Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, tiếng Anh trở thành công cụ giao tiếp quan trọng, đặc biệt là kỹ năng nói. Tuy nhiên, nhiều học sinh phổ thông vẫn gặp khó khăn trong việc sử dụng ngôn ngữ một cách phù hợp trong các tình huống giao tiếp thực tế do thiếu năng lực ngữ dụng (pragmatic competence). Nghiên cứu này tập trung vào nhận thức của giáo viên về việc phát triển năng lực ngữ dụng cho học sinh lớp 11 trong giờ học nói tại một số trường trung học phổ thông ở Quảng Bình. Qua khảo sát 50 giáo viên và phỏng vấn 20 học sinh, nghiên cứu nhằm làm rõ mức độ hiểu biết, thái độ và phương pháp giảng dạy năng lực ngữ dụng của giáo viên, đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPT tại Quảng Bình trong năm học 2016-2017. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cải thiện kỹ năng giao tiếp tiếng Anh cho học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học ngoại ngữ trong nhà trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về ngữ dụng học và năng lực ngữ dụng trong ngôn ngữ thứ hai (L2). Pragmatics được định nghĩa là nghiên cứu về cách sử dụng ngôn ngữ trong bối cảnh xã hội, tập trung vào ý nghĩa người nói muốn truyền đạt và cách thức sử dụng ngôn ngữ phù hợp với tình huống (Stalnaker, 1972; Yule, 1996). Năng lực ngữ dụng được xem là một phần quan trọng của năng lực giao tiếp, bao gồm khả năng sử dụng ngôn ngữ phù hợp với mục đích, địa vị xã hội, chủ đề và bối cảnh giao tiếp (Canale & Swain, 1980; Bachman, 1990). Lý thuyết hành vi ngôn ngữ (speech act theory) của Austin (1962) và Searle (1986) cũng được áp dụng để phân loại các hành vi ngôn ngữ như yêu cầu, xin lỗi, khen ngợi, từ chối, giúp làm rõ vai trò của ngữ dụng trong giao tiếp nói. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực ngữ dụng, hành vi ngôn ngữ, bối cảnh giao tiếp, và kỹ năng nói.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu định lượng và định tính. Đối tượng nghiên cứu gồm 50 giáo viên tiếng Anh dạy lớp 11 tại 15 trường THPT ở Quảng Bình và 20 học sinh lớp 11 được phỏng vấn sâu. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi gồm 30 câu hỏi mở và đóng, quan sát lớp học, phỏng vấn bán cấu trúc với học sinh và giáo viên. Cỡ mẫu 50 giáo viên được chọn theo phương pháp thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường trong tỉnh. Phân tích dữ liệu định lượng sử dụng thống kê tần suất và phần trăm, trong khi dữ liệu định tính được xử lý bằng phương pháp phân tích nội dung. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2017, tập trung vào các bài học có nội dung ngữ dụng trong sách giáo khoa tiếng Anh lớp 11, đặc biệt là các bài về "Making requests" và "Expressing agreements and disagreements".

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về năng lực ngữ dụng: 100% giáo viên tham gia khảo sát có kiến thức cơ bản về ngữ dụng, năng lực ngữ dụng và hành vi ngôn ngữ. Tuy nhiên, phần lớn giáo viên thừa nhận chưa thể áp dụng hiệu quả kiến thức này vào giảng dạy thực tế.

  2. Tầm quan trọng của kỹ năng nói: 66% giáo viên cho rằng kỹ năng nói là quan trọng nhất trong 4 kỹ năng tiếng Anh, và 88% giáo viên sử dụng kỹ năng nói để dạy ngữ dụng. Điều này phản ánh sự đồng thuận về vai trò thiết yếu của năng lực ngữ dụng trong giao tiếp nói.

  3. Phương pháp giảng dạy: 46% giáo viên sử dụng hoạt động đóng vai (role-play) và 40% sử dụng phỏng vấn để phát triển năng lực ngữ dụng cho học sinh. Tuy nhiên, chỉ 10% giáo viên áp dụng role-play khi dạy bài "Making requests", cho thấy sự chưa đồng bộ trong phương pháp giảng dạy.

