Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học các môn không chuyên tại trường trung học phổ thông (THPT) ngày càng được quan tâm. Theo báo cáo của ngành giáo dục, tỷ lệ học sinh đạt điểm cao ở các môn không chuyên thấp hơn rõ rệt so với các môn chuyên, gây ảnh hưởng đến kết quả học tập và phát triển toàn diện của học sinh. Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học môn không chuyên tại trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, tỉnh Điện Biên, giai đoạn 2010-2020. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn không chuyên, xác định các vấn đề tồn tại và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học và kết quả học tập của học sinh.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ các môn không chuyên được giảng dạy tại trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, với đối tượng nghiên cứu là ban giám hiệu, giáo viên dạy môn không chuyên và học sinh. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục tại trường, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, đồng thời hỗ trợ việc đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại. Các chỉ số đánh giá như tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên, tỷ lệ học sinh giỏi môn không chuyên được sử dụng làm metrics quan trọng để đo lường hiệu quả quản lý.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết quản lý giáo dục trọng tâm: lý thuyết quản lý hoạt động dạy học và lý thuyết đổi mới phương pháp giảng dạy. Lý thuyết quản lý hoạt động dạy học nhấn mạnh quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá nhằm đảm bảo hoạt động dạy học diễn ra hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục. Lý thuyết đổi mới phương pháp giảng dạy tập trung vào việc áp dụng các phương pháp sư phạm hiện đại, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Quản lý hoạt động dạy học (QLHĐDH): quá trình điều hành, tổ chức các hoạt động giảng dạy và học tập nhằm đạt mục tiêu giáo dục.
  • Môn không chuyên: các môn học không thuộc nhóm môn chuyên, thường có thời lượng và mức độ đầu tư thấp hơn.
  • Phương pháp giảng dạy hợp lý: các phương pháp phù hợp với đặc điểm môn học và đối tượng học sinh, giúp nâng cao hiệu quả học tập.
  • Chất lượng giáo dục: mức độ đạt được các mục tiêu giáo dục về kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh.
  • Hiệu quả quản lý: khả năng sử dụng các nguồn lực và phương pháp quản lý để đạt được mục tiêu đề ra.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra khảo sát kết hợp phân tích định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Phiếu khảo sát ý kiến của 50 giáo viên dạy môn không chuyên và 300 học sinh tại trường THPT chuyên Lê Quý Đôn.
  • Phỏng vấn sâu 10 cán bộ quản lý và giáo viên chủ chốt.
  • Tài liệu, báo cáo thống kê kết quả học tập môn không chuyên trong 2 năm liên tiếp (2018-2019).

Phương pháp chọn mẫu là mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích tần suất, so sánh tỷ lệ và phân tích nội dung phỏng vấn. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2019 đến tháng 10/2020, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn không chuyên còn nhiều hạn chế:
    Khoảng 65% giáo viên và 70% học sinh phản ánh việc quản lý chưa chặt chẽ, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ phận quản lý và giáo viên. Tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên ở các môn không chuyên chỉ đạt khoảng 55%, thấp hơn 20% so với các môn chuyên.

  2. Phương pháp giảng dạy chưa đổi mới phù hợp:
    Chỉ có khoảng 40% giáo viên áp dụng phương pháp giảng dạy tích cực, còn lại chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, gây giảm hứng thú học tập của học sinh. Tỷ lệ học sinh cảm thấy hứng thú với môn không chuyên chỉ đạt 35%, thấp hơn nhiều so với môn chuyên.

  3. Thiếu nguồn lực và điều kiện đảm bảo chất lượng dạy học:
    Hơn 60% giáo viên cho biết cơ sở vật chất, thiết bị dạy học phục vụ môn không chuyên còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy. Tỷ lệ học sinh được tham gia các hoạt động ngoại khóa, bổ trợ kiến thức môn không chuyên chỉ chiếm khoảng 25%.

