Tổng quan nghiên cứu

Việc đổi mới giáo dục tại Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực kiểm tra đánh giá, đã trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Theo thống kê, chương trình Ngữ văn 2018 đã được triển khai rộng rãi tại các trường phổ thông, trong đó kỹ năng viết bài văn nghị luận văn học được xem là một trong những năng lực trọng tâm cần phát triển cho học sinh lớp 10. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các công cụ đánh giá kỹ năng viết bài nghị luận văn học hiện nay còn thiếu đồng bộ và chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới kiểm tra đánh giá theo Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là thiết kế bộ công cụ đánh giá kỹ năng viết bài văn nghị luận văn học cho học sinh lớp 10 theo chương trình Ngữ văn 2018, nhằm hỗ trợ giáo viên trong việc kiểm tra, đánh giá chính xác, khách quan và hiệu quả hơn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 10 tại các trường THPT thuộc huyện Chương Mỹ, Hà Nội, trong giai đoạn năm học 2022-2023. Việc xây dựng bộ công cụ này không chỉ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn mà còn giúp phát triển năng lực tư duy phản biện, sáng tạo và khả năng lập luận của học sinh, từ đó đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình đánh giá năng lực viết bài nghị luận văn học, trong đó có mô hình đánh giá của Daniel L. Stufflebeam và Anthony J. Shikfied về các phương pháp đánh giá trong giáo dục. Ngoài ra, các yếu tố đánh giá kỹ năng viết được phát triển từ nghiên cứu của Raimes (1983) với 6 yếu tố trọng tâm như nội dung, cách tổ chức quan điểm, mục đích viết và tiến trình viết. Thang đo đánh giá lập luận của Yeh (1998) cũng được tham khảo để xây dựng tiêu chí đánh giá các yếu tố như quan điểm, bằng chứng, lập luận chính và phụ trợ. Rubric được lựa chọn làm công cụ chính trong bộ công cụ đánh giá, dựa trên ưu điểm về tính minh bạch, cụ thể và khả năng cung cấp phản hồi hữu ích cho giáo viên và học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: nghị luận văn học, kỹ năng viết bài nghị luận, công cụ đánh giá (rubric, bảng kiểm, thang đánh giá, hồ sơ học tập), và tiêu chí đánh giá như xác định vấn đề, tổ chức bài viết, dẫn chứng, lập luận và sáng tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát 20 giáo viên Ngữ văn tại hai trường THPT Chương Mỹ B và Nguyễn Văn Trỗi, Hà Nội, cùng với thực nghiệm sư phạm trên học sinh lớp 10 trường THPT Chương Mỹ B. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu thuận tiện, tập trung vào giáo viên và học sinh có liên quan trực tiếp đến chương trình Ngữ văn 2018. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định lượng với thống kê mô tả và phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm các câu trả lời khảo sát. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2022 đến tháng 6/2023, bao gồm các giai đoạn: nghiên cứu lý thuyết, khảo sát thực trạng, thiết kế bộ công cụ, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả. Phương pháp thực nghiệm nhằm kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của bộ công cụ đánh giá trong điều kiện thực tế giảng dạy, thu thập số liệu về mức độ phù hợp, thuận lợi và khó khăn khi sử dụng bộ công cụ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sử dụng công cụ đánh giá: 80% giáo viên chưa từng sử dụng các công cụ đánh giá kỹ năng viết bài nghị luận văn học, chủ yếu chỉ dùng barem điểm truyền thống. Chỉ 40% giáo viên có kinh nghiệm sử dụng công cụ đánh giá, phần lớn là giáo viên có thâm niên dưới 5 năm.

  2. Đánh giá về lợi ích của bộ công cụ: 60% giáo viên hoàn toàn tán thành bộ công cụ giúp nâng cao tính chính xác, khoa học và minh bạch trong đánh giá; 70% đồng thuận về tính khách quan; 75% về tính nhất quán. Tuy nhiên, chỉ 30-35% cho rằng bộ công cụ giúp tiết kiệm thời gian và giảm vất vả cho giáo viên.

  3. Khó khăn khi sử dụng bộ công cụ: 50% giáo viên cho rằng khó khăn lớn nhất là lựa chọn công cụ và tiêu chí phù hợp; 100% đồng ý việc xây dựng bộ công cụ mất nhiều thời gian; 40% cho rằng có quá nhiều tiêu chí gây bối rối khi đánh giá.

