Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, việc đổi mới giáo dục trở thành quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tại Việt Nam, đặc biệt là quận Bình Tân, TP. Hồ Chí Minh, việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trong các trường tiểu học công lập đang được chú trọng nhằm phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực còn nhiều hạn chế, chưa phát huy tối đa hiệu quả. Nghiên cứu này được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2018 đến tháng 3/2020, tập trung khảo sát thực trạng quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực tại một số trường tiểu học công lập trên địa bàn quận Bình Tân.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lí hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học tích cực. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lí giáo dục, đặc biệt là hiệu trưởng các trường tiểu học, trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, phát triển năng lực sáng tạo và học tập suốt đời của học sinh. Các chỉ số đánh giá hiệu quả quản lí và vận dụng phương pháp dạy học tích cực được đo lường thông qua khảo sát với cán bộ quản lí và giáo viên, với điểm trung bình các thang đo dao động từ khoảng 3,2 đến 4,1 trên thang điểm 5, phản ánh mức độ nhận thức và thực hiện khác nhau giữa các trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lí hệ thống – cấu trúc và lý thuyết dạy học tích cực. Lý thuyết quản lí hệ thống – cấu trúc giúp phân tích mối quan hệ biện chứng giữa các yếu tố quản lí như mục tiêu, nội dung, phương pháp, kiểm tra đánh giá và các chủ thể quản lí trong nhà trường. Lý thuyết dạy học tích cực nhấn mạnh vai trò trung tâm của người học, phát huy tính chủ động, sáng tạo và tự giác trong quá trình học tập.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lí giáo dục: quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lí lên đối tượng nhằm đạt mục tiêu giáo dục.
  • Phương pháp dạy học tích cực: phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, tạo môi trường học tập hứng thú, tự tin, sáng tạo và hiệu quả.
  • Hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực: việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực vào thực tiễn giảng dạy nhằm phát huy tính tích cực của học sinh.
  • Chức năng quản lí: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống – cấu trúc kết hợp với phương pháp lịch sử – logic và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Dữ liệu thứ cấp: tổng hợp, phân tích các tài liệu, văn bản pháp luật, các nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến quản lí giáo dục và phương pháp dạy học tích cực.
  • Dữ liệu sơ cấp: thu thập qua khảo sát bảng hỏi với 150 cán bộ quản lí và giáo viên tại một số trường tiểu học công lập quận Bình Tân, phỏng vấn sâu với hiệu trưởng và giáo viên, quan sát thực tế các hoạt động dạy học tích cực.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS phiên bản 16, sử dụng các thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích tần suất và điểm trung bình để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2018 đến tháng 3/2020, bao gồm các giai đoạn: thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích, đề xuất biện pháp và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực: Khoảng 78% cán bộ quản lí và giáo viên đánh giá nhận thức về tầm quan trọng ở mức khá đến cao (điểm trung bình 3,9/5). Tuy nhiên, vẫn còn 22% chưa thực sự quan tâm đúng mức, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí.

  2. Thực trạng lập kế hoạch và tổ chức hoạt động: Chỉ có khoảng 65% trường xây dựng kế hoạch vận dụng các phương pháp dạy học tích cực một cách bài bản và có hệ thống. Việc tổ chức các hoạt động vận dụng phương pháp tích cực còn mang tính hình thức, chưa đồng bộ giữa các tổ chuyên môn (điểm trung bình 3,4/5).

  3. Chỉ đạo và kiểm tra hoạt động vận dụng phương pháp tích cực: Việc chỉ đạo thực hiện kế hoạch vận dụng phương pháp tích cực được thực hiện thường xuyên ở 70% trường, nhưng kiểm tra, đánh giá hiệu quả còn hạn chế, chưa có bộ tiêu chí đánh giá cụ thể và minh bạch (điểm trung bình 3,2/5).

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí: Năng lực quản lí và trình độ chuyên môn của hiệu trưởng, nhận thức và năng lực đổi mới của giáo viên, sự hỗ trợ về cơ sở vật chất và công nghệ thông tin, cũng như sự phối hợp của phụ huynh và cộng đồng là những yếu tố chủ chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực tại các trường tiểu học công lập quận Bình Tân đang trong quá trình chuyển đổi, với nhiều điểm mạnh như nhận thức tích cực của cán bộ quản lí và giáo viên, nhưng cũng tồn tại nhiều hạn chế về mặt tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình hình tương tự khi nhiều trường chưa xây dựng được kế hoạch chi tiết và chưa có hệ thống đánh giá hiệu quả bài bản.

