Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc quản lý hoạt động dạy học theo chủ đề môn Ngữ văn ở các trường trung học cơ sở (THCS) thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh trở nên cấp thiết. Thành phố Bắc Ninh hiện có 22 trường THCS với tổng số 361 lớp và khoảng 14.459 học sinh, trung bình mỗi lớp có từ 40-45 học sinh, vượt mức quy định từ 10-15 học sinh/lớp, gây khó khăn trong tổ chức các hoạt động dạy học tích cực. Đội ngũ giáo viên (GV) và cán bộ quản lý (CBQL) đạt chuẩn và trên chuẩn chiếm 91,3%, tạo nền tảng cho việc triển khai đổi mới phương pháp dạy học.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học theo chủ đề môn Ngữ văn lớp 6 và 7 tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Bắc Ninh trong giai đoạn thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học theo chủ đề, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên nâng cao chất lượng giảng dạy, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh phát triển toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về dạy học theo chủ đề (Themes-Based Learning) và quản lý hoạt động dạy học trong giáo dục phổ thông. Dạy học theo chủ đề được hiểu là quá trình tổ chức cho học sinh khám phá, lĩnh hội kiến thức và vận dụng kỹ năng thông qua các chủ đề tích hợp, nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Dạy học theo chủ đề môn Ngữ văn: Tổ chức hoạt động học tập dựa trên các chủ đề tích hợp nội dung từ văn bản, tiếng Việt và tập làm văn, giúp học sinh phát triển năng lực ngôn ngữ và văn học.
  • Quản lý hoạt động dạy học theo chủ đề: Tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý nhằm đảm bảo thực hiện mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và đánh giá kết quả dạy học theo chủ đề.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Bao gồm dạy học hợp tác, giải quyết vấn đề, dự án, đóng vai, trực quan, tình huống thực tiễn, thảo luận nhóm và vấn đáp, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.
  • Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học: Nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên, ý thức học tập của học sinh, cơ sở vật chất, môi trường giáo dục địa phương và sự phối hợp các lực lượng giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý thuyết và thực tiễn với cỡ mẫu gồm 128 cán bộ quản lý và giáo viên, 140 học sinh lớp 6 và 7 tại 14 trường THCS trên địa bàn thành phố Bắc Ninh. Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện.

Các phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm:

  • Phiếu khảo sát: Đánh giá nhận thức, thực trạng quản lý và dạy học theo chủ đề.
  • Phỏng vấn trực tiếp: Thu thập ý kiến sâu sắc từ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.
  • Khảo nghiệm: Kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp quản lý đề xuất.
  • Phân tích thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát và khảo nghiệm để rút ra kết luận chính xác.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm học 2019-2022, phù hợp với việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại các trường THCS thành phố Bắc Ninh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu dạy học theo chủ đề: Khoảng 75% cán bộ quản lý và giáo viên nhận định việc xây dựng và giám sát kế hoạch dạy học theo chủ đề còn chưa đồng bộ, dẫn đến mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh chưa được đảm bảo toàn diện.

  2. Quản lý nội dung và phương pháp dạy học: 68% giáo viên cho biết việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực theo chủ đề còn hạn chế do thiếu bồi dưỡng chuyên môn và điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ. So sánh với các trường THCS ở các tỉnh khác, tỉ lệ áp dụng phương pháp đổi mới thấp hơn khoảng 15%.

  3. Hình thức tổ chức dạy học và đánh giá kết quả: 60% giáo viên và 55% học sinh phản ánh hình thức dạy học chủ yếu vẫn là lớp truyền thống, ít sử dụng các hình thức ngoại khóa, sân khấu hóa hay dự án. Việc đánh giá kết quả học tập theo chủ đề chưa đa dạng, chủ yếu dựa vào kiểm tra viết, chưa phát huy hết năng lực của học sinh.

  4. Ảnh hưởng của yếu tố khách quan và chủ quan: Nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý và giáo viên là yếu tố quyết định, trong khi cơ sở vật chất và sự phối hợp các lực lượng giáo dục còn nhiều hạn chế. Môi trường giáo dục địa phương và sự quan tâm của gia đình học sinh cũng ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học theo chủ đề.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc chưa có sự chỉ đạo thống nhất và đồng bộ trong quản lý hoạt động dạy học theo chủ đề môn Ngữ văn. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả khảo sát tại Bắc Ninh cho thấy mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đổi mới còn thấp hơn mức trung bình toàn quốc, phản ánh sự cần thiết phải tăng cường bồi dưỡng năng lực cho giáo viên và cán bộ quản lý.

Việc lớp học có sĩ số lớn (40-45 học sinh) cũng làm giảm hiệu quả tổ chức các hoạt động nhóm, dự án và trải nghiệm thực tế, ảnh hưởng đến sự phát triển năng lực của học sinh. Các biểu đồ so sánh tỉ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và hình thức tổ chức dạy học theo chủ đề giữa các trường có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch này.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý dạy học theo chủ đề môn Ngữ văn, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THCS thành phố Bắc Ninh, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên và cán bộ quản lý: Triển khai các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học theo chủ đề, kỹ năng quản lý đổi mới, ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Mục tiêu đạt 90% giáo viên và cán bộ quản lý được đào tạo trong vòng 12 tháng, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Đổi mới hình thức tổ chức dạy học theo chủ đề: Khuyến khích áp dụng các hình thức dạy học tích cực như dạy học dự án, sân khấu hóa tác phẩm văn học, hoạt động ngoại khóa trải nghiệm thực tế. Mục tiêu tăng tỉ lệ sử dụng hình thức đổi mới lên 70% trong 2 năm, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường chủ trì.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung máy chiếu, bảng thông minh, thiết bị hỗ trợ dạy học trực quan và thư viện điện tử phục vụ môn Ngữ văn. Mục tiêu hoàn thành trang bị thiết bị hiện đại cho 100% phòng học Ngữ văn trong 18 tháng, do UBND thành phố và Phòng GD&ĐT phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát quản lý dạy học theo chủ đề: Xây dựng hệ thống đánh giá đa dạng, bao gồm đánh giá thường xuyên, đánh giá dự án và đánh giá tổng hợp nhằm phản ánh chính xác năng lực học sinh. Mục tiêu hoàn thiện quy trình đánh giá trong 6 tháng, do tổ chuyên môn và Ban giám hiệu các trường thực hiện.

  5. Phát huy sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Tăng cường liên kết với các tổ chức xã hội, hội cha mẹ học sinh để hỗ trợ các hoạt động dạy học theo chủ đề, tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh. Mục tiêu thiết lập ít nhất 1 chương trình phối hợp hiệu quả mỗi năm, do Ban giám hiệu và các tổ chức xã hội địa phương đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Nhận diện thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo chủ đề, từ đó áp dụng các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý tại đơn vị mình.

  2. Giáo viên môn Ngữ văn THCS: Nắm bắt các phương pháp dạy học theo chủ đề, đổi mới hình thức tổ chức và đánh giá kết quả học tập, giúp nâng cao chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm Ngữ văn: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan hoặc ứng dụng trong giảng dạy.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và Sở GD&ĐT: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ các trường THCS trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học theo chủ đề môn Ngữ văn là gì?
    Quản lý dạy học theo chủ đề là quá trình tổ chức, điều hành và giám sát các hoạt động dạy học dựa trên các chủ đề tích hợp nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Ví dụ, quản lý việc xây dựng kế hoạch, lựa chọn phương pháp và đánh giá kết quả học tập theo từng chủ đề.

  2. Tại sao việc dạy học theo chủ đề lại quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông 2018?
    Chương trình giáo dục phổ thông 2018 định hướng phát triển năng lực học sinh, trong đó dạy học theo chủ đề giúp tích hợp kiến thức, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và vận dụng thực tiễn, tạo hứng thú học tập cho học sinh.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học theo chủ đề tại các trường THCS Bắc Ninh là gì?
    Khó khăn gồm sĩ số lớp lớn, hạn chế về cơ sở vật chất, nhận thức và năng lực quản lý chưa đồng đều, cũng như việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế.

  4. Các phương pháp dạy học theo chủ đề phổ biến được áp dụng là gì?
    Bao gồm dạy học hợp tác, giải quyết vấn đề, dự án, đóng vai, trực quan, tình huống thực tiễn, thảo luận nhóm và vấn đáp, giúp học sinh phát huy tính tích cực và sáng tạo.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý dạy học theo chủ đề?
    Cần tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên và cán bộ quản lý, đổi mới hình thức tổ chức dạy học, cải thiện cơ sở vật chất, tăng cường kiểm tra đánh giá và phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học theo chủ đề môn Ngữ văn tại các trường THCS thành phố Bắc Ninh còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp và đánh giá kết quả.
  • Yếu tố chủ quan như nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên cùng yếu tố khách quan như cơ sở vật chất và môi trường giáo dục địa phương ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ gồm bồi dưỡng năng lực, đổi mới hình thức dạy học, cải thiện điều kiện vật chất và tăng cường kiểm tra, đánh giá nhằm nâng cao chất lượng dạy học theo chủ đề.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 hiệu quả hơn.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, theo dõi đánh giá kết quả và điều chỉnh phù hợp để phát huy tối đa hiệu quả dạy học theo chủ đề môn Ngữ văn.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng giáo dục Ngữ văn tại các trường THCS thành phố Bắc Ninh!