Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29/NQ-TW năm 2013 và các văn bản pháp luật liên quan, việc quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên lớp 6 theo hướng tích hợp tại các trường trung học cơ sở (THCS) trở thành một nhiệm vụ cấp thiết. Tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, từ năm học 2021-2022, chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã được triển khai, trong đó môn Khoa học tự nhiên được tích hợp từ các phân môn Vật lý, Hóa học và Sinh học nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo hướng tích hợp còn nhiều hạn chế như nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ quản lý, giáo viên chưa được đào tạo bài bản, cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu, và việc phân công giảng dạy chưa hợp lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên lớp 6 theo hướng tích hợp tại các trường THCS huyện Thanh Ba, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Nghiên cứu tập trung khảo sát 5 trường THCS với đối tượng gồm 9 cán bộ quản lý, 119 giáo viên và 500 học sinh lớp 6, cùng 100 phụ huynh học sinh. Thời gian khảo sát sử dụng số liệu từ năm 2021 trở lại đây.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức dạy học tích hợp, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời phát triển năng lực giải quyết vấn đề và phẩm chất toàn diện cho học sinh THCS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học tích hợp. Theo Xavier Roegiers (1996), dạy học tích hợp là phương pháp sử dụng kiến thức liên môn nhằm phát triển năng lực người học, giúp học sinh tiếp cận thực tế cuộc sống một cách hiệu quả. Jonés Casey nhấn mạnh sự giao thoa và khúc xạ của các tầng lớp kiến thức trong một chỉnh thể thống nhất là cốt lõi của dạy học tích hợp.

Về quản lý giáo dục, các lý thuyết của Frederick Winslow Taylor và Henri Fayol được vận dụng để xây dựng hệ thống quản lý khoa học, có kế hoạch, phối hợp và kiểm soát nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng tích hợp bao gồm quản lý kế hoạch, chương trình, đội ngũ giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, kiểm tra đánh giá và phối hợp các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý giáo dục: quá trình tác động có mục đích của nhà quản lý lên hệ thống giáo dục để đạt mục tiêu đề ra.
  • Dạy học tích hợp: thiết kế nội dung giáo dục liên kết các môn học nhằm phát triển năng lực tổng hợp cho học sinh.
  • Hoạt động dạy học: sự tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm truyền đạt và lĩnh hội kiến thức, kỹ năng.
  • Kiểm tra đánh giá tích hợp: đánh giá năng lực học sinh dựa trên các nội dung liên môn, chú trọng kỹ năng vận dụng và thái độ học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Tài liệu pháp luật, văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) như Nghị quyết số 29/NQ-TW, Nghị quyết số 88/2014/QH13, Thông tư số 32/2018/TT-BGD&ĐT.
    • Số liệu khảo sát thực trạng tại 5 trường THCS huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ.
    • Phiếu khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính qua phỏng vấn, tọa đàm để thu thập thông tin sâu về nhận thức và thực tiễn quản lý.
    • Phân tích định lượng sử dụng phần mềm SPSS phiên bản 20.0 để xử lý số liệu khảo sát, đánh giá mức độ nhận thức, thực hiện kế hoạch, điều kiện cơ sở vật chất và hiệu quả dạy học tích hợp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu:

    • 9 cán bộ quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn).
    • 119 giáo viên bộ môn Khoa học tự nhiên.
    • 500 học sinh lớp 6.
    • 100 phụ huynh học sinh.
      Các đối tượng được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường khảo sát.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập tài liệu và khảo sát thực trạng: từ đầu năm 2021 đến cuối năm 2023.
    • Phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp: quý I - quý II năm 2024.
    • Hoàn thiện luận văn và báo cáo kết quả: quý III năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu dạy học tích hợp:
    Khoảng 78% cán bộ quản lý và 65% giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu phát triển năng lực học sinh theo hướng tích hợp. Tuy nhiên, 35% giáo viên còn chưa nắm vững các yêu cầu đổi mới chương trình, dẫn đến việc triển khai chưa đồng bộ.

  2. Thực trạng nội dung và kế hoạch dạy học:
    60% giáo viên xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp theo chủ đề, nhưng chỉ 45% tổ chức giảng dạy theo đúng kế hoạch đã đề ra. Việc phân công giảng dạy còn phân tán, với 70% trường có từ 2-3 giáo viên cùng đảm nhiệm môn Khoa học tự nhiên, gây khó khăn trong quản lý và thống nhất phương pháp.

  3. Cơ sở vật chất và trang thiết bị:
    Chỉ khoảng 55% trường có đủ phòng thí nghiệm và thiết bị phục vụ dạy học tích hợp. Việc thiếu hụt thiết bị hiện đại như máy chiếu, máy tính ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức các hoạt động thực hành, thí nghiệm.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập:
    68% giáo viên áp dụng hình thức đánh giá kết hợp nhận xét và điểm số, nhưng chỉ 40% có kế hoạch kiểm tra định kỳ theo hướng tích hợp liên môn. Việc xây dựng ngân hàng câu hỏi kiểm tra tích hợp còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc đánh giá toàn diện năng lực học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên lớp 6 theo hướng tích hợp tại huyện Thanh Ba đang trong quá trình chuyển đổi, với nhiều điểm mạnh như nhận thức tích cực của cán bộ quản lý và giáo viên, sự quan tâm đầu tư cơ sở vật chất từng bước được cải thiện. Tuy nhiên, còn tồn tại các hạn chế về năng lực chuyên môn của giáo viên, sự phân công giảng dạy chưa hợp lý và thiếu đồng bộ trong kiểm tra đánh giá.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới. Việc thiếu đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản về dạy học tích hợp là nguyên nhân chính dẫn đến hiệu quả quản lý và tổ chức dạy học chưa cao. Ngoài ra, cơ sở vật chất chưa đồng bộ cũng là rào cản lớn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về mục tiêu dạy học tích hợp giữa các nhóm đối tượng; bảng thống kê số lượng thiết bị dạy học hiện có tại từng trường; biểu đồ tròn phân bố hình thức kiểm tra đánh giá được áp dụng.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là cơ sở để các nhà quản lý giáo dục xây dựng các chính sách, kế hoạch bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên, cải thiện điều kiện cơ sở vật chất, đồng thời đổi mới công tác kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng dạy học tích hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho giáo viên