Nguyên nhân chủ yếu do năng lực quản lí của hiệu trưởng chưa đồng đều, thiếu sự bồi dưỡng chuyên môn về phương pháp dạy học tích cực, cũng như hạn chế về cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin. Việc kiểm tra, đánh giá chưa được chú trọng dẫn đến khó khăn trong việc điều chỉnh và nâng cao chất lượng dạy học tích cực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ các trường thực hiện các chức năng quản lí (lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra) ở mức độ khác nhau, hoặc bảng điểm trung bình đánh giá từng khía cạnh quản lí theo thang điểm 5 để minh họa rõ nét thực trạng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lí cho hiệu trưởng và cán bộ quản lí: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, tập trung vào kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lí được đào tạo trong vòng 12 tháng.

  2. Xây dựng và hoàn thiện kế hoạch vận dụng các phương pháp dạy học tích cực: Các trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết, có lộ trình cụ thể, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho từng tổ chuyên môn và giáo viên. Thời gian hoàn thành kế hoạch mẫu trong 6 tháng đầu năm học.

  3. Đổi mới công tác chỉ đạo và kiểm tra: Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả vận dụng phương pháp dạy học tích cực, tổ chức kiểm tra định kỳ và đánh giá minh bạch, công khai kết quả để làm cơ sở điều chỉnh. Thực hiện kiểm tra ít nhất 2 lần mỗi học kỳ.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin: Trang bị thiết bị dạy học hiện đại, hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế bài giảng điện tử và tổ chức các hoạt động học tập tích cực. Mục tiêu 100% trường có phòng học trang bị CNTT cơ bản trong 2 năm tới.

  5. Thúc đẩy sự phối hợp giữa nhà trường, phụ huynh và cộng đồng: Tăng cường công tác truyền thông, tuyên truyền về lợi ích của phương pháp dạy học tích cực, tạo sự đồng thuận và hỗ trợ từ phụ huynh và cộng đồng. Tổ chức ít nhất 2 buổi họp phụ huynh/năm học để trao đổi về phương pháp dạy học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lí giáo dục tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lí, xây dựng kế hoạch và tổ chức vận dụng các phương pháp dạy học tích cực hiệu quả.

  2. Giáo viên tiểu học: Hiểu rõ hơn về các phương pháp dạy học tích cực, cách phối hợp và vận dụng linh hoạt trong giảng dạy nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lí giáo dục: Tài liệu tham khảo quý giá về quản lí hoạt động dạy học tích cực trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, đặc biệt trong môi trường trường công lập tại đô thị.

  4. Các cơ quan quản lí giáo dục địa phương: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và đề xuất biện pháp nhằm hỗ trợ, chỉ đạo các trường tiểu học trong việc đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực là gì?
    Quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá việc áp dụng các phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Ví dụ, hiệu trưởng xây dựng kế hoạch bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học tích cực và tổ chức kiểm tra định kỳ.

  2. Tại sao việc quản lí các phương pháp dạy học tích cực lại quan trọng?
    Quản lí hiệu quả giúp đảm bảo các phương pháp dạy học tích cực được áp dụng đồng bộ, phát huy tối đa hiệu quả trong giảng dạy, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Nghiên cứu cho thấy trường có quản lí tốt có tỷ lệ học sinh đạt chuẩn năng lực cao hơn 15% so với trường khác.

  3. Những khó khăn thường gặp trong quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực?
    Khó khăn gồm năng lực quản lí của hiệu trưởng chưa đồng đều, thiếu bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả, cơ sở vật chất hạn chế và sự chưa đồng thuận từ giáo viên hoặc phụ huynh. Ví dụ, một số trường chưa có phòng học trang bị CNTT đầy đủ để hỗ trợ dạy học tích cực.

  4. Các phương pháp dạy học tích cực phổ biến ở tiểu học là gì?
    Bao gồm phương pháp bàn tay nặn bột, dạy học giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, dạy học theo nhóm nhỏ, phương pháp đóng vai và giáo dục STEM. Mỗi phương pháp giúp phát triển kỹ năng khác nhau như tư duy sáng tạo, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực?
    Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lí cho hiệu trưởng, xây dựng kế hoạch chi tiết, đổi mới công tác chỉ đạo và kiểm tra, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp với phụ huynh, cộng đồng. Ví dụ, tổ chức các buổi tập huấn chuyên môn định kỳ và xây dựng bộ tiêu chí đánh giá rõ ràng.

Kết luận

  • Quản lí hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực tại các trường tiểu học công lập quận Bình Tân đang được thực hiện nhưng còn nhiều hạn chế về tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.
  • Năng lực quản lí của hiệu trưởng và nhận thức của giáo viên là yếu tố quyết định đến hiệu quả vận dụng phương pháp dạy học tích cực.
  • Cơ sở vật chất, ứng dụng công nghệ thông tin và sự phối hợp của phụ huynh, cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng quản lí.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lí, xây dựng kế hoạch, đổi mới chỉ đạo, kiểm tra và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thiết thực cho các nhà quản lí giáo dục và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh tiểu học trong thời đại công nghiệp 4.0.

Tiếp theo, các nhà quản lí và giáo viên nên triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học trên địa bàn quận Bình Tân và các khu vực tương tự.