Tổng quan nghiên cứu

Lễ hội truyền thống là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Việt, đặc biệt tại các vùng quê như Bắc Ninh – nơi có gần 600 lễ hội truyền thống được tổ chức hàng năm. Lễ hội Thập Đình tại thôn Bảo Tháp, xã Đông Cứu, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh là một trong những lễ hội tiêu biểu, thu hút hàng nghìn người tham gia với ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện tình đoàn kết cộng đồng và truyền thống “uống nước nhớ nguồn”. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, lễ hội gặp phải nhiều thách thức như hiện tượng thương mại hóa, mất trật tự, ô nhiễm môi trường và các hành vi tiêu cực như cờ bạc trá hình, gây ảnh hưởng đến giá trị văn hóa truyền thống.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát, phân tích thực trạng công tác quản lý lễ hội Thập Đình trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của lễ hội. Nghiên cứu tập trung vào không gian di tích đình Bảo Tháp và các hoạt động lễ hội diễn ra tại đây, nhằm góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Việc quản lý lễ hội không chỉ có ý nghĩa bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể mà còn góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương thông qua thu hút du khách và phát triển các dịch vụ văn hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý văn hóa và quản lý lễ hội truyền thống, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý văn hóa: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước và cộng đồng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời điều chỉnh các hoạt động văn hóa phù hợp với sự phát triển xã hội hiện đại.
  • Lý thuyết quản lý lễ hội: Xem lễ hội là một hệ thống bao gồm phần lễ (nghi lễ, tín ngưỡng) và phần hội (vui chơi, giải trí), đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể quản lý để đảm bảo tính linh thiêng, văn minh và an toàn.
  • Khái niệm quản lý dựa vào cộng đồng: Nhấn mạnh sự tham gia trực tiếp của cộng đồng địa phương trong việc tổ chức, giám sát và bảo tồn lễ hội, tạo nên sự bền vững và phát triển lâu dài.
  • Các khái niệm chính: Lễ hội truyền thống, quản lý nhà nước về văn hóa, quản lý cộng đồng, di sản văn hóa phi vật thể, nếp sống văn minh trong lễ hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Điền dã thực địa: Tác giả trực tiếp tham dự lễ hội Thập Đình trong các ngày mùng 5, 6, 7 tháng 2 âm lịch, quan sát các hoạt động lễ hội, phỏng vấn các cán bộ xã, ban tổ chức, người dân địa phương và khách thập phương để thu thập thông tin cụ thể, khách quan.
  • Thu thập, tổng hợp và phân tích tài liệu: Sử dụng các nguồn dữ liệu thứ cấp như báo chí, các công trình nghiên cứu trước đây, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý lễ hội, các báo cáo của ngành văn hóa - thể thao và du lịch.
  • Cỡ mẫu: Phỏng vấn đa dạng các đối tượng gồm cán bộ quản lý, người dân địa phương, khách tham dự và các thành viên ban tổ chức nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện.
  • Phân tích định tính và định lượng: Đánh giá thực trạng quản lý lễ hội dựa trên các tiêu chí như công tác tuyên truyền, quản lý nguồn lực, bảo vệ di tích, vệ sinh môi trường, an ninh trật tự và vai trò cộng đồng.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung khảo sát và thu thập dữ liệu trong giai đoạn 2016-2018, phù hợp với các kỳ tổ chức lễ hội Thập Đình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng công tác quản lý lễ hội: Công tác tổ chức lễ hội Thập Đình được thực hiện bài bản với sự phối hợp của UBND huyện, xã và các ban ngành liên quan. Năm 2016, lễ hội thu hút hàng nghìn người tham dự, trong đó có sự tham gia của lãnh đạo tỉnh và huyện, tạo nên không khí trang nghiêm và sôi động. Tuy nhiên, công tác quản lý dịch vụ, vệ sinh môi trường và trật tự công cộng còn nhiều hạn chế, gây ảnh hưởng đến mỹ quan và an toàn lễ hội.

