Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển kinh tế - xã hội, việc đổi mới giáo dục trở thành nhu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tại Việt Nam, Nghị quyết số 29/NQ-TW năm 2013 và Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội đã đặt ra mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông, trong đó trọng tâm là chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Chương trình giáo dục phổ thông mới (GDPT 2018) được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành nhằm thực hiện mục tiêu này, với lộ trình áp dụng từ năm học 2020-2021 đến 2024-2025.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học ở các trường Trung học cơ sở (THCS) huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa theo Chương trình GDPT mới. Nghiên cứu khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 5 trường THCS tại huyện Yên Định, với dữ liệu thu thập trong 3 năm học từ 2016-2017 đến 2019-2020.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý hoạt động dạy học theo chương trình mới, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên trong việc triển khai chương trình GDPT mới một cách hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tiễn địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học hiện đại nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) đến khách thể quản lý (giáo viên, học sinh, cơ sở vật chất) nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học là trọng tâm của quản lý nhà trường, bao gồm xây dựng kế hoạch, chỉ đạo thực hiện, kiểm tra đánh giá và điều chỉnh hoạt động dạy học.

  2. Lý thuyết dạy học phát triển năng lực: Dạy học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, lấy học sinh làm trung tâm, sử dụng các phương pháp tích cực như nêu và giải quyết vấn đề, dự án, trải nghiệm thực tế, học nhóm. Giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự sáng tạo và tự học của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, chương trình giáo dục phổ thông mới, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, kế hoạch dạy học, kiểm tra đánh giá theo năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 94 cán bộ quản lý và giáo viên tại 5 trường THCS huyện Yên Định, Thanh Hóa; khảo sát ý kiến học sinh; tài liệu pháp luật, văn bản hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo; các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, tính phần trăm (%) và giá trị trung bình để đánh giá mức độ thực hiện các nội dung quản lý hoạt động dạy học. Phân tích so sánh mức độ nhận thức và thực hiện giữa các nhóm đối tượng.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng được tiến hành từ ngày 15/1/2020 đến 1/3/2020, dữ liệu thu thập trong 3 năm học 2016-2017 đến 2019-2020.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế, lấy ý kiến chuyên gia.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học và phù hợp với mục tiêu đề tài nhằm đề xuất các biện pháp quản lý khả thi, hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện nội dung chương trình dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh: Điểm trung bình đánh giá là 1,864 (thang 3), mức khá. Trong đó, 35,7% giáo viên thực hiện tốt việc thiết kế bài học tích hợp các chuyên đề đổi mới; 28,6% thực hiện tốt việc thiết kế bài học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực; tuy nhiên có đến 41,7% chưa đạt yêu cầu trong kiểm tra, đánh giá học sinh theo hướng này.

  2. Thực trạng đổi mới hình thức và phương pháp dạy học: Giáo viên đã áp dụng các phương pháp tích cực như nêu và giải quyết vấn đề, dự án, trải nghiệm thực tế, tuy nhiên mức độ áp dụng chưa đồng đều và còn hạn chế về chất lượng. Việc tổ chức dạy học phân hóa và tích hợp liên môn còn chưa phổ biến.

  3. Quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn: Vai trò của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn rất quan trọng trong việc xây dựng kế hoạch, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra đánh giá. Tuy nhiên, năng lực quản lý và sự phối hợp giữa các bộ phận còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố môi trường và điều kiện thực tiễn: Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học còn thiếu hụt, đặc biệt là thiết bị phục vụ dạy học theo hướng phát triển năng lực. Chính sách, quy định pháp luật tạo hành lang pháp lý nhưng việc triển khai còn nhiều khó khăn do hạn chế về nguồn lực và nhận thức.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy việc quản lý hoạt động dạy học theo chương trình GDPT mới tại các trường THCS huyện Yên Định đã có những bước tiến nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu do giáo viên và cán bộ quản lý chưa hoàn toàn nắm vững nội dung, phương pháp đổi mới; công tác kiểm tra, đánh giá chưa thực sự đổi mới theo hướng phát triển năng lực; cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi triển khai chương trình mới, đặc biệt là giai đoạn đầu. Việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá là thách thức lớn đòi hỏi sự đầu tư về đào tạo, bồi dưỡng và hỗ trợ kỹ thuật.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ thực hiện các nội dung quản lý, bảng so sánh tỷ lệ giáo viên đạt yêu cầu trong từng nội dung quản lý hoạt động dạy học, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là cơ sở để đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh theo yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên

    • Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học theo chương trình GDPT mới.
    • Thời gian: Triển khai ngay trong năm học 2021-2022.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  2. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh

    • Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kết quả giờ dạy và học tập, áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra.
    • Thời gian: Áp dụng thí điểm từ học kỳ II năm học 2021-2022.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ chuyên môn và giáo viên.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hiện đại, phù hợp với yêu cầu đổi mới

    • Lập kế hoạch bổ sung, sửa chữa, nâng cấp thiết bị dạy học phục vụ đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá.
    • Thời gian: Kế hoạch 3 năm (2021-2024).
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Giáo dục và Đào tạo, nhà trường.

  4. Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong quản lý hoạt động học tập của học sinh

    • Tăng cường vai trò của Ban đại diện cha mẹ học sinh, các tổ chức xã hội trong hỗ trợ giáo dục.
    • Thời gian: Thường xuyên, liên tục.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm, Ban đại diện cha mẹ học sinh.

  5. Đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức về chương trình GDPT mới trong toàn thể cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh

    • Tổ chức hội thảo, tọa đàm, sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học.
    • Thời gian: Hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý các trường THCS

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động dạy học theo chương trình GDPT mới, từ đó xây dựng kế hoạch và chỉ đạo hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch giáo dục, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, kiểm tra đánh giá chất lượng dạy học.

  2. Giáo viên THCS

    • Lợi ích: Hiểu rõ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
    • Use case: Thiết kế bài giảng, áp dụng phương pháp tích cực, đổi mới hình thức kiểm tra.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, tỉnh

    • Lợi ích: Cơ sở để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng, hỗ trợ các trường trong việc triển khai chương trình GDPT mới.
    • Use case: Tổ chức tập huấn, giám sát, đánh giá hiệu quả thực hiện chương trình.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học chuyên ngành Quản lý giáo dục và Giáo dục học

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo về quản lý hoạt động dạy học, đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo chương trình GDPT mới khác gì so với chương trình cũ?
    Quản lý theo chương trình mới tập trung phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, tăng cường tự chủ của nhà trường. Ví dụ, giáo viên phải thiết kế bài học tích hợp và phân hóa học sinh, thay vì chỉ truyền thụ kiến thức.

  2. Hiệu trưởng cần làm gì để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học?
    Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch giáo dục phù hợp, chỉ đạo tổ chuyên môn, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, kiểm tra đánh giá thường xuyên và tạo điều kiện về cơ sở vật chất. Ví dụ, tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học.

  3. Phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp với chương trình GDPT mới?
    Các phương pháp như nêu và giải quyết vấn đề, dự án, trải nghiệm thực tế, học nhóm rất phù hợp. Chúng giúp học sinh phát huy tính chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  4. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá học sinh theo hướng phát triển năng lực?
    Cần đa dạng hình thức kiểm tra như bài thực hành, báo cáo, đánh giá thái độ, ý tưởng bên cạnh kiểm tra viết truyền thống. Ví dụ, đánh giá qua dự án nhóm giúp phản ánh năng lực hợp tác và giải quyết vấn đề.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS?
    Yếu tố chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn), đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất và môi trường pháp lý đều ảnh hưởng. Trong đó, năng lực quản lý và nhận thức của hiệu trưởng và giáo viên là then chốt.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học theo chương trình GDPT mới là hệ thống tác động có mục đích của chủ thể quản lý nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
  • Thực trạng quản lý tại các trường THCS huyện Yên Định đã đạt được kết quả nhất định nhưng còn nhiều hạn chế về đổi mới phương pháp, kiểm tra đánh giá và cơ sở vật chất.
  • Các yếu tố chủ thể quản lý, đội ngũ giáo viên, điều kiện vật chất và môi trường pháp lý ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực, đổi mới kiểm tra đánh giá, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp giáo dục.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý hoạt động dạy học theo chương trình GDPT mới, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Next steps: Triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức đánh giá hiệu quả định kỳ, mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động tiếp cận, áp dụng các giải pháp đổi mới để nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại.