Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục và đào tạo được xác định là quốc sách hàng đầu của Đảng và Nhà nước Việt Nam, đóng vai trò then chốt trong việc đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Luật Giáo dục Việt Nam nhấn mạnh mục tiêu đào tạo con người phát triển toàn diện về đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, đồng thời trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013, việc chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực và phẩm chất người học trở thành yêu cầu cấp thiết.

Luận văn tập trung nghiên cứu vận dụng phương pháp dạy học đóng vai cho môn Ngữ văn lớp 6 tại trường Trung học cơ sở Ngô Quyền, thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang trong năm học 2016-2017. Mục tiêu chính là đề xuất và đánh giá hiệu quả của phương pháp này trong việc nâng cao chất lượng dạy học, phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và kỹ năng giao tiếp cho học sinh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 6 văn bản thuộc 3 thể loại: truyện ngụ ngôn, truyện cười và truyện trung đại Việt Nam, được giảng dạy tại trường THCS Ngô Quyền.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, góp phần nâng cao năng lực vận dụng tri thức của học sinh vào thực tiễn, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động học tập tích cực, sáng tạo. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho việc nhân rộng phương pháp dạy học đóng vai trong các trường trung học cơ sở khác trên địa bàn tỉnh Kiên Giang và các vùng lân cận.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về phương pháp dạy học đóng vai và quá trình dạy học hiện đại. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về quá trình dạy học: Quá trình dạy học được xem là hệ thống các hoạt động tương tác giữa giáo viên và học sinh, trong đó phương pháp dạy học đóng vai được coi là công cụ quan trọng để thúc đẩy sự chủ động, tích cực và sáng tạo của học sinh trong việc lĩnh hội kiến thức và phát triển kỹ năng. Mối quan hệ biện chứng giữa mục tiêu, nội dung, phương pháp và tổ chức dạy học được nhấn mạnh nhằm đảm bảo hiệu quả toàn diện của quá trình dạy học.

  2. Lý thuyết về phương pháp dạy học đóng vai (Role Play): Phương pháp này được hiểu là hình thức dạy học thông qua việc học sinh nhập vai vào các nhân vật trong tình huống giả định, nhằm phát triển năng lực hành động, kỹ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề. Phương pháp đóng vai không chỉ là diễn kịch mà còn là quá trình trải nghiệm, thực hành và rút ra bài học nhận thức, thái độ và kỹ năng sống phù hợp.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: phương pháp dạy học, kỹ thuật dạy học, phương pháp đóng vai, vận dụng phương pháp, quá trình dạy học, năng lực vận dụng tri thức, kỹ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Thu thập và phân tích các tài liệu chuyên ngành, sách giáo khoa, báo cáo nghiên cứu liên quan đến phương pháp dạy học đóng vai và chương trình môn Ngữ văn lớp 6.

  • Phương pháp điều tra, quan sát: Quan sát trực tiếp hoạt động dạy và học môn Ngữ văn 6 tại trường THCS Ngô Quyền, phỏng vấn giáo viên và học sinh để đánh giá thực trạng phương pháp dạy học hiện tại, mức độ hứng thú và tham gia của học sinh.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện dạy học thực nghiệm vận dụng phương pháp đóng vai trên 6 văn bản thuộc 3 thể loại truyện ngụ ngôn, truyện cười và truyện trung đại Việt Nam. Thời gian thực nghiệm kéo dài trong năm học 2016-2017 tại trường THCS Ngô Quyền.

  • Phương pháp thống kê: Thu thập dữ liệu định lượng từ kết quả kiểm tra, đánh giá kỹ năng của học sinh trước và sau thực nghiệm, sử dụng phân tích thống kê để kiểm nghiệm hiệu quả của phương pháp dạy học đóng vai.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm học sinh lớp 6 của trường THCS Ngô Quyền, với số lượng học sinh tham gia thực nghiệm khoảng 60 em, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng các công cụ thống kê mô tả và kiểm định t-test để so sánh kết quả trước và sau khi áp dụng phương pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nâng cao chất lượng học tập môn Ngữ văn 6: Kết quả kiểm tra đầu vào cho thấy chỉ khoảng 45% học sinh đạt điểm trung bình trở lên. Sau khi vận dụng phương pháp dạy học đóng vai, tỷ lệ này tăng lên khoảng 78%, thể hiện sự cải thiện rõ rệt về kết quả học tập (tăng 33%).

  2. Phát triển kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm: Qua khảo sát và quan sát, 85% học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động đóng vai, thể hiện kỹ năng nghe, nói, phối hợp nhóm được cải thiện đáng kể so với trước thực nghiệm (tăng khoảng 40%).

  3. Tăng cường tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề: Học sinh được khuyến khích xây dựng kịch bản, lời thoại và xử lý tình huống trong quá trình đóng vai, giúp phát triển tư duy phản biện và sáng tạo. Kết quả đánh giá cho thấy 70% học sinh có khả năng vận dụng kiến thức để giải quyết các tình huống phức hợp, tăng 25% so với trước.

  4. Tạo hứng thú và động lực học tập: Mức độ hứng thú của học sinh khi học môn Ngữ văn tăng từ 50% lên 90% sau khi áp dụng phương pháp đóng vai, góp phần nâng cao sự chủ động và tích cực trong học tập.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những cải thiện trên có thể giải thích do phương pháp dạy học đóng vai tạo ra môi trường học tập tương tác, sinh động, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận kiến thức thông qua trải nghiệm thực tế và phát triển kỹ năng mềm. So với phương pháp truyền thống, đóng vai giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển năng lực vận dụng, kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm.

Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước về hiệu quả của phương pháp đóng vai trong giáo dục, đồng thời khẳng định tính khả thi và hiệu quả của việc vận dụng phương pháp này trong dạy học môn Ngữ văn lớp 6 tại các trường trung học cơ sở. Việc áp dụng phương pháp đóng vai cũng góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, chuyển từ dạy học truyền thụ sang phát triển năng lực người học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên trước và sau thực nghiệm, biểu đồ mức độ hứng thú học tập, cũng như bảng so sánh kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học đóng vai: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu nhằm nâng cao năng lực thiết kế kịch bản, tổ chức hoạt động đóng vai và đánh giá kết quả học tập. Mục tiêu đạt 100% giáo viên Ngữ văn THCS được đào tạo trong vòng 1 năm.

  2. Xây dựng và phát triển tài liệu, kịch bản dạy học đóng vai phù hợp với chương trình Ngữ văn 6: Phối hợp giữa các trường và sở giáo dục để biên soạn bộ tài liệu chuẩn, đa dạng về thể loại và nội dung, hoàn thành trong 6 tháng tới.

  3. Tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị hỗ trợ dạy học đóng vai: Đầu tư phòng học linh hoạt, thiết bị âm thanh, ánh sáng và các dụng cụ hỗ trợ nhằm tạo môi trường học tập sinh động, dự kiến hoàn thành trong 1 năm.

  4. Khuyến khích áp dụng phương pháp dạy học đóng vai trong các môn học khác và các cấp học: Mở rộng mô hình thực nghiệm sang các môn khoa học xã hội và các trường THCS khác trên địa bàn tỉnh Kiên Giang trong 2 năm tới nhằm nhân rộng hiệu quả.

  5. Tăng cường đánh giá, phản hồi và nghiên cứu tiếp tục: Thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ về hiệu quả phương pháp dạy học đóng vai, thu thập ý kiến phản hồi từ giáo viên và học sinh để điều chỉnh, hoàn thiện phương pháp liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn trung học cơ sở: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để áp dụng phương pháp dạy học đóng vai, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển kỹ năng cho học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và phát triển phương pháp dạy học đổi mới, đồng thời hỗ trợ đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục học và Sư phạm Ngữ văn: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu, học tập và phát triển các đề tài liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Nhà hoạch định chương trình giáo dục: Cung cấp dữ liệu và phân tích thực tiễn để điều chỉnh, bổ sung nội dung và phương pháp dạy học trong chương trình Ngữ văn cấp THCS.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học đóng vai là gì?
    Phương pháp dạy học đóng vai là hình thức học sinh nhập vai vào các nhân vật trong tình huống giả định để trải nghiệm, thực hành và phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề. Ví dụ, học sinh đóng vai các nhân vật trong truyện ngụ ngôn để hiểu sâu sắc nội dung bài học.

  2. Phương pháp này có phù hợp với học sinh lớp 6 không?
    Hoàn toàn phù hợp vì học sinh lớp 6 đang trong giai đoạn phát triển tư duy và kỹ năng xã hội. Phương pháp giúp các em chủ động, sáng tạo và tăng cường kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi.

  3. Làm thế nào để giáo viên tổ chức dạy học đóng vai hiệu quả?
    Giáo viên cần xây dựng kịch bản phù hợp, phân công vai trò rõ ràng, hướng dẫn học sinh chuẩn bị và thể hiện vai diễn, đồng thời tổ chức thảo luận, đánh giá sau hoạt động để rút ra bài học. Việc chuẩn bị kỹ lưỡng và tạo không khí học tập tích cực là yếu tố then chốt.

  4. Phương pháp đóng vai có thể áp dụng cho những môn học nào khác?
    Ngoài Ngữ văn, phương pháp này có thể áp dụng hiệu quả trong các môn khoa học xã hội như Lịch sử, Địa lý, Giáo dục công dân, giúp học sinh hiểu sâu sắc các tình huống thực tế và phát triển kỹ năng mềm.

  5. Có những khó khăn nào khi áp dụng phương pháp đóng vai?
    Khó khăn gồm việc học sinh chưa quen với việc thể hiện bản thân, thiếu tự tin, giáo viên chưa thành thạo kỹ năng tổ chức, và hạn chế về cơ sở vật chất. Tuy nhiên, với sự chuẩn bị và hỗ trợ phù hợp, các khó khăn này có thể được khắc phục.

Kết luận

  • Vận dụng phương pháp dạy học đóng vai cho môn Ngữ văn 6 tại trường THCS Ngô Quyền đã nâng cao chất lượng học tập, tăng tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình trở lên từ 45% lên 78%.
  • Phương pháp giúp phát triển kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm và tư duy sáng tạo cho học sinh, với mức độ tham gia tích cực đạt 85%.
  • Học sinh có hứng thú học tập tăng lên 90%, góp phần tạo môi trường học tập năng động, tích cực.
  • Kết quả nghiên cứu phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, khẳng định tính khả thi và hiệu quả của phương pháp đóng vai trong dạy học Ngữ văn.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu, đầu tư cơ sở vật chất và nhân rộng mô hình nhằm phát huy tối đa hiệu quả phương pháp trong thời gian tới.

Luận văn mở ra hướng nghiên cứu và ứng dụng phương pháp dạy học đóng vai trong giáo dục phổ thông, đặc biệt tại các trường trung học cơ sở. Các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu được khuyến khích tiếp tục triển khai và phát triển phương pháp này nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.