  4. Phản ứng của học sinh: 60% giáo viên nhận thấy học sinh cảm thấy hứng thú hoặc thoải mái khi học ngữ dụng, nhưng 40% cho biết học sinh cảm thấy nhàm chán. Qua phỏng vấn, nhiều học sinh mong muốn có thêm các hoạt động đa dạng như trò chơi, role-play để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả học tập.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên có nhận thức tích cực về vai trò của năng lực ngữ dụng trong phát triển kỹ năng nói, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tầm quan trọng của ngữ dụng trong giao tiếp hiệu quả. Tuy nhiên, việc áp dụng kiến thức này vào thực tiễn còn hạn chế do thiếu môi trường giao tiếp thực tế và phương pháp giảng dạy chưa đa dạng. Sự thiếu hụt môi trường sử dụng tiếng Anh tự nhiên tại Việt Nam khiến việc phát triển năng lực ngữ dụng qua tiếp xúc gián tiếp trở nên khó khăn, đòi hỏi sự can thiệp trực tiếp trong lớp học. Việc sử dụng các hoạt động như role-play, phỏng vấn, trò chơi được khuyến khích nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành ngữ dụng cho học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp giảng dạy và biểu đồ tròn về phản ứng của học sinh đối với việc học ngữ dụng, giúp minh họa rõ nét hơn các xu hướng chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo giáo viên về ngữ dụng: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về lý thuyết và phương pháp giảng dạy năng lực ngữ dụng, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành cho giáo viên trong vòng 6 tháng tới, do Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Bình phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Đa dạng hóa phương pháp giảng dạy: Khuyến khích giáo viên áp dụng các hoạt động tương tác như role-play, trò chơi ngôn ngữ, phỏng vấn nhóm để tăng cường thực hành ngữ dụng, tập trung vào các bài học trọng điểm như "Making requests" và "Expressing agreements and disagreements" trong năm học 2018-2019.

  3. Phát triển tài liệu giảng dạy thực tiễn: Soạn thảo và cung cấp các tài liệu, bài tập minh họa ngữ dụng phù hợp với bối cảnh Việt Nam, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và áp dụng kiến thức, hoàn thành trong vòng 1 năm, do các chuyên gia ngôn ngữ và giáo viên hợp tác thực hiện.

  4. Tạo môi trường giao tiếp tiếng Anh: Tổ chức các câu lạc bộ tiếng Anh, hoạt động ngoại khóa nhằm tạo cơ hội cho học sinh thực hành giao tiếp trong môi trường gần gũi, nâng cao kỹ năng ngữ dụng trong vòng 2 năm tới, do nhà trường và các tổ chức giáo dục địa phương phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn sâu sắc về nhận thức và phương pháp giảng dạy năng lực ngữ dụng, giúp giáo viên cải thiện kỹ năng và đổi mới phương pháp dạy học.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy phù hợp với thực tiễn.

  3. Sinh viên ngành sư phạm tiếng Anh: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, thực hành và phát triển năng lực giảng dạy ngữ dụng trong môi trường giáo dục phổ thông.

  4. Các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học ứng dụng: Luận văn cung cấp dữ liệu thực nghiệm về giảng dạy ngữ dụng trong bối cảnh Việt Nam, góp phần mở rộng nghiên cứu về ngôn ngữ và giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực ngữ dụng là gì và tại sao quan trọng?
    Năng lực ngữ dụng là khả năng sử dụng ngôn ngữ phù hợp với bối cảnh xã hội và mục đích giao tiếp. Nó giúp người học tránh hiểu nhầm và giao tiếp hiệu quả hơn, đặc biệt trong kỹ năng nói.

  2. Giáo viên có nhận thức như thế nào về năng lực ngữ dụng?
    Theo khảo sát, 100% giáo viên có kiến thức cơ bản về ngữ dụng nhưng phần lớn chưa áp dụng hiệu quả trong giảng dạy do thiếu môi trường thực hành và tài liệu phù hợp.

  3. Phương pháp nào hiệu quả để dạy năng lực ngữ dụng?
    Các hoạt động tương tác như role-play, phỏng vấn, trò chơi ngôn ngữ được đánh giá cao vì giúp học sinh thực hành trong bối cảnh gần gũi, tăng cường nhận thức và kỹ năng.

  4. Học sinh phản ứng ra sao khi học ngữ dụng?
    60% học sinh cảm thấy hứng thú và thoải mái, trong khi 40% cảm thấy nhàm chán do phương pháp giảng dạy chưa đa dạng và thiếu hoạt động thực hành sinh động.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực ngữ dụng cho học sinh?
    Cần kết hợp đào tạo giáo viên, đổi mới phương pháp giảng dạy, phát triển tài liệu thực tiễn và tạo môi trường giao tiếp tiếng Anh để học sinh có cơ hội thực hành thường xuyên.

Kết luận

  • Giáo viên tại Quảng Bình có nhận thức tích cực về vai trò của năng lực ngữ dụng trong phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 11.
  • Việc áp dụng kiến thức ngữ dụng vào giảng dạy còn hạn chế do thiếu môi trường thực hành và phương pháp đa dạng.
  • Hoạt động tương tác như role-play và phỏng vấn được xem là hiệu quả trong phát triển năng lực ngữ dụng.
  • Học sinh có nhu cầu cao về các hoạt động học tập sinh động, giúp tăng hứng thú và khả năng áp dụng kiến thức.
  • Các giải pháp đào tạo giáo viên, đổi mới phương pháp và tạo môi trường giao tiếp cần được triển khai trong thời gian tới để nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên phối hợp triển khai các khóa đào tạo và đổi mới phương pháp giảng dạy, đồng thời phát triển tài liệu phù hợp nhằm nâng cao năng lực ngữ dụng cho học sinh.