Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2014-2019, huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp đã chứng kiến sự phát triển kinh tế-xã hội ổn định với tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt khoảng 10,77%/năm và thu nhập bình quân đầu người đạt gần 50 triệu đồng/năm. Ngành giáo dục trên địa bàn cũng có sự phát triển về quy mô và chất lượng với 62 trường học các cấp, trong đó 29 trường đạt chuẩn quốc gia. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách cho ngành giáo dục vẫn còn nhiều hạn chế khi chủ yếu áp dụng phương thức phân bổ ngân sách theo đầu vào, dựa trên quỹ lương và tỷ lệ hoạt động, chưa thực sự đo lường hiệu quả đầu ra. Việc này dẫn đến phân bổ nguồn lực chưa hợp lý, gây lãng phí và chưa phát huy tối đa hiệu quả sử dụng ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý ngân sách theo đầu ra đối với ngành giáo dục trên địa bàn huyện Tháp Mười, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện phương thức lập và quản lý ngân sách theo đầu ra, góp phần nâng cao hiệu quả chi tiêu công và chất lượng giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cấp học từ mầm non đến trung học cơ sở trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2014-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải cách quản lý tài chính công, hướng tới minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm trong sử dụng ngân sách nhà nước, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ giáo dục công lập tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết hiệu quả chi tiêu công: Nhấn mạnh tính hiệu suất (tối ưu hóa đầu ra với đầu vào) và tính hiệu quả (đạt mục tiêu đề ra) trong quản lý ngân sách công. Hiệu quả chi tiêu công được đo bằng tỷ lệ chi phí trên đơn vị đầu ra, phản ánh chất lượng và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

  • Lý thuyết quản lý ngân sách theo đầu ra: Phương thức lập ngân sách dựa trên kết quả đầu ra thay vì chỉ dựa vào các khoản mục đầu vào. Mô hình này tập trung vào việc thiết lập mục tiêu, lựa chọn chỉ số đo lường, giám sát và đánh giá kết quả thực hiện nhằm nâng cao hiệu quả và minh bạch trong phân bổ ngân sách.

  • Khái niệm chỉ số và chỉ tiêu trong chi tiêu công: Chỉ số là công cụ đo lường tiến độ đạt được mục tiêu, còn chỉ tiêu là giá trị định lượng cụ thể cần đạt. Việc phân biệt rõ ràng giúp đánh giá chính xác hiệu quả hoạt động và kết quả sử dụng ngân sách.

Các khái niệm chính bao gồm: chi tiêu công, hiệu quả chi tiêu công, quản lý ngân sách theo đầu ra, chỉ số và chỉ tiêu đo lường, hiệu suất và hiệu quả trong chi tiêu công.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp phân tích định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Tháp Mười, Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện, Chi cục Thống kê huyện, các báo cáo quyết toán ngân sách và các văn bản pháp luật liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích số liệu thống kê mô tả để đánh giá thực trạng phân bổ ngân sách, so sánh tỷ lệ chi tiêu giữa các năm và so sánh với các địa phương khác. Phân tích định tính được thực hiện qua đối chiếu với các lý thuyết quản lý ngân sách theo đầu ra và các mô hình thực tiễn tại các tỉnh, thành phố trong khu vực.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu bao gồm toàn bộ các trường học từ mầm non đến trung học cơ sở trên địa bàn huyện Tháp Mười trong giai đoạn 2014-2019, đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2019, tập trung vào giai đoạn 2014-2019 để đánh giá xu hướng và thực trạng quản lý ngân sách giáo dục.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân bổ ngân sách chủ yếu theo đầu vào, chưa theo đầu ra: Trong giai đoạn 2014-2019, ngân sách giáo dục huyện Tháp Mười được phân bổ dựa trên quỹ lương và tỷ lệ hoạt động (tỷ lệ 82% cho lương, 18% cho hoạt động), chưa tính toán chi phí cụ thể cho từng học sinh hoặc lớp học. Ví dụ, dự toán chi phí một trường tiểu học năm 2017 là khoảng 3,6 tỷ đồng, trong đó chi phí lương chiếm phần lớn.

  2. Quyết toán chi tiêu công thường vượt dự toán: Số liệu quyết toán chi tiêu công cho giáo dục hàng năm đều cao hơn dự toán từ 7 đến 10 tỷ đồng, phản ánh sự thiếu chính xác trong dự toán và nhu cầu chi tiêu phát sinh thực tế. Năm 2018, quyết toán vượt dự toán khoảng 9,5 tỷ đồng, trong đó chi cho mầm non, tiểu học và THCS đều tăng so với dự toán.

  3. Cơ cấu chi tiêu chưa hợp lý: Chi cho con người chiếm khoảng 75% tổng chi tiêu, thấp hơn tỷ lệ phân bổ 82%, trong khi chi cho hoạt động và sửa chữa chiếm tỷ lệ cao hơn dự kiến (24-25% so với 18% phân bổ). Điều này cho thấy sự bất cập trong phân bổ ngân sách, chưa phản ánh đúng nhu cầu thực tế của các trường, đặc biệt là các trường vùng sâu, vùng xa.

  4. So sánh với các địa phương khác: Thành phố Hồ Chí Minh áp dụng phương pháp phân bổ ngân sách dựa trên định mức chi phí học sinh/lớp/năm, tính toán chi tiết dựa trên hệ số lương bình quân, phụ cấp và chi phí hoạt động, giúp phân bổ ngân sách sát thực tế hơn. Cách làm này được đánh giá khoa học và phù hợp hơn so với phương thức phân bổ truyền thống tại huyện Tháp Mười.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc phân bổ ngân sách theo đầu vào là do thói quen quản lý truyền thống và thiếu hệ thống chỉ số đo lường đầu ra hiệu quả. Việc dự toán ngân sách chủ yếu dựa trên quỹ lương và tỷ lệ hoạt động dẫn đến phân bổ không đồng đều, gây lãng phí nguồn lực và khó khăn trong việc đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách. So với các mô hình quản lý ngân sách theo đầu ra của các nước OECD và thực tiễn tại TP.HCM, huyện Tháp Mười còn nhiều hạn chế trong việc áp dụng các chỉ số đo lường kết quả giáo dục và phân bổ ngân sách dựa trên kết quả đó.

Việc quyết toán chi tiêu công vượt dự toán phản ánh nhu cầu thực tế phát sinh và sự thiếu linh hoạt trong dự toán ngân sách. Điều này cũng cho thấy các trường chưa được trao quyền tự chủ tài chính đầy đủ để chủ động điều chỉnh chi tiêu theo nhu cầu thực tế. Hệ thống chỉ số đo lường đầu ra chưa được sử dụng triệt để để đánh giá chất lượng giáo dục và hiệu quả chi tiêu công, dẫn đến khó khăn trong việc liên kết ngân sách với kết quả đầu ra.

Việc áp dụng quản lý ngân sách theo đầu ra sẽ giúp tăng tính minh bạch, trách nhiệm và hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ giáo dục công lập. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về hệ thống chỉ số đo lường, cơ chế phân bổ ngân sách linh hoạt và nâng cao năng lực quản lý tài chính cho các đơn vị giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống chỉ số và chỉ tiêu đo lường đầu ra ngành giáo dục: Thiết lập các chỉ số cụ thể như tỷ lệ học sinh lên lớp, tỷ lệ tốt nghiệp, chất lượng học tập để làm cơ sở phân bổ ngân sách theo kết quả thực tế. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trường.

  2. Chuyển đổi phương thức lập ngân sách từ đầu vào sang đầu ra: Áp dụng mô hình phân bổ ngân sách dựa trên chi phí học sinh/lớp/năm như TP.HCM, tính toán chi tiết dựa trên hệ số lương, phụ cấp và chi phí hoạt động thực tế. Thời gian thực hiện: 2-3 năm. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính – Kế hoạch, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  3. Tăng cường quyền tự chủ tài chính cho các trường học: Cho phép các trường chủ động điều chỉnh chi tiêu trong phạm vi ngân sách được giao, đồng thời chịu trách nhiệm về kết quả đầu ra. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  4. Đào tạo nâng cao năng lực quản lý ngân sách theo đầu ra cho cán bộ quản lý giáo dục: Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ năng lập dự toán, phân bổ và đánh giá ngân sách theo kết quả đầu ra. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo, các cơ quan đào tạo chuyên ngành.

  5. Xây dựng cơ chế giám sát, đánh giá và báo cáo minh bạch: Thiết lập quy trình giám sát việc sử dụng ngân sách và đánh giá kết quả đầu ra định kỳ, công khai kết quả để nâng cao trách nhiệm giải trình. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: UBND huyện, Hội đồng nhân dân huyện, Phòng Tài chính – Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và phương pháp quản lý ngân sách theo đầu ra, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác phân bổ và sử dụng ngân sách giáo dục.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng các chính sách cải cách quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục.

  3. Giảng viên và nghiên cứu sinh chuyên ngành tài chính công, quản lý công: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý ngân sách theo đầu ra, phương pháp đo lường hiệu quả chi tiêu công và ứng dụng trong thực tiễn.

  4. Các đơn vị sự nghiệp công lập khác: Có thể học hỏi mô hình quản lý ngân sách theo đầu ra để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính trong các lĩnh vực y tế, văn hóa, xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách theo đầu ra khác gì so với quản lý theo đầu vào?
    Quản lý theo đầu vào tập trung vào các khoản chi tiêu như lương, vật tư, còn quản lý theo đầu ra tập trung vào kết quả đạt được như chất lượng giáo dục, số học sinh tốt nghiệp. Ví dụ, TP.HCM áp dụng phân bổ ngân sách dựa trên chi phí học sinh/lớp/năm để đảm bảo tính hiệu quả.

  2. Tại sao ngân sách giáo dục huyện Tháp Mười thường vượt dự toán?
    Nguyên nhân do dự toán chủ yếu dựa trên quỹ lương và tỷ lệ hoạt động, chưa tính hết các chi phí phát sinh như tăng lương, sửa chữa cơ sở vật chất, mua sắm thiết bị. Các trường phải đề nghị bổ sung kinh phí để hoàn thành nhiệm vụ.

  3. Làm thế nào để xây dựng hệ thống chỉ số đo lường đầu ra hiệu quả?
    Cần xác định các chỉ số cụ thể, đo lường được như tỷ lệ học sinh lên lớp, tỷ lệ tốt nghiệp, điểm số học tập, đồng thời thiết lập hệ thống thu thập và báo cáo dữ liệu chính xác, minh bạch.

  4. Việc áp dụng quản lý ngân sách theo đầu ra có khó khăn gì?
    Khó khăn gồm thiếu dữ liệu đầu ra chính xác, năng lực quản lý tài chính hạn chế, cần thay đổi thói quen quản lý truyền thống và xây dựng cơ chế phân bổ linh hoạt, minh bạch.

  5. Ai chịu trách nhiệm chính trong việc chuyển đổi sang quản lý ngân sách theo đầu ra?
    Chủ yếu là các cơ quan quản lý cấp huyện như Phòng Giáo dục và Đào tạo, Phòng Tài chính – Kế hoạch, UBND huyện phối hợp với các trường học để triển khai và giám sát thực hiện.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách theo đầu vào hiện nay tại huyện Tháp Mười chưa phát huy hiệu quả, gây lãng phí và phân bổ không hợp lý nguồn lực giáo dục.
  • Quyết toán chi tiêu công hàng năm vượt dự toán từ 7-10 tỷ đồng, phản ánh nhu cầu chi tiêu thực tế chưa được dự báo chính xác.
  • Cơ cấu chi tiêu chưa phù hợp, chi cho hoạt động và sửa chữa cao hơn tỷ lệ phân bổ, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • So sánh với TP.HCM cho thấy mô hình phân bổ ngân sách theo chi phí học sinh/lớp/năm là phương pháp hiệu quả, cần được áp dụng tại huyện Tháp Mười.
  • Đề xuất xây dựng hệ thống chỉ số đo lường đầu ra, chuyển đổi phương thức lập ngân sách, tăng quyền tự chủ tài chính cho các trường và nâng cao năng lực quản lý tài chính công.

Next steps: Triển khai xây dựng hệ thống chỉ số đo lường đầu ra, đào tạo cán bộ quản lý, thí điểm phân bổ ngân sách theo đầu ra tại một số trường, đánh giá và mở rộng áp dụng.

Call to action: Các cơ quan quản lý và trường học cần phối hợp chặt chẽ để đổi mới phương thức quản lý ngân sách, hướng tới nâng cao chất lượng giáo dục và hiệu quả sử dụng ngân sách công.