Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại Việt Nam, môn Ngữ văn giữ vị trí quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông, vừa là môn khoa học vừa là công cụ phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tỉnh Thanh Hóa có hai trường trung học phổ thông dân tộc nội trú (THPT DTNT) chuyên biệt, phục vụ con em các dân tộc miền núi, với nhiệm vụ giáo dục đặc thù theo Thông tư 01/2016/TT-BGDĐT. Năm học 2021-2022 là năm bản lề triển khai chương trình, sách giáo khoa Ngữ văn mới theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, đặt ra nhiều thách thức trong quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn tại các trường THPT DTNT tỉnh Thanh Hóa.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn tại các trường THPT DTNT tỉnh Thanh Hóa từ năm học 2019-2020 đến 2021-2022, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong bối cảnh đổi mới chương trình. Nghiên cứu tập trung vào cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh của hai trường THPT DTNT tỉnh Thanh Hóa, với phạm vi nội dung xoay quanh quản lý hoạt động dạy học theo chương trình mới.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý dạy học môn Ngữ văn, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục dân tộc nội trú, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp, hình thức dạy học và kiểm tra đánh giá theo yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học tích hợp, phát triển năng lực học sinh. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  • Mô hình quản lý hoạt động dạy học: Quản lý là quá trình tác động có tổ chức, có kế hoạch của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ chuyên môn, giáo viên) đến hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý bao gồm các khâu chuẩn bị, thực thi và đánh giá.

  • Lý thuyết phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong dạy học Ngữ văn: Tập trung phát triển năng lực ngôn ngữ, năng lực văn học, kỹ năng đọc, viết, nói, nghe, đồng thời bồi dưỡng phẩm chất nhân cách, tình cảm và thái độ tích cực.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, năng lực học sinh, kiểm tra đánh giá kết quả học tập, đặc thù trường THPT dân tộc nội trú.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý giáo dục và dạy học môn Ngữ văn.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát điều tra bằng phiếu hỏi với cỡ mẫu khoảng 150 cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại hai trường THPT DTNT tỉnh Thanh Hóa; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên; quan sát thực tế hoạt động dạy học và quản lý.

  • Phương pháp xử lý dữ liệu: Sử dụng thống kê mô tả và phân tích định lượng để xử lý kết quả khảo sát, đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng quản lý và các yếu tố ảnh hưởng.

Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm học 2019-2020 đến 2021-2022, nhằm phản ánh thực trạng và xu hướng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn trong giai đoạn chuyển đổi chương trình giáo dục phổ thông mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động dạy học môn Ngữ văn: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THPT DTNT tỉnh Thanh Hóa nhận thức rõ vai trò quan trọng của môn Ngữ văn trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% học sinh thể hiện sự quan tâm tích cực đến môn học.

  2. Thực trạng quản lý kế hoạch dạy học: 75% giáo viên xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng dẫn của tổ chuyên môn và hiệu trưởng, nhưng chỉ 55% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và hiệu quả. Việc kiểm tra, giám sát kế hoạch còn hạn chế, dẫn đến sự chênh lệch trong chất lượng dạy học giữa các lớp.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức dạy học: Khoảng 70% giáo viên đã áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, như dạy học theo nhóm, dạy học trải nghiệm, tuy nhiên chỉ 40% giáo viên sử dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong dạy học, do hạn chế về cơ sở vật chất và kỹ năng CNTT.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Hình thức kiểm tra đa dạng với 65% giáo viên áp dụng đánh giá thường xuyên kết hợp đánh giá định kỳ. Tuy nhiên, việc đánh giá năng lực học sinh còn mang tính hình thức, chưa thực sự phát huy được khả năng sáng tạo và tư duy phản biện của học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn tại các trường THPT DTNT tỉnh Thanh Hóa đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong nhận thức và áp dụng đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, việc thực hiện kế hoạch dạy học và kiểm tra đánh giá còn nhiều hạn chế do ảnh hưởng của năng lực cán bộ quản lý, trình độ giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại các vùng dân tộc thiểu số, nơi mà điều kiện vật chất và nguồn nhân lực còn nhiều khó khăn. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong dạy học Ngữ văn còn hạn chế, trong khi đây là yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả dạy học theo chương trình mới.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức, áp dụng phương pháp dạy học mới và mức độ sử dụng công nghệ thông tin của giáo viên, cũng như bảng so sánh kết quả kiểm tra đánh giá giữa các lớp và trường.

