Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, văn hóa đọc đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao tri thức và hình thành nhân cách con người. Tại thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên, với dân số khoảng 73 nghìn người và đa dạng các dân tộc, việc phát triển văn hóa đọc cho học sinh tiểu học là một nhiệm vụ cấp thiết nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, thực tế cho thấy thói quen đọc sách của học sinh còn hạn chế do sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và các phương tiện nghe nhìn, khiến học sinh dễ bị thu hút bởi các hình thức giải trí khác. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng quản lý phát triển văn hóa đọc cho học sinh tiểu học tại các trường trên địa bàn thành phố Điện Biên Phủ, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng văn hóa đọc, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 11/2022 đến tháng 5/2023, khảo sát 32 cán bộ quản lý, 120 giáo viên và 12 nhân viên thư viện tại 12 trường tiểu học trên địa bàn. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục, đồng thời góp phần xây dựng nền văn hóa đọc bền vững trong nhà trường, thúc đẩy phong trào đọc sách và phát triển năng lực tự học của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về văn hóa đọc và quản lý giáo dục. Thứ nhất, khái niệm văn hóa đọc được tiếp cận như một bộ phận của văn hóa, biểu hiện qua nhu cầu, thói quen, kỹ năng đọc và thái độ ứng xử với tài liệu đọc. Văn hóa đọc của học sinh tiểu học được định nghĩa là khả năng lựa chọn sách phù hợp, kỹ năng ghi nhớ, tóm tắt, trao đổi thông tin và ý thức bảo vệ sách. Thứ hai, mô hình quản lý phát triển văn hóa đọc tập trung vào các chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động phát triển văn hóa đọc trong nhà trường. Các khái niệm chính bao gồm: nhu cầu và hứng thú đọc, thói quen đọc, kỹ năng đọc, thái độ ứng xử với sách, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển văn hóa đọc như năng lực quản lý của hiệu trưởng, năng lực tổ chức của giáo viên và nhân viên thư viện, điều kiện thư viện, môi trường gia đình và xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu khoa học, văn bản pháp luật, kế hoạch phát triển giáo dục của địa phương và kết quả khảo sát thực trạng tại 12 trường tiểu học thành phố Điện Biên Phủ. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm: điều tra bằng phiếu khảo sát với 32 cán bộ quản lý, 120 giáo viên và 12 nhân viên thư viện; quan sát trực tiếp các hoạt động phát triển văn hóa đọc; phỏng vấn bán cấu trúc một số cán bộ quản lý và giáo viên; nghiên cứu kế hoạch phát triển văn hóa đọc của nhà trường và giáo viên. Cỡ mẫu được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường tiểu học trên địa bàn. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả với tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình, đồng thời áp dụng quy ước điểm để đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động phát triển văn hóa đọc. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2022 đến tháng 5/2023, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục tiêu phát triển văn hóa đọc: Kết quả khảo sát cho thấy học sinh có nhu cầu và hứng thú đọc sách ở mức trung bình với điểm trung bình 3.04, thói quen đọc sách đạt mức khá với điểm 4.02, kỹ năng đọc của học sinh ở mức trung bình khá (3.93), trong khi thái độ ứng xử với sách và tài liệu còn yếu với điểm 7.24 (theo thang điểm đánh giá). Điều này cho thấy mặc dù học sinh có sự quan tâm đến việc đọc, nhưng việc hình thành thói quen và kỹ năng đọc cũng như ý thức bảo vệ sách còn nhiều hạn chế.

  2. Quản lý phát triển văn hóa đọc tại các trường: Năng lực quản lý của hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên, nhân viên thư viện được đánh giá là yếu tố ảnh hưởng lớn đến hiệu quả phát triển văn hóa đọc. Khoảng 95% cán bộ quản lý và giáo viên đạt chuẩn về trình độ, tuy nhiên năng lực tổ chức và chỉ đạo các hoạt động phát triển văn hóa đọc chưa đồng đều. Cơ sở vật chất thư viện tại các trường còn thiếu đồng bộ, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu về không gian, nguồn sách và thiết bị hỗ trợ.

  3. Ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài: Môi trường gia đình và sự phối hợp của các tổ chức xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì thói quen đọc sách của học sinh. Tuy nhiên, nhiều gia đình chưa quan tâm đúng mức đến việc phát triển văn hóa đọc cho con em mình. Ngoài ra, sự phát triển mạnh mẽ của các phương tiện nghe nhìn như tivi, điện thoại, mạng xã hội đã làm giảm nhu cầu đọc sách của học sinh.

  4. Hiệu quả các hoạt động phát triển văn hóa đọc: Các tiết đọc thư viện, hoạt động ngoại khóa và việc sử dụng tủ sách mini tại lớp học được tổ chức nhưng chưa thực sự hiệu quả do thiếu sự phối hợp chặt chẽ và kế hoạch cụ thể. Việc kiểm tra, đánh giá hoạt động phát triển văn hóa đọc còn mang tính hình thức, chưa có hệ thống tiêu chí rõ ràng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý chưa đồng đều của hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên, nhân viên thư viện, cũng như điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, kết quả tương tự cho thấy việc phát triển văn hóa đọc cần có sự đầu tư đồng bộ về nguồn lực và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng. Việc thiếu kế hoạch cụ thể và hệ thống đánh giá hiệu quả làm giảm tính bền vững của các hoạt động phát triển văn hóa đọc. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ thực hiện các mục tiêu phát triển văn hóa đọc và bảng so sánh năng lực quản lý giữa các trường khảo sát, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý cho hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên, nhân viên thư viện: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý phát triển văn hóa đọc, nâng cao kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức và đánh giá hoạt động. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên có năng lực quản lý tốt trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm đào tạo.

  2. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất thư viện: Cải tạo không gian thư viện, bổ sung nguồn sách phù hợp với từng lứa tuổi, trang bị thiết bị hiện đại hỗ trợ hoạt động đọc. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng với ngân sách được phân bổ hợp lý. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Điện Biên Phủ phối hợp với các trường.

  3. Xây dựng và triển khai kế hoạch phát triển văn hóa đọc cụ thể cho từng trường: Lập kế hoạch chi tiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng, tích hợp hoạt động phát triển văn hóa đọc vào chương trình giảng dạy và hoạt động ngoại khóa. Mục tiêu hoàn thành kế hoạch trong 6 tháng và triển khai hiệu quả trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội: Tổ chức các buổi tuyên truyền, hội thảo nâng cao nhận thức về vai trò của văn hóa đọc, khuyến khích cha mẹ học sinh tham gia hỗ trợ phát triển thói quen đọc sách cho con em. Mục tiêu đạt 80% gia đình học sinh tham gia trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường, Hội cha mẹ học sinh và các tổ chức văn hóa địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và các giải pháp thực tiễn giúp nâng cao năng lực quản lý phát triển văn hóa đọc trong nhà trường, hỗ trợ xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động hiệu quả.

  2. Giáo viên tiểu học và nhân viên thư viện: Tài liệu giúp hiểu rõ về vai trò, kỹ năng và phương pháp phát triển văn hóa đọc cho học sinh, từ đó áp dụng vào giảng dạy và tổ chức các hoạt động đọc sách.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và văn hóa: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc về thực trạng phát triển văn hóa đọc tại địa phương, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về giáo dục và phát triển văn hóa.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức xã hội: Giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của văn hóa đọc, từ đó phối hợp với nhà trường trong việc xây dựng môi trường đọc tích cực cho học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển văn hóa đọc cho học sinh tiểu học lại quan trọng?
    Văn hóa đọc giúp học sinh mở rộng kiến thức, phát triển kỹ năng tư duy và hình thành nhân cách. Đây là nền tảng cho việc học tập suốt đời và phát triển toàn diện.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển văn hóa đọc trong nhà trường?
    Bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, kỹ năng tổ chức của giáo viên và nhân viên thư viện, điều kiện cơ sở vật chất, môi trường gia đình và sự phối hợp của các tổ chức xã hội.

  3. Làm thế nào để xây dựng thói quen đọc sách cho học sinh?
    Thông qua các hoạt động đọc sách thường xuyên tại thư viện, tích hợp trong giảng dạy, tổ chức hoạt động ngoại khóa và sự hỗ trợ từ gia đình, tạo môi trường đọc thân thiện và hấp dẫn.

  4. Các trường tiểu học có thể áp dụng những biện pháp nào để nâng cao văn hóa đọc?
    Đầu tư cơ sở vật chất thư viện, bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ giáo viên, xây dựng kế hoạch phát triển văn hóa đọc cụ thể, phối hợp chặt chẽ với gia đình và cộng đồng.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động phát triển văn hóa đọc?
    Thông qua việc khảo sát nhu cầu, thói quen, kỹ năng đọc của học sinh, đánh giá hoạt động thư viện, tiết đọc thư viện, hoạt động ngoại khóa và sự phối hợp giữa các bên liên quan.

Kết luận

  • Văn hóa đọc là yếu tố then chốt trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học, góp phần xây dựng xã hội học tập bền vững.
  • Thực trạng phát triển văn hóa đọc tại các trường tiểu học thành phố Điện Biên Phủ còn nhiều hạn chế do năng lực quản lý, điều kiện cơ sở vật chất và sự phối hợp chưa đồng bộ.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả phát triển văn hóa đọc, bao gồm bồi dưỡng năng lực quản lý, đầu tư thư viện, xây dựng kế hoạch cụ thể và tăng cường phối hợp với gia đình.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả hoạt động phát triển văn hóa đọc một cách khoa học và liên tục.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường, gia đình và cộng đồng cùng chung tay xây dựng môi trường đọc tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nguồn nhân lực tương lai.