Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TƯ, việc quản lý thiết bị dạy học (TBDH) môn Khoa học Tự nhiên (KHTN) tại các trường Trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục. Trên địa bàn huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái, với quy mô giáo dục phổ thông ngày càng mở rộng, công tác quản lý TBDH còn nhiều hạn chế như thiếu đồng bộ, bảo quản chưa tốt và sử dụng chưa hiệu quả. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý TBDH môn KHTN theo hướng phát triển năng lực khám phá tri thức cho học sinh, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông giai đoạn 2021-2023. Nghiên cứu tập trung khảo sát tại 5 trường THCS tiêu biểu trên địa bàn huyện, thu thập dữ liệu qua khảo sát, phỏng vấn và quan sát thực tế. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH, phát triển năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc tổ chức dạy học môn KHTN theo hướng đổi mới, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của việc huy động, phối hợp và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, trong đó TBDH là một thành tố quan trọng nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong học tập và thực tiễn, đặc biệt là năng lực khám phá tri thức qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Mô hình quản lý TBDH được xây dựng theo các nội dung: đầu tư, mua sắm, bảo quản, sử dụng và bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ quản lý và giáo viên. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý thiết bị dạy học, năng lực khám phá tri thức, cơ sở vật chất trường học, và đổi mới giáo dục phổ thông.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Dữ liệu được thu thập từ 5 trường THCS trên địa bàn huyện Lục Yên trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023. Cỡ mẫu khảo sát gồm 120 cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên liên quan, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm: khảo sát bằng phiếu điều tra, phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý và giáo viên, quan sát thực tế công tác quản lý và sử dụng TBDH. Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS và Excel, phân tích thống kê mô tả và kiểm định tương quan. Dữ liệu định tính được phân tích theo chủ đề nhằm làm rõ các nguyên nhân và yếu tố ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2022 đến tháng 5/2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng cơ sở vật chất và thiết bị: Khoảng 65% trường THCS trên địa bàn có cơ sở vật chất đảm bảo tối thiểu theo quy định, tuy nhiên chỉ khoảng 50% thiết bị dạy học môn KHTN đạt chuẩn về số lượng và chất lượng. Một số trường thiếu phòng thí nghiệm chuyên biệt, thiết bị lạc hậu hoặc hư hỏng chưa được sửa chữa kịp thời.

  2. Quản lý đầu tư và mua sắm: Kinh phí đầu tư cho TBDH môn KHTN chiếm khoảng 12% tổng ngân sách đầu tư cơ sở vật chất của các trường. Việc lập kế hoạch mua sắm chưa đồng bộ, thiếu quy hoạch rõ ràng, dẫn đến trang thiết bị không đồng bộ và chưa đáp ứng kịp yêu cầu đổi mới chương trình.

  3. Bảo quản và sử dụng thiết bị: Chỉ khoảng 55% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo bài bản về quản lý và sử dụng TBDH. Việc bảo quản thiết bị còn nhiều hạn chế, dẫn đến tỷ lệ thiết bị hư hỏng chiếm khoảng 20%. Tần suất sử dụng TBDH trong giảng dạy chỉ đạt khoảng 60% so với kế hoạch đề ra, nhiều giáo viên chưa tận dụng tối đa thiết bị do thiếu kỹ năng hoặc tâm lý e ngại.

  4. Yếu tố ảnh hưởng: Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của TBDH có ảnh hưởng tích cực đến hiệu quả quản lý (hệ số tương quan r = 0.68, p < 0.01). Ngoài ra, nguồn lực tài chính, sự phối hợp giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường cũng là các yếu tố quan trọng tác động đến công tác quản lý TBDH.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý TBDH môn KHTN tại các trường THCS huyện Lục Yên đã đạt được một số thành tựu nhất định như đầu tư cơ sở vật chất được quan tâm hơn, tuy nhiên vẫn còn nhiều bất cập. Việc thiếu đồng bộ trong mua sắm và bảo quản thiết bị dẫn đến hiệu quả sử dụng chưa cao, tương tự với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về quản lý thiết bị giáo dục. Việc đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH, phù hợp với quan điểm của các chuyên gia giáo dục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thiết bị đạt chuẩn và biểu đồ đường thể hiện tần suất sử dụng TBDH qua các năm học. Bảng phân tích tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng và hiệu quả quản lý cũng giúp minh chứng cho các kết luận trên. Nghiên cứu góp phần làm rõ thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, hỗ trợ phát triển năng lực khám phá tri thức cho học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý và sử dụng TBDH cho cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên trong các trường THCS. Mục tiêu đạt 90% cán bộ được đào tạo trong vòng 12 tháng, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trung tâm đào tạo thực hiện.

