Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và toàn cầu hóa, giáo dục tiểu học giữ vai trò nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long, với dân số hơn 104.000 người và tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 9,42%/năm, đang từng bước hiện đại hóa hệ thống giáo dục, đặc biệt là giáo dục tiểu học với 12 trường tiểu học, 223 lớp và hơn 7.200 học sinh. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động dạy học tại các trường tiểu học trên địa bàn còn nhiều hạn chế như trình độ giáo viên chưa đồng đều, cơ sở vật chất thiếu thốn, phương pháp dạy học chưa đổi mới toàn diện, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học tại các trường tiểu học thị xã Bình Minh trong giai đoạn 2019-2022, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học. Nghiên cứu tập trung vào vai trò của hiệu trưởng trong quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, điều kiện cơ sở vật chất, công tác kiểm tra đánh giá và bồi dưỡng giáo viên. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục địa phương nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết hoạt động dạy học, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý là quá trình tác động có tổ chức, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Hiệu trưởng là chủ thể quản lý trung tâm, chịu trách nhiệm tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học.

  • Lý thuyết hoạt động dạy học: Hoạt động dạy học là quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm truyền thụ và lĩnh hội tri thức, kỹ năng, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Quản lý hoạt động dạy học bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, điều kiện và đánh giá kết quả học tập.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, mục tiêu dạy học, phương pháp dạy học tích cực, hình thức tổ chức dạy học, đánh giá kết quả học tập, năng lực giáo viên.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 6 trường tiểu học tại thị xã Bình Minh, gồm 14 cán bộ quản lý, 60 giáo viên và 151 học sinh. Thời gian khảo sát từ năm học 2019-2020 đến 2021-2022.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu khảo sát ý kiến, phiếu trưng cầu ý kiến, quan sát thực tế, phân tích hồ sơ, văn bản liên quan đến hoạt động dạy học.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng bằng thống kê mô tả, tính điểm trung bình, xếp hạng mức độ nhận thức, thực hiện và ảnh hưởng. Phân tích định tính qua tổng hợp ý kiến, so sánh với các nghiên cứu trước và văn bản pháp luật.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu trong 3 năm học liên tiếp, xử lý và phân tích trong vòng 6 tháng, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi trong 3 tháng cuối.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về hoạt động dạy học: 95% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về tầm quan trọng của hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học. Tuy nhiên, khoảng 5% còn nhận thức chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện.

  2. Thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học: Mức độ thực hiện mục tiêu phát triển phẩm chất như yêu nước, nhân ái đạt trung bình 3,97/4 điểm, cao nhất trong các mục tiêu. Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh được đánh giá thấp hơn với điểm trung bình 2,57, cho thấy cần tăng cường phát triển năng lực này. Nội dung dạy học các môn chính như Tiếng Việt, Toán được thực hiện đầy đủ với điểm trung bình trên 3,5, trong khi môn Ngoại ngữ và Tin học còn hạn chế (điểm trung bình dưới 2,5).

  3. Phương pháp và hình thức dạy học: Giáo viên sử dụng đa dạng phương pháp như thuyết trình, vấn đáp, động não với mức độ thường xuyên trên 3 điểm. Tuy nhiên, các phương pháp hiện đại như dạy học theo dự án, kỹ thuật sơ đồ tư duy được áp dụng ít hơn. Hình thức tổ chức dạy học chủ yếu là dạy học cả lớp và theo nhóm, trong khi hoạt động ngoại khóa và tham quan còn hạn chế.

  4. Điều kiện dạy học và thiết bị: Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học được đầu tư nhưng chưa đồng bộ và hiện đại, ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp dạy học. Việc sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn hạn chế, giáo viên chưa được bồi dưỡng đầy đủ về kỹ năng này.

  5. Kiểm tra, đánh giá học sinh: Công tác kiểm tra, đánh giá được thực hiện theo quy định với điểm trung bình trên 3, tuy nhiên việc sử dụng đa dạng công cụ và hình thức đánh giá còn hạn chế, phản hồi kết quả chưa được chú trọng.

  6. Năng lực giáo viên và quản lý: Giáo viên có năng lực thiết kế hoạt động dạy học và thu thập xử lý thông tin ở mức khá (trên 3 điểm), nhưng năng lực ứng dụng công nghệ thông tin và ngoại ngữ còn thấp. Hiệu trưởng có năng lực quản lý hoạt động dạy học tốt, tuy nhiên còn hạn chế trong việc chỉ đạo đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý hoạt động dạy học tại các trường tiểu học thị xã Bình Minh đã đạt được nhiều thành tựu, đặc biệt trong nhận thức và thực hiện mục tiêu, nội dung dạy học. Tuy nhiên, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh còn hạn chế, tương tự như các nghiên cứu trong nước về đổi mới giáo dục tiểu học. Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực chưa đồng đều, do hạn chế về năng lực giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất.

Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới chương trình phổ thông mới, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và đổi mới phương pháp. Công tác kiểm tra, đánh giá học sinh chưa đa dạng và chưa phát huy vai trò phản hồi, điều này phù hợp với thực trạng chung của nhiều địa phương.