  2. Vai trò của cộng đồng: Cộng đồng địa phương đóng vai trò chủ đạo trong việc tổ chức và bảo tồn lễ hội, đặc biệt trong phần lễ tế và các nghi thức truyền thống. Người dân tham gia tích cực vào các hoạt động tự quản, góp phần duy trì nếp sống văn minh và bảo vệ giá trị văn hóa. Tỷ lệ hộ gia đình đạt danh hiệu gia đình văn hóa tại thôn Bảo Tháp đạt trên 96%, thể hiện sự đồng thuận và ý thức cao của cộng đồng.

  3. Các hiện tượng tiêu cực: Lễ hội Thập Đình cũng đối mặt với các hiện tượng như thương mại hóa, cờ bạc trá hình, xả rác bừa bãi, gây mất trật tự và ô nhiễm môi trường. Những hiện tượng này làm giảm giá trị văn hóa và ảnh hưởng đến hình ảnh lễ hội trong mắt du khách.

  4. Hiệu quả công tác tuyên truyền và pháp luật: Việc phổ biến các văn bản pháp luật về quản lý lễ hội được thực hiện nhưng chưa đồng đều và sâu rộng. Người dân và các thành viên ban tổ chức cần được nâng cao nhận thức hơn nữa về các quy định nhằm đảm bảo lễ hội diễn ra an toàn, văn minh.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên cho thấy công tác quản lý lễ hội Thập Đình đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc tổ chức lễ hội quy mô cấp huyện và sự tham gia của cộng đồng. Tuy nhiên, các hạn chế về quản lý dịch vụ, vệ sinh môi trường và trật tự công cộng phản ánh sự thiếu đồng bộ trong phối hợp giữa các đơn vị chức năng. So với các nghiên cứu về quản lý lễ hội truyền thống khác, việc phát huy vai trò cộng đồng là điểm mạnh nổi bật của lễ hội Thập Đình, góp phần bảo tồn các nghi thức truyền thống và tạo sự gắn kết xã hội.

Việc xử lý các hiện tượng tiêu cực cần được tăng cường thông qua các biện pháp kiểm tra, giám sát và tuyên truyền pháp luật. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các vi phạm trong lễ hội qua các năm, bảng đánh giá mức độ hài lòng của người dân và du khách về công tác quản lý lễ hội, giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quản lý lễ hội, nếp sống văn minh trong lễ hội cho người dân và ban tổ chức. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân hiểu và chấp hành quy định lên trên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa Thông tin huyện, UBND xã Đông Cứu.

  2. Hoàn thiện văn bản pháp quy và tăng cường kiểm tra: Rà soát, bổ sung các quy định quản lý lễ hội phù hợp với thực tế địa phương, đồng thời tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm như cờ bạc, buôn bán hàng rong không phép. Mục tiêu giảm 50% các vi phạm trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh phối hợp UBND huyện Gia Bình.

  3. Củng cố tổ chức và đào tạo cán bộ quản lý lễ hội: Kiện toàn ban tổ chức lễ hội, phân cấp rõ ràng trách nhiệm, tổ chức các lớp đào tạo nâng cao năng lực quản lý, kỹ năng tổ chức lễ hội cho cán bộ và người dân tham gia. Mục tiêu 100% cán bộ quản lý được đào tạo bài bản trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Gia Bình, Phòng Văn hóa Thông tin.

  4. Tăng cường quản lý dịch vụ, vệ sinh môi trường và an ninh trật tự: Thiết lập hệ thống giám sát, phân công lực lượng bảo vệ, vệ sinh môi trường trong suốt thời gian diễn ra lễ hội. Đảm bảo môi trường sạch đẹp, an toàn giao thông, trật tự công cộng. Mục tiêu đạt chuẩn môi trường lễ hội xanh - sạch - đẹp, giảm thiểu rác thải và ùn tắc giao thông. Chủ thể thực hiện: Ban tổ chức lễ hội, Công an huyện, các tổ chức xã hội.

  5. Phát huy vai trò cộng đồng trong bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội: Khuyến khích sự tham gia của các dòng họ, các cụ cao niên trong việc truyền dạy nghi lễ, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao gắn với lễ hội nhằm thu hút sự quan tâm của thế hệ trẻ. Chủ thể thực hiện: Ban tổ chức lễ hội, các tổ chức cộng đồng địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý lễ hội truyền thống, giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý và bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể.

  2. Ban tổ chức lễ hội và cộng đồng địa phương: Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong tổ chức và quản lý lễ hội, từ đó phát huy vai trò cộng đồng, bảo tồn nghi lễ truyền thống và nâng cao chất lượng lễ hội.

  3. Nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử và du lịch: Cung cấp tài liệu tham khảo về lễ hội Thập Đình, giá trị văn hóa, lịch sử và các vấn đề quản lý lễ hội truyền thống, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu và phát triển du lịch văn hóa.

  4. Các tổ chức xã hội và doanh nghiệp liên quan đến phát triển văn hóa, du lịch: Giúp nhận diện các cơ hội và thách thức trong việc khai thác giá trị lễ hội phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lễ hội Thập Đình có ý nghĩa gì đối với cộng đồng địa phương?
    Lễ hội Thập Đình là dịp để người dân tưởng nhớ công lao của hai vị thần Doãn Công và Lê Văn Thịnh, đồng thời thể hiện tinh thần đoàn kết cộng đồng và truyền thống “uống nước nhớ nguồn”. Đây cũng là dịp để người dân giao lưu, giải trí và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống.

  2. Những khó khăn chính trong công tác quản lý lễ hội hiện nay là gì?
    Khó khăn bao gồm hiện tượng thương mại hóa, mất trật tự, ô nhiễm môi trường, các hành vi tiêu cực như cờ bạc trá hình, buôn bán hàng rong không kiểm soát, cũng như hạn chế trong công tác tuyên truyền pháp luật và phối hợp giữa các đơn vị quản lý.

  3. Vai trò của cộng đồng trong quản lý lễ hội được thể hiện như thế nào?
    Cộng đồng địa phương là chủ thể chính trong việc tổ chức, giám sát và bảo tồn lễ hội. Người dân tham gia vào các nghi lễ, tự quản các hoạt động trong lễ hội, góp phần duy trì nếp sống văn minh và bảo vệ giá trị văn hóa truyền thống.

  4. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý lễ hội là gì?
    Bao gồm nâng cao nhận thức cộng đồng, hoàn thiện văn bản pháp quy, củng cố tổ chức và đào tạo cán bộ, tăng cường quản lý dịch vụ và vệ sinh môi trường, phát huy vai trò cộng đồng trong bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội.

  5. Lễ hội Thập Đình có thể phát triển du lịch như thế nào?
    Lễ hội có thể trở thành điểm đến văn hóa hấp dẫn nếu được tổ chức bài bản, giữ gìn nghi lễ truyền thống và nâng cao chất lượng dịch vụ. Việc quảng bá giá trị lịch sử, văn hóa kết hợp với các hoạt động văn hóa, thể thao truyền thống sẽ thu hút du khách trong và ngoài nước.

Kết luận

  • Luận văn đã cung cấp cái nhìn toàn diện về thực trạng quản lý lễ hội Thập Đình giai đoạn 2016-2018, chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong công tác tổ chức và quản lý.
  • Nghiên cứu làm rõ vai trò quan trọng của cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lễ hội truyền thống.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ môi trường, đảm bảo an ninh trật tự và phát huy giá trị văn hóa.
  • Kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan quản lý, ban tổ chức lễ hội và các nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử.
  • Tiếp tục triển khai các bước thực hiện giải pháp trong vòng 2-3 năm tới nhằm phát huy tối đa giá trị lễ hội, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Hãy cùng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội Thập Đình để giữ gìn nét đẹp văn hóa truyền thống và phát triển bền vững cho thế hệ mai sau.