Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh được xem là một trong những phương pháp giáo dục trọng tâm nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học. Tại thành phố Thái Nguyên, với hơn 29.700 học sinh tiểu học và 42 trường tiểu học (trong đó 40 trường công lập), việc quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm có vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hoạt động trải nghiệm vẫn còn mang tính hình thức, chưa phát huy hết tiềm năng phát triển năng lực học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 4/2019 đến tháng 6/2020, khảo sát 30 cán bộ quản lý và 90 giáo viên tại 10 trường tiểu học tiêu biểu trên địa bàn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm, góp phần phát triển năng lực học sinh tiểu học, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục trải nghiệm nổi bật như mô hình học tập qua kinh nghiệm của John Dewey, nhấn mạnh nguyên lý "learning by doing" – học thông qua làm, và mô hình trải nghiệm 4 giai đoạn của Kurt Lewin, bao gồm trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái quát hóa và thử nghiệm. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động trải nghiệm: Hoạt động giáo dục tạo điều kiện cho học sinh tham gia trực tiếp, tự lên kế hoạch và thực hiện nhằm phát triển phẩm chất, năng lực và kỹ năng sống.
  • Năng lực học sinh: Tổng hợp các thuộc tính cá nhân như kiến thức, kỹ năng, thái độ để hoàn thành tốt các nhiệm vụ trong học tập và cuộc sống.
  • Quản lý hoạt động trải nghiệm: Quá trình tác động có mục đích của cán bộ quản lý nhằm tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
  • Phát triển năng lực theo định hướng giáo dục phổ thông mới: Tập trung phát triển 5 phẩm chất và 10 năng lực thiết yếu, bao gồm năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề, năng lực chuyên môn như ngôn ngữ, tính toán, tin học, thể chất, thẩm mỹ, công nghệ, tìm hiểu tự nhiên và xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 30 cán bộ quản lý và 90 giáo viên tại 10 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, cùng các tài liệu, văn bản pháp luật liên quan như Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT về tổ chức hoạt động trải nghiệm.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, kết hợp phương pháp phân tích nội dung, phỏng vấn chuyên gia và quan sát thực tế.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 4/2019 đến tháng 6/2020, gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về hoạt động trải nghiệm: 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên nhận thức đúng về vai trò và mục tiêu của hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, 22% giáo viên vẫn còn hiểu chưa đầy đủ về nội dung và phương pháp tổ chức.

  2. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm: 70% trường đã xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực, nhưng chỉ khoảng 60% giáo viên thực hiện đầy đủ kế hoạch này trong giảng dạy. Hình thức tổ chức chủ yếu là sinh hoạt dưới cờ (90%), sinh hoạt lớp (85%), câu lạc bộ (65%) và hoạt động theo chủ đề giáo dục (55%).

  3. Phối hợp các lực lượng giáo dục: 75% trường có sự phối hợp với gia đình và xã hội trong tổ chức hoạt động trải nghiệm, tuy nhiên mức độ phối hợp còn hạn chế, chưa đồng bộ và chưa phát huy hết vai trò của các bên liên quan.

  4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm: Chỉ 50% trường có hệ thống đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm rõ ràng, còn lại chủ yếu đánh giá mang tính hình thức, chưa có công cụ đánh giá chuẩn hóa.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều của giáo viên về vai trò và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, cũng như sự thiếu hụt về cơ sở vật chất và nguồn lực hỗ trợ. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Biên Hòa hay Hải Phòng, thành phố Thái Nguyên có mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm tương đối tốt nhưng vẫn cần cải thiện về chất lượng và sự phối hợp liên ngành. Việc thiếu hệ thống đánh giá chuẩn hóa làm giảm hiệu quả quản lý và điều chỉnh hoạt động. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm và biểu đồ tròn về mức độ phối hợp các lực lượng giáo dục. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý và tổ chức cho cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời tăng cường sự tham gia của gia đình và xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hiện. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở GDĐT phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm: Khuyến khích các trường áp dụng linh hoạt các hình thức như câu lạc bộ, hoạt động theo chủ đề, trải nghiệm thực tế ngoài trường nhằm tăng tính hấp dẫn và phát huy sáng tạo của học sinh. Thực hiện ngay trong năm học tiếp theo.

  3. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá chuẩn hóa: Phát triển bộ công cụ đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm dựa trên các tiêu chí về phẩm chất và năng lực, áp dụng đánh giá thường xuyên và định kỳ. Thời gian xây dựng và triển khai trong 1 năm, do Phòng GDĐT chủ trì.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ, tổ chức các buổi họp mặt, hội thảo để nâng cao nhận thức và huy động nguồn lực hỗ trợ hoạt động trải nghiệm. Thực hiện liên tục và đánh giá hiệu quả hàng năm.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất và tài liệu hỗ trợ: Cải thiện trang thiết bị, phòng học trải nghiệm, tài liệu hướng dẫn để tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên và học sinh. Kế hoạch đầu tư trong 2 năm, phối hợp giữa chính quyền địa phương và nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nhận diện rõ vai trò, trách nhiệm trong quản lý hoạt động trải nghiệm, từ đó nâng cao hiệu quả chỉ đạo và tổ chức.

  2. Giáo viên tiểu học: Nâng cao năng lực tổ chức, thiết kế hoạt động trải nghiệm phù hợp với năng lực và đặc điểm học sinh, áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động trải nghiệm, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội: Hiểu rõ vai trò phối hợp, hỗ trợ nhà trường trong tổ chức hoạt động trải nghiệm, từ đó xây dựng chính sách và chương trình hỗ trợ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực là gì?
    Hoạt động trải nghiệm là quá trình học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhằm phát triển phẩm chất và năng lực thiết yếu như tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề. Ví dụ, học sinh tham gia câu lạc bộ nghệ thuật hoặc hoạt động tình nguyện.

  2. Tại sao quản lý hoạt động trải nghiệm lại quan trọng?
    Quản lý giúp đảm bảo hoạt động trải nghiệm được tổ chức bài bản, hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh phát triển toàn diện. Quản lý tốt còn giúp phối hợp các lực lượng giáo dục và sử dụng nguồn lực hiệu quả.

  3. Những khó khăn thường gặp trong tổ chức hoạt động trải nghiệm là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên, thiếu cơ sở vật chất, thiếu công cụ đánh giá chuẩn hóa và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội. Ví dụ, nhiều giáo viên chưa được đào tạo bài bản về tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động trải nghiệm?
    Đánh giá dựa trên các tiêu chí về sự phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh qua các sản phẩm, thái độ và kỹ năng thể hiện trong hoạt động. Cần có công cụ đánh giá chuẩn hóa và đánh giá thường xuyên, định kỳ.

  5. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm?
    Hiệu trưởng và cán bộ quản lý nhà trường chịu trách nhiệm chính trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động trải nghiệm, phối hợp với giáo viên, phụ huynh và các lực lượng xã hội để đảm bảo hiệu quả.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực là phương pháp giáo dục thiết yếu giúp học sinh tiểu học phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực.
  • Thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm tại các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên còn nhiều hạn chế về nhận thức, tổ chức và đánh giá.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm năng lực cán bộ quản lý, giáo viên, sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ như bồi dưỡng năng lực, đa dạng hình thức tổ chức, xây dựng hệ thống đánh giá chuẩn hóa và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho việc nâng cao chất lượng quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở giáo dục và quản lý cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện công tác quản lý hoạt động trải nghiệm trong thời gian tới.