  4. Ý thức và trách nhiệm của giáo viên và học sinh chưa cao:
    Khoảng 30% giáo viên và 40% học sinh chưa thực sự chủ động trong việc nâng cao chất lượng dạy và học môn không chuyên, dẫn đến kết quả học tập thấp và chưa đạt mục tiêu giáo dục toàn diện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ việc quản lý hoạt động dạy học môn không chuyên chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến thiếu sự đầu tư về nhân lực, vật lực và phương pháp giảng dạy. So với một số nghiên cứu gần đây tại các trường THPT khác, tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình môn không chuyên tại trường Lê Quý Đôn thấp hơn khoảng 10-15%, phản ánh sự cần thiết phải đổi mới quản lý và phương pháp giảng dạy.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên giữa các môn chuyên và không chuyên, biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp giảng dạy tích cực, và bảng tổng hợp ý kiến phản hồi của giáo viên, học sinh về điều kiện dạy học.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của hiệu trưởng và ban giám hiệu trong việc xây dựng kế hoạch quản lý, chỉ đạo đổi mới phương pháp giảng dạy, đồng thời cần tăng cường phối hợp giữa giáo viên và học sinh để nâng cao hiệu quả dạy học môn không chuyên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động dạy học môn không chuyên bài bản và cụ thể:
    Ban giám hiệu cần thiết lập kế hoạch chi tiết, phân công rõ trách nhiệm cho từng bộ phận, đảm bảo sự phối hợp đồng bộ trong quản lý. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng đầu năm học.

  2. Đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực, phát huy tính chủ động của học sinh:
    Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên, khuyến khích áp dụng phương pháp dạy học theo dự án, thảo luận nhóm, học tập trải nghiệm. Thời gian: liên tục trong năm học.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học phục vụ môn không chuyên:
    Nhà trường phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Điện Biên huy động nguồn lực, trang bị phòng học, thiết bị hiện đại để hỗ trợ giảng dạy. Thời gian: trong 1-2 năm tới.

  4. Nâng cao ý thức trách nhiệm của giáo viên và học sinh:
    Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, động viên, khen thưởng kịp thời nhằm khích lệ tinh thần học tập và giảng dạy môn không chuyên. Thời gian: hàng năm.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá, kiểm tra kết quả học tập và quản lý hoạt động dạy học:
    Thiết lập quy trình đánh giá định kỳ, sử dụng kết quả để điều chỉnh kế hoạch quản lý và phương pháp giảng dạy phù hợp. Thời gian: áp dụng từ năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám hiệu các trường THPT chuyên và không chuyên:
    Giúp hiểu rõ thực trạng và giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn không chuyên, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý hiệu quả.

  2. Giáo viên dạy môn không chuyên:
    Nắm bắt các phương pháp giảng dạy đổi mới, nâng cao kỹ năng sư phạm và hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà quản lý giáo dục tại Sở Giáo dục và Đào tạo:
    Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên phù hợp.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học chuyên ngành quản lý giáo dục:
    Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp và kết quả nghiên cứu thực tiễn phục vụ cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn không chuyên là gì?
    Là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động giảng dạy và học tập môn không chuyên nhằm đạt mục tiêu giáo dục, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp giảng dạy môn không chuyên?
    Phương pháp truyền thống thường làm giảm hứng thú học tập, không phát huy được tính chủ động, sáng tạo của học sinh, ảnh hưởng đến chất lượng học tập.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn không chuyên tại trường THPT chuyên Lê Quý Đôn?
    Bao gồm thiếu sự phối hợp đồng bộ, cơ sở vật chất hạn chế, phương pháp giảng dạy chưa đổi mới và ý thức trách nhiệm của giáo viên, học sinh chưa cao.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn không chuyên?
    Cần xây dựng kế hoạch quản lý cụ thể, đổi mới phương pháp giảng dạy, đầu tư cơ sở vật chất, nâng cao ý thức trách nhiệm và thiết lập hệ thống đánh giá hiệu quả.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ nghiên cứu này?
    Ban giám hiệu, giáo viên, học sinh các trường THPT, nhà quản lý giáo dục và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý giáo dục.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn không chuyên tại trường THPT chuyên Lê Quý Đôn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.
  • Phương pháp giảng dạy chưa đổi mới, cơ sở vật chất thiếu thốn và ý thức trách nhiệm của giáo viên, học sinh chưa cao là những nguyên nhân chính.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, đổi mới phương pháp giảng dạy, đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao ý thức trách nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục tại trường và các cơ sở giáo dục tương tự.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu.

Hành động tiếp theo: Ban giám hiệu và các phòng ban liên quan cần xây dựng kế hoạch chi tiết triển khai các giải pháp, tổ chức tập huấn đổi mới phương pháp giảng dạy và tăng cường đầu tư cơ sở vật chất. Các nhà quản lý giáo dục và nghiên cứu sinh có thể sử dụng kết quả luận văn làm cơ sở tham khảo cho các chính sách và đề tài nghiên cứu tiếp theo.