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về dạy học tích hợp và phương pháp đổi mới kiểm tra đánh giá.
    • Mục tiêu: 100% giáo viên bộ môn Khoa học tự nhiên được đào tạo bài bản trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT huyện Thanh Ba phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch phân công giảng dạy hợp lý

    • Đảm bảo mỗi trường có ít nhất một giáo viên đảm nhiệm toàn bộ môn Khoa học tự nhiên lớp 6 theo hướng tích hợp.
    • Mục tiêu: Giảm số lượng giáo viên cùng dạy một môn xuống dưới 2 người/trường trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THCS, Phòng GD&ĐT.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học

    • Mua sắm bổ sung thiết bị thí nghiệm, máy chiếu, máy tính phục vụ dạy học tích hợp.
    • Mục tiêu: 80% trường THCS có đủ thiết bị tối thiểu phục vụ dạy học tích hợp trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng GD&ĐT, Ban giám hiệu nhà trường.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng tích hợp

    • Xây dựng ngân hàng câu hỏi kiểm tra tích hợp liên môn, tổ chức tập huấn xây dựng đề kiểm tra.
    • Mục tiêu: 100% giáo viên áp dụng hình thức kiểm tra tích hợp trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn các trường, Phòng GD&ĐT.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng

    • Tổ chức các buổi tọa đàm, sinh hoạt ngoại khóa nhằm nâng cao nhận thức và hỗ trợ học sinh học tập tích hợp.
    • Mục tiêu: 90% phụ huynh tham gia các hoạt động phối hợp trong năm học tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban đại diện cha mẹ học sinh, nhà trường, các đoàn thể xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các giải pháp quản lý dạy học tích hợp, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, phân bổ nguồn lực cơ sở vật chất.

  2. Giáo viên bộ môn Khoa học tự nhiên THCS

    • Lợi ích: Hiểu rõ phương pháp dạy học tích hợp, cách xây dựng kế hoạch bài dạy và kiểm tra đánh giá hiệu quả.
    • Use case: Áp dụng đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao năng lực chuyên môn.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên ngành quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý dạy học tích hợp.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ liên quan.

  4. Phụ huynh học sinh và cộng đồng

    • Lợi ích: Hiểu về chương trình giáo dục tích hợp, vai trò phối hợp hỗ trợ học sinh học tập.
    • Use case: Tham gia các hoạt động giáo dục, hỗ trợ con em trong học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích hợp là gì và tại sao lại quan trọng trong giáo dục phổ thông?
    Dạy học tích hợp là phương pháp kết hợp kiến thức từ nhiều môn học để phát triển năng lực tổng hợp cho học sinh. Nó giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và phẩm chất toàn diện, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

  2. Quản lý hoạt động dạy học tích hợp khác gì so với quản lý dạy học truyền thống?
    Quản lý dạy học tích hợp đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ môn, quản lý kế hoạch giảng dạy liên môn, bồi dưỡng giáo viên đa năng, đồng thời đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng đánh giá năng lực tổng hợp, khác với quản lý dạy học đơn môn truyền thống.

  3. Những khó khăn chính khi triển khai dạy học tích hợp môn Khoa học tự nhiên lớp 6 là gì?
    Khó khăn gồm: giáo viên chưa được đào tạo bài bản, cơ sở vật chất thiếu thốn, phân công giảng dạy chưa hợp lý, nhận thức chưa đồng đều giữa các cán bộ quản lý và giáo viên, cũng như thiếu ngân hàng đề kiểm tra tích hợp.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực giáo viên trong dạy học tích hợp?
    Cần tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn phương pháp dạy học tích hợp, xây dựng nhóm giáo viên cốt cán làm “nhóm dẫn đường”, khuyến khích tự học và nghiên cứu chuyên đề, đồng thời tạo điều kiện thực hành và trao đổi kinh nghiệm thường xuyên.

  5. Vai trò của gia đình và cộng đồng trong quản lý hoạt động dạy học tích hợp như thế nào?
    Gia đình và cộng đồng phối hợp với nhà trường tạo môi trường giáo dục toàn diện, hỗ trợ học sinh trong học tập và rèn luyện phẩm chất. Các hoạt động tọa đàm, ngoại khóa, tư vấn tâm lý giúp nâng cao nhận thức và động viên học sinh phát triển năng lực.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên lớp 6 theo hướng tích hợp tại các trường THCS huyện Thanh Ba đang được triển khai nhưng còn nhiều hạn chế về nhận thức, năng lực giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Việc xây dựng kế hoạch, phân công giảng dạy, đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học tích hợp.
  • Cần tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới công tác kiểm tra đánh giá và nâng cao phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý giáo dục xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển dạy học tích hợp hiệu quả.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp trong các năm học tiếp theo.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tại huyện Thanh Ba cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học tích hợp, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới.