: Rà soát, cập nhật danh sách người lao động và đơn vị sử dụng lao động, phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp trốn đóng, nợ đọng. Thời gian: liên tục. Chủ thể: BHXH huyện, các cơ quan chức năng.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành trong công tác thu BHXH: Phối hợp với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, Liên đoàn Lao động và các cơ quan liên quan để nâng cao hiệu quả quản lý, kiểm tra, giám sát. Thời gian: thường xuyên. Chủ thể: BHXH huyện, các ngành liên quan.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH: Đầu tư cơ sở vật chất, phần mềm quản lý, triển khai hệ thống giao dịch điện tử để giảm thủ tục hành chính, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: BHXH tỉnh, BHXH huyện.

  5. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu BHXH: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, kỹ năng quản lý và ứng dụng công nghệ cho cán bộ BHXH huyện. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: BHXH tỉnh, BHXH huyện.

  6. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách BHXH: Nâng cao nhận thức của người lao động và người sử dụng lao động về quyền lợi và nghĩa vụ tham gia BHXH, qua các hình thức truyền thông đa dạng. Thời gian: liên tục. Chủ thể: BHXH huyện, các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngành BHXH: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH, giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý và xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Lãnh đạo doanh nghiệp và cơ quan sử dụng lao động: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ trong việc tham gia BHXH, từ đó thực hiện đúng quy định, góp phần ổn định quan hệ lao động.

  3. Học viên cao học và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế: Tài liệu tham khảo hữu ích để hệ thống hóa kiến thức về BHXH, quản lý thu và các yếu tố ảnh hưởng trong bối cảnh địa phương.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội: Tham khảo để xây dựng các chương trình phối hợp, nâng cao nhận thức cộng đồng và hoàn thiện chính sách BHXH.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu BHXH là gì và tại sao quan trọng?
    Quản lý thu BHXH là quá trình tổ chức, điều chỉnh các hoạt động thu BHXH nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời theo quy định pháp luật. Đây là yếu tố quyết định sự bền vững của quỹ BHXH, đảm bảo quyền lợi người lao động và ổn định an sinh xã hội.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH tại huyện Bạch Thông?
    Các yếu tố chính gồm tình hình phát triển kinh tế - xã hội, chính sách nhà nước, năng lực bộ máy quản lý, nhận thức và ý thức trách nhiệm của người lao động và người sử dụng lao động.

  3. Tình trạng nợ đọng BHXH ảnh hưởng thế nào đến công tác quản lý?
    Nợ đọng BHXH làm giảm nguồn thu quỹ, ảnh hưởng đến khả năng chi trả các chế độ bảo hiểm, gây khó khăn trong quản lý và làm giảm niềm tin của người lao động vào hệ thống BHXH.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH?
    Cần tăng cường lập kế hoạch, quản lý đối tượng, phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ và đẩy mạnh tuyên truyền chính sách BHXH.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH là gì?
    Công nghệ thông tin giúp giảm thủ tục hành chính, nâng cao tính minh bạch, kiểm soát chặt chẽ quá trình thu, giảm sai sót và gian lận, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH tại huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2017-2019.
  • Kết quả nghiên cứu chỉ ra sự tăng trưởng tích cực về số lượng người tham gia và mức thu BHXH, đồng thời nhận diện các tồn tại như nợ đọng và trốn đóng BHXH.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chủ yếu gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách nhà nước, năng lực quản lý và nhận thức của người tham gia.
  • Đề xuất các giải pháp khả thi nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH, bao gồm tăng cường lập kế hoạch, quản lý đối tượng, phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ và nâng cao năng lực cán bộ.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà quản lý, doanh nghiệp và học viên trong lĩnh vực quản lý kinh tế và BHXH, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và BHXH huyện Bạch Thông cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật dữ liệu để nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH trong giai đoạn 2021-2025.