  2. Chuẩn hóa quy trình quản lý và kế hoạch hóa: Xây dựng và áp dụng quy trình quản lý TBDH đồng bộ, bao gồm lập kế hoạch đầu tư, mua sắm, bảo quản và sử dụng thiết bị. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do Ban Giám hiệu các trường chủ trì phối hợp với Phòng Giáo dục huyện.

  3. Tăng cường đầu tư và xã hội hóa nguồn lực: Khuyến khích sự tham gia của các lực lượng trong và ngoài nhà trường như phụ huynh, doanh nghiệp và cộng đồng trong việc đầu tư, trang bị và bảo quản TBDH. Mục tiêu tăng ngân sách đầu tư TBDH lên ít nhất 15% trong 2 năm tới.

  4. Xây dựng hệ thống kho, phòng thí nghiệm hiện đại: Đầu tư xây dựng hoặc nâng cấp phòng thí nghiệm, kho chứa thiết bị với hệ thống tủ, giá phù hợp, đảm bảo điều kiện bảo quản thiết bị theo tiêu chuẩn. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, do UBND huyện phối hợp với các trường thực hiện.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ về công tác quản lý, sử dụng và bảo quản TBDH nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các tồn tại. Thực hiện hàng năm, do Phòng Giáo dục huyện chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý TBDH, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý thiết bị tại các trường THCS.

  2. Giáo viên bộ môn Khoa học Tự nhiên: Hỗ trợ hiểu rõ vai trò và cách sử dụng TBDH hiệu quả trong giảng dạy, phát triển năng lực khám phá tri thức cho học sinh.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách đầu tư và quản lý thiết bị giáo dục.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý thiết bị dạy học và phát triển năng lực học sinh trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý thiết bị dạy học lại quan trọng trong giáo dục THCS?
    Quản lý thiết bị dạy học giúp đảm bảo thiết bị được sử dụng hiệu quả, bảo quản tốt, từ đó nâng cao chất lượng dạy và học, đặc biệt trong môn KHTN đòi hỏi thực hành và trải nghiệm.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý TBDH tại các trường THCS ở huyện Lục Yên là gì?
    Bao gồm thiếu đồng bộ trong đầu tư, bảo quản chưa tốt, thiếu nhân lực có kỹ năng quản lý và sử dụng thiết bị, cũng như hạn chế về nguồn lực tài chính.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực sử dụng TBDH cho giáo viên?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn kỹ năng sử dụng thiết bị, đồng thời khuyến khích giáo viên tự làm đồ dùng dạy học và chia sẻ kinh nghiệm.

  4. Vai trò của xã hội hóa trong quản lý TBDH là gì?
    Xã hội hóa giúp huy động thêm nguồn lực tài chính và vật chất từ cộng đồng, phụ huynh và doanh nghiệp, góp phần nâng cao chất lượng cơ sở vật chất và thiết bị dạy học.

  5. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả sử dụng TBDH gồm những gì?
    Bao gồm chất lượng thiết bị, mức độ phù hợp với mục tiêu giảng dạy, tần suất sử dụng, kỹ năng sử dụng của giáo viên và học sinh, cũng như khả năng bảo quản và duy trì thiết bị.

Kết luận

  • Quản lý thiết bị dạy học môn KHTN tại các trường THCS huyện Lục Yên đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, bảo quản và sử dụng thiết bị.
  • Các yếu tố như nhận thức cán bộ quản lý, năng lực giáo viên và nguồn lực tài chính ảnh hưởng rõ rệt đến hiệu quả quản lý TBDH.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức, chuẩn hóa quy trình, tăng cường đầu tư và xã hội hóa nguồn lực, xây dựng hệ thống kho phòng thí nghiệm hiện đại và tăng cường kiểm tra giám sát.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và nhà hoạch định chính sách trong việc nâng cao chất lượng giáo dục THCS.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp nhằm phát triển năng lực khám phá tri thức cho học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

Hành động ngay: Các trường THCS và cơ quan quản lý giáo dục cần phối hợp triển khai các biện pháp quản lý TBDH hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học môn KHTN, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.