Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện, việc phát triển năng lực người học trở thành mục tiêu trọng tâm của các chương trình giáo dục phổ thông. Tại thành phố Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa, hoạt động dạy học môn Ngữ văn ở các trường trung học cơ sở (THCS) đang được quan tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực học sinh. Theo khảo sát thực tế từ tháng 9/2021 đến tháng 4/2022, với sự tham gia của 54 cán bộ quản lý, giáo viên và 200 học sinh khối 8, 9 tại 5 trường THCS, nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực người học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chương trình Ngữ văn lớp 8 và 9 tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Thanh Hóa. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về phát triển năng lực người học, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục Ngữ văn, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển nguồn nhân lực trong thời kỳ hội nhập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại về dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học. Trước hết, lý thuyết giáo dục dựa trên năng lực (Competency-based Education) nhấn mạnh việc xác định, phát triển và đánh giá năng lực học sinh một cách khách quan, tập trung vào kết quả đầu ra. Tiếp đó, mô hình quản lý giáo dục hiện đại đề cập đến các chức năng hoạch định, tổ chức, chỉ đạo và kiểm soát nhằm đạt mục tiêu giáo dục hiệu quả. Ngoài ra, các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động dạy học: Quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm truyền thụ kiến thức, kỹ năng và phát triển phẩm chất người học.
  • Năng lực người học: Tập hợp các kiến thức, kỹ năng, thái độ được vận dụng để giải quyết các tình huống thực tiễn.
  • Quản lý hoạt động dạy học: Sự tác động có chủ đích của cán bộ quản lý nhằm đảm bảo quá trình dạy học đạt hiệu quả theo mục tiêu đề ra.
  • Phát triển năng lực người học: Quá trình biến đổi tích cực về kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh qua hoạt động dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, phân tích, tổng hợp các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý dạy học và phát triển năng lực người học. Về thực tiễn, áp dụng các phương pháp:

  • Điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập dữ liệu từ 54 cán bộ quản lý, giáo viên dạy Ngữ văn và 200 học sinh khối 8, 9 tại 5 trường THCS trên địa bàn thành phố Thanh Hóa.
  • Phỏng vấn sâu: Trao đổi với cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ thực trạng quản lý và những khó khăn, thuận lợi trong dạy học theo hướng phát triển năng lực.
  • Quan sát trực tiếp: Dự giờ, theo dõi hoạt động giảng dạy và sinh hoạt chuyên môn nhằm đánh giá thực tế việc áp dụng phương pháp dạy học mới.
  • Lấy ý kiến chuyên gia: Tham khảo ý kiến các chuyên gia giáo dục để hoàn thiện mẫu phiếu điều tra và đề xuất biện pháp quản lý.

Phân tích số liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm rút ra kết luận khoa học. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2021 đến tháng 4/2022, đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo hướng phát triển năng lực: Khoảng 78% cán bộ quản lý và 65% giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về tầm quan trọng của dạy học theo hướng phát triển năng lực người học. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 22% cán bộ quản lý và 35% giáo viên chưa thực sự nắm vững hoặc áp dụng hiệu quả phương pháp này.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn Ngữ văn: Có 70% giáo viên thực hiện đúng mục tiêu phát triển năng lực trong kế hoạch dạy học, nhưng chỉ khoảng 55% học sinh cảm nhận được sự thay đổi tích cực trong phương pháp giảng dạy và phát triển năng lực cá nhân.

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khoảng 60% giáo viên sử dụng đa dạng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học nhóm, đóng vai, trò chơi, và dự án. Tuy nhiên, 40% vẫn còn áp dụng phương pháp truyền thống, thuyết trình một chiều, hạn chế sự chủ động của học sinh.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo năng lực: Chỉ có khoảng 50% trường THCS thực hiện đánh giá thường xuyên và đa dạng theo hướng phát triển năng lực, còn lại chủ yếu áp dụng hình thức kiểm tra truyền thống, chưa phản ánh đầy đủ năng lực thực tế của học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do sự thiếu đồng bộ trong công tác quản lý, nhận thức chưa đồng đều giữa các cán bộ quản lý và giáo viên, cũng như hạn chế về cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ dạy học. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả khảo sát tại Thanh Hóa tương đồng với xu hướng chung khi nhiều trường học vẫn đang trong quá trình chuyển đổi phương pháp dạy học truyền thống sang dạy học phát triển năng lực.

Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học nhóm, đóng vai, và dự án đã góp phần nâng cao sự hứng thú và chủ động của học sinh, tuy nhiên cần được tăng cường hơn nữa. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và biểu đồ tròn về nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực người học, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục Ngữ văn tại các trường THCS thành phố Thanh Hóa.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về dạy học theo hướng phát triển năng lực, cập nhật kiến thức và kỹ năng quản lý dạy học hiện đại. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức lớp học
    Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực như dạy học nhóm, đóng vai, dự án, trải nghiệm thực tế nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Mục tiêu tăng tỷ lệ áp dụng phương pháp tích cực lên 80% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường THCS.

  3. Cải thiện công tác kiểm tra, đánh giá theo năng lực
    Xây dựng và áp dụng hệ thống đánh giá đa dạng, khách quan, phản ánh đúng năng lực thực tế của học sinh, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ. Mục tiêu hoàn thiện bộ công cụ đánh giá trong 6 tháng và áp dụng rộng rãi trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn Ngữ văn và Ban giám hiệu.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học
    Đảm bảo các phòng học thông minh, thiết bị công nghệ hỗ trợ dạy học được sử dụng hiệu quả nhằm tạo môi trường học tập hiện đại, kích thích phát triển năng lực người học. Mục tiêu nâng cấp 100% phòng học Ngữ văn trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, UBND thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS
    Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục tại đơn vị mình.

  2. Giáo viên môn Ngữ văn THCS
    Cung cấp kiến thức và phương pháp đổi mới dạy học, giúp giáo viên áp dụng hiệu quả các phương pháp phát triển năng lực người học.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học
    Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng năng lực, hỗ trợ nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp sở, phòng giáo dục
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và quản lý giáo dục phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo hướng phát triển năng lực người học là gì?
    Đây là phương pháp dạy học tập trung vào việc phát triển toàn diện kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh, giúp các em vận dụng kiến thức vào thực tiễn và giải quyết các vấn đề trong cuộc sống.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực?
    Quản lý hiệu quả giúp đảm bảo giáo viên thực hiện đúng mục tiêu, phương pháp và nội dung dạy học, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh một cách toàn diện.

  3. Những phương pháp dạy học nào phù hợp với định hướng phát triển năng lực?
    Các phương pháp như dạy học nhóm, đóng vai, dự án, trải nghiệm, trò chơi và dạy học phân hóa được đánh giá cao vì phát huy tính tích cực, sáng tạo và hợp tác của học sinh.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh một cách khách quan?
    Cần sử dụng đa dạng hình thức đánh giá thường xuyên và định kỳ, kết hợp đánh giá tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và đánh giá của giáo viên, tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng thực tế.

  5. Các khó khăn thường gặp khi triển khai dạy học theo hướng phát triển năng lực là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên, hạn chế về trang thiết bị, áp lực chương trình học, và thiếu sự hỗ trợ đồng bộ từ quản lý nhà trường và các cấp quản lý giáo dục.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực người học tại các trường THCS thành phố Thanh Hóa.
  • Thực trạng cho thấy nhận thức và áp dụng phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, cải tiến công tác đánh giá và nâng cấp cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu có thể được áp dụng trong vòng 1-3 năm để nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn tại địa phương.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm phát triển năng lực người học một cách bền vững và hiệu quả.