Năng lực quản lý của hiệu trưởng là yếu tố quyết định trong việc nâng cao chất lượng dạy học, tuy nhiên cần tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn và kỹ năng quản lý đổi mới cho đội ngũ cán bộ quản lý. Việc phối hợp giữa các lực lượng giáo dục, gia đình và xã hội cũng cần được tăng cường để tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện mức độ nhận thức, thực hiện mục tiêu, phương pháp dạy học, điều kiện dạy học và năng lực giáo viên, giúp minh họa rõ nét các mặt mạnh và hạn chế trong quản lý hoạt động dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên

    • Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn về đổi mới quản lý hoạt động dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông mới.
    • Thời gian: Hàng năm, định kỳ trước mỗi năm học mới.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường.

  2. Đổi mới cách tổ chức thực hiện mục tiêu, nội dung chương trình dạy học

    • Xây dựng kế hoạch dạy học chi tiết, phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện thực tế.
    • Tăng cường chỉ đạo thực hiện lồng ghép các nội dung tích hợp trong dạy học.
    • Thời gian: Triển khai ngay từ đầu năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn.

  3. Tăng cường chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học

    • Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng phương pháp tích cực, đặc biệt là dạy học theo dự án, giải quyết vấn đề, trải nghiệm thực tế.
    • Tổ chức dự giờ, thao giảng, rút kinh nghiệm thường xuyên.
    • Thời gian: Liên tục trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ chuyên môn.

  4. Đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động dạy học

    • Khuyến khích tổ chức học tập theo nhóm, học cá nhân, hoạt động ngoại khóa, tham quan thực tế.
    • Tổ chức các tiết dạy mẫu, tập huấn về hình thức tổ chức dạy học mới.
    • Thời gian: Hàng học kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, giáo viên.

  5. Tăng cường khai thác, sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học hiện đại

    • Lập kế hoạch mua sắm, bảo quản, sửa chữa thiết bị dạy học.
    • Bồi dưỡng năng lực sử dụng công nghệ thông tin cho giáo viên.
    • Thời gian: Hàng năm, liên tục cập nhật.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, bộ phận thiết bị.

  6. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá học sinh theo hướng phát triển năng lực

    • Xây dựng công cụ đánh giá đa dạng, khách quan, công bằng.
    • Tăng cường phản hồi kết quả học tập cho học sinh và phụ huynh.
    • Thời gian: Thường xuyên trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên, tổ chuyên môn.

  7. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học cho giáo viên

    • Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng sư phạm và ứng dụng công nghệ thông tin.
    • Khuyến khích tự học, nghiên cứu bài học và chia sẻ kinh nghiệm.
    • Thời gian: Hàng năm, định kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, hiệu trưởng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng quản lý hoạt động dạy học, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch quản lý, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học.

  2. Giáo viên tiểu học

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò trong hoạt động dạy học, nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp giảng dạy.
    • Use case: Áp dụng phương pháp tích cực, tổ chức hoạt động học tập đa dạng, tự đánh giá kết quả học tập.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình quản lý hoạt động dạy học, xây dựng chính sách hỗ trợ các trường tiểu học.
    • Use case: Tổ chức tập huấn, kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục tiểu học.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan đến quản lý giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý hoạt động dạy học bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, điều kiện cơ sở vật chất và công tác kiểm tra đánh giá kết quả học tập. Ví dụ, hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp và chỉ đạo đổi mới phương pháp giảng dạy.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học là gì?
    Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá toàn bộ hoạt động dạy học trong trường, đảm bảo thực hiện đúng mục tiêu và chương trình giáo dục. Họ cũng là người tạo động lực và hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học hiện nay?
    Bao gồm trình độ giáo viên chưa đồng đều, cơ sở vật chất thiếu thốn, phương pháp dạy học chưa đổi mới toàn diện, công tác kiểm tra đánh giá chưa đa dạng và chưa phát huy vai trò phản hồi, cũng như hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực dạy học cho giáo viên tiểu học?
    Thông qua tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng sư phạm, ứng dụng công nghệ thông tin, khuyến khích tự học và nghiên cứu bài học, đồng thời tạo môi trường học tập hỗ trợ lẫn nhau trong nhà trường.

  5. Tại sao cần đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học?
    Đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học giúp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, tạo môi trường học tập sinh động, phù hợp với đặc điểm từng môn học và đối tượng học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả dạy học.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học là nhiệm vụ trọng tâm của hiệu trưởng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục tiểu học tại thị xã Bình Minh.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp, điều kiện cơ sở vật chất và công tác kiểm tra đánh giá.
  • Đã đề xuất 7 biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm nâng cao nhận thức, đổi mới tổ chức thực hiện mục tiêu, đổi mới phương pháp, đa dạng hình thức tổ chức, khai thác thiết bị hiện đại, cải tiến kiểm tra đánh giá và bồi dưỡng giáo viên.
  • Các biện pháp được khảo nghiệm có tính cần thiết và khả thi cao, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
  • Khuyến nghị các cấp quản lý giáo dục và nhà trường triển khai đồng bộ các biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học cần xây dựng kế hoạch cụ thể triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời Phòng Giáo dục và Đào tạo cần tổ chức các lớp bồi dưỡng, kiểm tra giám sát thường xuyên để đảm bảo hiệu quả thực hiện.

Call-to-action: Quý cán bộ quản lý và giáo viên hãy chủ động tiếp cận, áp dụng các biện pháp quản lý đổi mới để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của giáo dục địa phương.