Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc quản lý và sử dụng thiết bị dạy học môn Khoa học tự nhiên (TBDH_KHTN) theo hướng khám phá tri thức khoa học cho học sinh trở thành một vấn đề cấp thiết. Thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, với quy mô dân số trên 154 nghìn người và hệ thống 5 trường trung học cơ sở (THCS) được khảo sát, đang trong quá trình phát triển mạnh mẽ về kinh tế và giáo dục. Tuy nhiên, thực trạng quản lý TBDH_KHTN tại các trường THCS trên địa bàn vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng dạy và học môn Khoa học tự nhiên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý sử dụng TBDH_KHTN theo hướng khám phá tri thức khoa học cho học sinh tại các trường THCS thị xã Duy Tiên, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn Khoa học tự nhiên. Nghiên cứu tập trung vào 5 trường THCS gồm Bạch Thượng, Đồng Văn, Duy Minh, Hoàng Đông và Tiên Nội, trong giai đoạn năm học 2019-2022. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cải thiện hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học, tăng cường sự tương tác và khám phá tri thức khoa học của học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy.

Theo báo cáo của ngành giáo dục, việc đầu tư và quản lý TBDH_KHTN có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học, đặc biệt trong bối cảnh ứng phó với dịch Covid-19 và yêu cầu tổ chức dạy học linh hoạt. Nghiên cứu này không chỉ có giá trị thực tiễn tại thị xã Duy Tiên mà còn có thể áp dụng mở rộng cho các địa phương khác nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thiết bị dạy học trong giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý thiết bị dạy học, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống các tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo hệ thống giáo dục vận hành hiệu quả và đạt mục tiêu đề ra. Quản lý thiết bị dạy học là một phần quan trọng trong quản lý giáo dục, nhằm đảm bảo thiết bị được sử dụng hiệu quả, an toàn và bền vững.

  • Lý thuyết về thiết bị dạy học theo hướng khám phá tri thức khoa học: Thiết bị dạy học môn Khoa học tự nhiên được thiết kế nhằm khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào quá trình khám phá, thực hành và phát triển tư duy khoa học. Việc quản lý thiết bị theo hướng này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các yếu tố về trang bị, sử dụng, bảo quản và đào tạo người sử dụng.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý TBDH_KHTN, khám phá tri thức khoa học, thiết bị dạy học tương tác, và hiệu quả sử dụng thiết bị trong giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 5 trường THCS trên địa bàn thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, bao gồm cán bộ quản lý, giáo viên tổ Khoa học tự nhiên, nhân viên thiết bị và học sinh. Dữ liệu được thu thập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn trực tiếp và quan sát thực tiễn.

  • Cỡ mẫu: Tổng số 423 cán bộ, giáo viên và học sinh tham gia khảo sát, đảm bảo tính đại diện cho thực trạng quản lý TBDH_KHTN tại địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, tính tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình và so sánh các chỉ số về số lượng, chất lượng, nhận thức và hiệu quả sử dụng thiết bị. Phân tích định tính được thực hiện qua phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn năm học 2019-2022, với các bước khảo sát, phân tích và đề xuất biện pháp được triển khai theo kế hoạch cụ thể.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng số lượng và chất lượng TBDH_KHTN: Các trường THCS tại Duy Tiên có tổng số thiết bị dạy học đáp ứng khoảng 70-80% so với tiêu chuẩn quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tuy nhiên, chất lượng thiết bị còn hạn chế, với khoảng 25% thiết bị xuống cấp hoặc không đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng.

  2. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh: Khoảng 60% giáo viên và 55% học sinh nhận thức đầy đủ về vai trò và tầm quan trọng của TBDH_KHTN theo hướng khám phá tri thức khoa học. Tuy nhiên, vẫn còn 40% giáo viên chưa thường xuyên sử dụng thiết bị trong giảng dạy, do thiếu kỹ năng hoặc tâm lý ngại sử dụng.

  3. Quản lý việc trang bị, mua sắm và bổ sung thiết bị: Việc lập kế hoạch và thực hiện mua sắm TBDH_KHTN còn mang tính manh mún, chưa có sự đồng bộ và thiếu sự tham gia của các bên liên quan. Chỉ khoảng 65% trường có kế hoạch mua sắm rõ ràng và được thực hiện đúng tiến độ.

  4. Quản lý sử dụng và bảo quản thiết bị: Khoảng 70% thiết bị được sử dụng đúng mục đích, nhưng công tác bảo quản và sửa chữa chưa được chú trọng, dẫn đến tỷ lệ thiết bị hư hỏng tăng lên khoảng 20% mỗi năm. Việc kiểm tra, đánh giá việc sử dụng thiết bị còn thiếu thường xuyên và chưa có bộ tiêu chí đánh giá cụ thể.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều của giáo viên và học sinh về vai trò của TBDH_KHTN, cũng như năng lực quản lý và kỹ năng sử dụng thiết bị của đội ngũ giáo viên còn hạn chế. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương khác, nơi mà việc đầu tư thiết bị chưa đi kèm với công tác quản lý và đào tạo sử dụng hiệu quả.

Việc thiếu kế hoạch mua sắm và bảo trì đồng bộ làm giảm hiệu quả khai thác thiết bị, gây lãng phí nguồn lực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ thiết bị đạt chuẩn, tỷ lệ hư hỏng theo năm và mức độ nhận thức của giáo viên, học sinh để minh họa rõ nét hơn thực trạng.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ những điểm nghẽn trong quản lý TBDH_KHTN theo hướng khám phá tri thức khoa học, từ đó tạo cơ sở khoa học để đề xuất các biện pháp cải thiện phù hợp với điều kiện thực tế của các trường THCS tại Duy Tiên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng sử dụng TBDH_KHTN cho giáo viên: Tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu về kỹ năng vận hành và ứng dụng thiết bị theo hướng khám phá tri thức khoa học, nhằm nâng cao năng lực sử dụng thiết bị, dự kiến thực hiện trong vòng 12 tháng, do Phòng Giáo dục phối hợp với các trường thực hiện.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch mua sắm, bổ sung thiết bị đồng bộ, khoa học: Lập kế hoạch mua sắm thiết bị dựa trên đánh giá thực trạng và nhu cầu thực tế, đảm bảo tính hệ thống và tiết kiệm nguồn lực, thực hiện hàng năm với sự tham gia của cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh.

  3. Thiết lập quy trình quản lý, bảo quản và sửa chữa thiết bị chặt chẽ: Xây dựng bộ quy chế, quy trình cụ thể về bảo quản, sửa chữa TBDH_KHTN, phân công trách nhiệm rõ ràng cho nhân viên thiết bị và giáo viên, đồng thời tổ chức kiểm tra định kỳ, thực hiện trong 6 tháng đầu năm học.

  4. Nâng cao nhận thức và khuyến khích sự tham gia của học sinh trong việc sử dụng thiết bị: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, cuộc thi tự làm đồ dùng dạy học và khám phá khoa học nhằm tăng cường sự tương tác và trách nhiệm của học sinh với thiết bị, triển khai liên tục trong năm học.

  5. Huy động nguồn lực xã hội và cha mẹ học sinh để đầu tư thiết bị: Phát huy vai trò của cộng đồng, cha mẹ học sinh trong việc đóng góp, hỗ trợ tài chính và vật chất cho công tác mua sắm và bảo trì thiết bị, xây dựng kế hoạch vận động hàng năm, do Ban Giám hiệu và Hội cha mẹ học sinh phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp hiểu rõ về thực trạng và các biện pháp quản lý TBDH_KHTN theo hướng đổi mới, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp cho địa phương và nhà trường.

  2. Giáo viên môn Khoa học tự nhiên tại các trường THCS: Nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng thiết bị dạy học, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy theo hướng khám phá tri thức khoa học.

  3. Nhân viên thiết bị và thư viện trường học: Cung cấp kiến thức về quản lý, bảo quản và sửa chữa thiết bị, giúp tổ chức công tác thiết bị khoa học và hiệu quả hơn.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý thiết bị dạy học trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển chuyên môn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý thiết bị dạy học theo hướng khám phá tri thức khoa học lại quan trọng?
    Quản lý thiết bị theo hướng này giúp tạo môi trường học tập tương tác, khuyến khích học sinh tự khám phá, phát triển tư duy khoa học và kỹ năng thực hành, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục môn Khoa học tự nhiên.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý TBDH_KHTN tại các trường THCS là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên và học sinh, thiếu kỹ năng sử dụng thiết bị, kế hoạch mua sắm và bảo trì chưa đồng bộ, cùng với hạn chế về nguồn lực tài chính.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học?
    Cần tổ chức đào tạo bồi dưỡng kỹ năng cho giáo viên, xây dựng quy trình quản lý chặt chẽ, tăng cường kiểm tra đánh giá, đồng thời khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh trong quá trình học tập.

  4. Vai trò của phụ huynh và cộng đồng trong quản lý thiết bị dạy học là gì?
    Phụ huynh và cộng đồng có thể hỗ trợ tài chính, vật chất và tạo điều kiện thuận lợi cho nhà trường trong việc mua sắm, bảo trì thiết bị, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có, các kết quả và biện pháp đề xuất có tính khả thi và có thể điều chỉnh phù hợp để áp dụng tại các trường THCS ở các địa phương khác nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thiết bị dạy học.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý sử dụng TBDH_KHTN theo hướng khám phá tri thức khoa học tại các trường THCS thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam.
  • Phát hiện những hạn chế về số lượng, chất lượng thiết bị, nhận thức và kỹ năng sử dụng của giáo viên và học sinh.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng và bảo quản thiết bị dạy học.
  • Nghiên cứu góp phần hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học môn Khoa học tự nhiên.
  • Khuyến nghị triển khai các biện pháp trong vòng 1-2 năm tới để đạt hiệu quả cải thiện rõ rệt, đồng thời mở rộng áp dụng cho các địa phương khác.

Quý độc giả và các nhà quản lý giáo dục được khuyến khích áp dụng các kết quả nghiên cứu này nhằm nâng cao chất lượng giáo dục môn Khoa học tự nhiên theo hướng đổi mới, sáng tạo và hiệu quả.