Ý nghĩa của nghiên cứu nhấn mạnh vai trò của quản lý hiệu quả trong việc nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và yêu cầu phát triển năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học và đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo chương trình mới. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Đổi mới xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học: Xây dựng quy trình chuẩn hóa kế hoạch dạy học môn Ngữ văn, tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện kế hoạch hàng quý. Hiệu trưởng và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm triển khai, nhằm nâng tỷ lệ thực hiện kế hoạch đạt trên 80% trong 2 năm tới.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Đầu tư trang thiết bị công nghệ, hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo kỹ năng CNTT cho giáo viên. Mục tiêu 70% tiết dạy môn Ngữ văn có ứng dụng CNTT trong vòng 2 năm, do nhà trường phối hợp với các đơn vị công nghệ giáo dục thực hiện.

  4. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực học sinh theo hướng phát triển phẩm chất và kỹ năng, khuyến khích đánh giá đa dạng, sáng tạo. Tổ chuyên môn và giáo viên phối hợp thực hiện, nhằm nâng cao chất lượng đánh giá trong 1 năm học tiếp theo.

  5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Đề xuất ngân sách đầu tư bổ sung thiết bị nghe nhìn, thư viện điện tử, phòng học thông minh phục vụ dạy học môn Ngữ văn. Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện trong kế hoạch phát triển giáo dục 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT dân tộc nội trú: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và chỉ đạo đổi mới hoạt động dạy học môn Ngữ văn.

  2. Giáo viên dạy môn Ngữ văn tại các trường phổ thông: Tham khảo các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Tài liệu tham khảo quý giá về quản lý hoạt động dạy học trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, đặc biệt tại các trường dân tộc nội trú.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp tỉnh và sở giáo dục: Cung cấp dữ liệu và đề xuất chính sách hỗ trợ phát triển giáo dục dân tộc nội trú, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng khó khăn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn có vai trò gì trong trường THPT dân tộc nội trú?
    Quản lý giúp tổ chức, điều phối các hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đảm bảo thực hiện đúng chương trình và đổi mới phương pháp dạy học.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học môn Ngữ văn tại các trường dân tộc nội trú là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về cơ sở vật chất, năng lực CNTT của giáo viên, đặc điểm tâm lý học sinh dân tộc thiểu số và sự thiếu đồng bộ trong thực hiện kế hoạch dạy học.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn?
    Cần xây dựng bộ công cụ đánh giá đa dạng, chú trọng đánh giá năng lực và phẩm chất, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, đồng thời đào tạo giáo viên về kỹ năng đánh giá.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Ngữ văn có ý nghĩa thế nào?
    CNTT giúp đa dạng hóa phương pháp dạy học, tăng tính tương tác, hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng số và nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức theo chương trình mới.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn?
    Bao gồm nâng cao năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, đổi mới kế hoạch dạy học, tăng cường ứng dụng CNTT, cải tiến kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn tại các trường THPT dân tộc nội trú tỉnh Thanh Hóa đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Năng lực cán bộ quản lý, trình độ giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất là những yếu tố ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý và dạy học.
  • Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo chương trình giáo dục phổ thông mới là yêu cầu cấp thiết.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực quản lý, đổi mới kế hoạch, ứng dụng CNTT và cải tiến kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá hiệu quả các biện pháp trong giai đoạn 2023-2025 để góp phần phát triển giáo dục dân tộc nội trú tỉnh Thanh Hóa.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa đào tạo, xây dựng kế hoạch triển khai biện pháp và giám sát thực hiện nhằm đảm bảo hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.