Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần ổn định đời sống người lao động (NLĐ) và đảm bảo công bằng xã hội. Tại thị xã Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định, công tác quản lý thu BHXH bắt buộc giữ vai trò then chốt trong việc duy trì quỹ BHXH, đảm bảo quyền lợi cho NLĐ và sự phát triển bền vững của hệ thống an sinh xã hội. Giai đoạn 2017-2021, số lượng đơn vị tham gia BHXH bắt buộc và số NLĐ tham gia tại địa phương có xu hướng tăng, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như tỷ lệ nợ đọng cao và số đối tượng chưa tham gia BHXH bắt buộc còn lớn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH thị xã Hoài Nhơn, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu trong giai đoạn 2022-2026. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thị xã Hoài Nhơn, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2017-2021. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH, góp phần đảm bảo nguồn quỹ tài chính ổn định, phục vụ chi trả các chế độ BHXH cho NLĐ, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu BHXH bắt buộc, bao gồm:

  • Lý thuyết an sinh xã hội: BHXH là công cụ phân phối lại thu nhập, san sẻ rủi ro giữa NLĐ, người sử dụng lao động (NSDLĐ) và Nhà nước nhằm đảm bảo ổn định xã hội.
  • Lý thuyết quản lý công: Quản lý thu BHXH là hoạt động có tổ chức, sử dụng các biện pháp pháp lý và hành chính để điều chỉnh việc thu BHXH nhằm đạt hiệu quả cao nhất.
  • Mô hình quy trình quản lý thu BHXH: Bao gồm các bước lập kế hoạch thu, tổ chức thu, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm nhằm đảm bảo nguồn thu BHXH đầy đủ, kịp thời.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: BHXH bắt buộc, quản lý thu BHXH, đối tượng tham gia BHXH, nợ đọng BHXH, và quy trình quản lý thu BHXH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, kết hợp các phương pháp nghiên cứu định lượng và định tính:

  • Thu thập dữ liệu: Sử dụng số liệu thống kê từ BHXH thị xã Hoài Nhơn giai đoạn 2017-2021, các văn bản pháp luật liên quan đến BHXH, báo cáo tổng kết và tài liệu chuyên ngành.
  • Phân tích dữ liệu: Áp dụng phương pháp phân tích thống kê mô tả để đánh giá số lượng đơn vị, NLĐ tham gia, số tiền thu BHXH, tỷ lệ nợ đọng; so sánh các chỉ tiêu qua các năm để nhận diện xu hướng và vấn đề.
  • Tổng hợp và đánh giá: Kết hợp phân tích so sánh với các địa phương khác trong tỉnh Bình Định và các nghiên cứu trước đây để đánh giá thực trạng và nguyên nhân tồn tại.
  • Thời gian nghiên cứu: Tập trung vào giai đoạn 2017-2021, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2022-2026.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu thu thập từ toàn bộ các đơn vị sử dụng lao động và NLĐ tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn thị xã Hoài Nhơn, đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

Phương pháp nghiên cứu được thiết kế nhằm đảm bảo tính chính xác, khách quan và khả thi trong việc đánh giá và đề xuất giải pháp quản lý thu BHXH bắt buộc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng đơn vị và NLĐ tham gia BHXH bắt buộc: Giai đoạn 2017-2021, số đơn vị tham gia BHXH tại thị xã Hoài Nhơn tăng khoảng 15% mỗi năm, với số NLĐ tham gia tăng trung bình 12% hàng năm. Năm 2021, tổng số NLĐ tham gia đạt khoảng 5.000 người, tăng đáng kể so với năm 2017.

  2. Tổng số thu BHXH tăng ổn định: Tổng số tiền thu BHXH bắt buộc tăng trung bình 10% mỗi năm, đạt khoảng 50 tỷ đồng năm 2021. Tuy nhiên, tỷ lệ nợ đọng BHXH vẫn còn ở mức khoảng 5%, gây ảnh hưởng đến nguồn quỹ và quyền lợi NLĐ.

  3. Công tác lập kế hoạch thu và kiểm tra, giám sát còn hạn chế: Việc xây dựng kế hoạch thu chưa sát với thực tế, dẫn đến một số đơn vị chưa được khai thác hết tiềm năng thu BHXH. Công tác kiểm tra, thanh tra chưa thực hiện thường xuyên và đồng bộ, làm giảm hiệu quả quản lý thu.

  4. Nhận thức và ý thức chấp hành của NLĐ và NSDLĐ còn thấp: Một bộ phận NLĐ và NSDLĐ chưa hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia BHXH bắt buộc, dẫn đến tình trạng trốn đóng, nợ đọng kéo dài.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc tuyên truyền chính sách BHXH chưa sâu rộng, công tác phối hợp liên ngành chưa hiệu quả, và năng lực cán bộ quản lý thu còn hạn chế. So với các địa phương như thành phố Quy Nhơn và huyện Hoài Ân, thị xã Hoài Nhơn có tỷ lệ nợ đọng cao hơn và công tác kiểm tra chưa chặt chẽ bằng. Biểu đồ so sánh tỷ lệ nợ đọng BHXH giữa các địa phương cho thấy Hoài Nhơn cần cải thiện công tác quản lý thu để giảm thiểu rủi ro tài chính.

Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH tại Hoài Nhơn còn hạn chế so với các địa phương khác, ảnh hưởng đến hiệu quả thu và giám sát. Ngoài ra, sự quan tâm chỉ đạo của cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương chưa thực sự mạnh mẽ, làm giảm sức mạnh tổng hợp trong công tác quản lý thu BHXH.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện quy trình quản lý thu BHXH bắt buộc, nâng cao nhận thức của NLĐ và NSDLĐ, đồng thời tăng cường phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả thu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc: Xây dựng kế hoạch thu sát với thực tế, dựa trên số liệu cập nhật về số lượng đơn vị và NLĐ, dự báo chính xác nguồn thu. Thời gian thực hiện: hàng năm. Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã phối hợp với các phòng ban liên quan.

  2. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm: Thiết lập các đoàn thanh tra liên ngành để kiểm tra định kỳ và đột xuất các đơn vị sử dụng lao động, xử lý nghiêm các trường hợp trốn đóng, nợ đọng BHXH. Thời gian thực hiện: liên tục, ưu tiên trong giai đoạn 2022-2026. Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã phối hợp với cơ quan quản lý lao động, thuế và công an.

  3. Đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức của NLĐ và NSDLĐ: Tổ chức các hội nghị, hội thảo, sử dụng đa dạng hình thức truyền thông như băng rôn, tờ rơi, phát thanh để phổ biến quyền lợi và nghĩa vụ BHXH bắt buộc. Thời gian thực hiện: thường xuyên. Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH: Triển khai phần mềm quản lý thu, giao dịch điện tử, hỗ trợ NLĐ và NSDLĐ thực hiện thủ tục đóng BHXH nhanh chóng, chính xác. Thời gian thực hiện: 2022-2024. Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã phối hợp với BHXH tỉnh và BHXH Việt Nam.

  5. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu BHXH: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng ứng dụng CNTT cho cán bộ thu BHXH. Thời gian thực hiện: hàng năm. Chủ thể thực hiện: BHXH thị xã phối hợp với các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHXH bắt buộc, áp dụng các giải pháp thực tiễn phù hợp với địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo để xây dựng, điều chỉnh chính sách BHXH, hoàn thiện khung pháp lý và quy trình quản lý thu BHXH.

  3. Doanh nghiệp và NSDLĐ: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ khi tham gia BHXH bắt buộc, từ đó thực hiện đúng quy định, tránh vi phạm pháp luật và bảo vệ quyền lợi NLĐ.

  4. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành quản lý kinh tế, chính sách công: Tài liệu tham khảo bổ ích về quản lý thu BHXH bắt buộc, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu BHXH bắt buộc là gì?
    Quản lý thu BHXH bắt buộc là hoạt động tổ chức, điều chỉnh việc thu BHXH theo quy định pháp luật nhằm đảm bảo nguồn quỹ BHXH đầy đủ, kịp thời để chi trả các chế độ cho NLĐ. Ví dụ, BHXH thị xã Hoài Nhơn xây dựng kế hoạch thu và kiểm tra việc đóng BHXH của các đơn vị sử dụng lao động.

  2. Tại sao công tác quản lý thu BHXH bắt buộc lại quan trọng?
    Bởi đây là nguồn hình thành quỹ BHXH, quyết định khả năng chi trả các chế độ cho NLĐ. Nếu không thu đủ, quỹ BHXH sẽ thiếu hụt, ảnh hưởng đến quyền lợi NLĐ và sự ổn định xã hội.

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến nợ đọng BHXH tại Hoài Nhơn là gì?
    Nguyên nhân gồm nhận thức của NLĐ và NSDLĐ chưa đầy đủ, công tác tuyên truyền chưa sâu rộng, kiểm tra, thanh tra chưa thường xuyên và hiệu quả, cùng với khó khăn về kinh tế của một số doanh nghiệp.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH?
    Các giải pháp gồm hoàn thiện kế hoạch thu, tăng cường kiểm tra, đẩy mạnh tuyên truyền, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu.

  5. Làm thế nào để NLĐ và NSDLĐ nâng cao ý thức tham gia BHXH bắt buộc?
    Thông qua tuyên truyền chính sách, tổ chức đối thoại trực tiếp, cung cấp thông tin minh bạch về quyền lợi và nghĩa vụ, đồng thời xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm để tạo sự công bằng và tin tưởng.

Kết luận

  • BHXH bắt buộc là công cụ quan trọng đảm bảo an sinh xã hội, góp phần ổn định đời sống NLĐ và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thực trạng quản lý thu BHXH tại thị xã Hoài Nhơn giai đoạn 2017-2021 cho thấy sự tăng trưởng về số lượng đơn vị và NLĐ tham gia, nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế như nợ đọng và công tác kiểm tra chưa hiệu quả.
  • Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức của NLĐ, NSDLĐ, công tác tuyên truyền và phối hợp liên ngành còn hạn chế, cùng với năng lực cán bộ quản lý thu chưa đồng đều.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện kế hoạch thu, tăng cường kiểm tra, đẩy mạnh tuyên truyền, ứng dụng CNTT và nâng cao năng lực cán bộ.
  • Nghiên cứu có thể làm cơ sở cho việc hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc tại thị xã Hoài Nhơn trong giai đoạn 2022-2026, góp phần bảo vệ quyền lợi NLĐ và phát triển bền vững hệ thống BHXH.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc trên toàn tỉnh Bình Định.