  4. Tiêu chí đánh giá quan trọng: 75-80% giáo viên đánh giá các tiêu chí như xác định và triển khai vấn đề, tổ chức bài viết, dẫn chứng xác đáng, lập luận chặt chẽ và sáng tạo là rất quan trọng trong đánh giá kỹ năng viết bài nghị luận văn học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy sự thiếu phổ biến và hiểu biết về các công cụ đánh giá hiện đại như rubric, bảng kiểm, thang đánh giá và hồ sơ học tập trong giáo viên Ngữ văn THPT. Điều này phản ánh thực trạng chuyển đổi từ phương pháp đánh giá truyền thống sang đánh giá theo năng lực còn nhiều khó khăn. Việc giáo viên chủ yếu sử dụng barem điểm cho thấy cần có hướng dẫn cụ thể và bộ công cụ phù hợp để hỗ trợ. Mặc dù bộ công cụ được đánh giá cao về tính chính xác, khách quan và nhất quán, nhưng vẫn còn băn khoăn về tính ứng dụng thực tế do lo ngại về thời gian và khối lượng công việc. Các khó khăn trong việc lựa chọn tiêu chí và công cụ phù hợp cũng cho thấy sự cần thiết của một bộ công cụ đa dạng, linh hoạt, dễ sử dụng. Việc thiết kế bộ công cụ dựa trên các tiêu chí được đồng thuận cao từ giáo viên giúp đảm bảo tính phù hợp và khả năng áp dụng trong thực tế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đồng thuận của giáo viên với từng tiêu chí và biểu đồ tròn về mức độ sử dụng các công cụ đánh giá hiện tại, giúp minh họa rõ nét thực trạng và nhu cầu đổi mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến bộ công cụ đánh giá đa dạng: Thiết kế bộ công cụ gồm rubric, bảng kiểm, thang đánh giá và hồ sơ học tập phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 10 theo chương trình Ngữ văn 2018. Thời gian triển khai trong 1 năm học, chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường THPT.

  2. Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên: Đào tạo kỹ năng sử dụng bộ công cụ đánh giá, đặc biệt là rubric và thang đánh giá, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng đánh giá năng lực viết bài nghị luận văn học. Thời gian tập huấn định kỳ hàng năm, do các trường đại học sư phạm và trung tâm bồi dưỡng giáo viên thực hiện.

  3. Xây dựng tài liệu hướng dẫn chi tiết: Soạn thảo cẩm nang sử dụng bộ công cụ đánh giá, bao gồm ví dụ minh họa, quy trình áp dụng và cách xử lý các tình huống thực tế. Tài liệu này giúp giáo viên dễ dàng áp dụng và giảm bớt khó khăn trong quá trình đánh giá.

  4. Thực hiện đánh giá và điều chỉnh liên tục: Thu thập phản hồi từ giáo viên và học sinh sau mỗi học kỳ để điều chỉnh bộ công cụ cho phù hợp hơn với thực tiễn giảng dạy và học tập. Chủ thể thực hiện là các phòng giáo dục và nhà trường, với báo cáo tổng kết hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THPT: Nhận được hướng dẫn cụ thể về thiết kế và sử dụng bộ công cụ đánh giá kỹ năng viết bài nghị luận văn học, giúp nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá và hỗ trợ phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, tổ chức tập huấn và giám sát việc đổi mới kiểm tra đánh giá trong các trường phổ thông.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Ngữ văn: Tài liệu tham khảo quý giá để hiểu rõ về phương pháp đánh giá năng lực viết bài nghị luận văn học, từ đó chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy tương lai.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về công cụ đánh giá kỹ năng viết bài nghị luận văn học, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực đổi mới kiểm tra đánh giá.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bộ công cụ đánh giá gồm những thành phần nào?
    Bộ công cụ bao gồm rubric, bảng kiểm, thang đánh giá và hồ sơ học tập, mỗi công cụ có chức năng và cách sử dụng riêng biệt nhằm đánh giá toàn diện kỹ năng viết bài nghị luận văn học.

  2. Tại sao cần thiết kế bộ công cụ đánh giá mới?
    Bộ công cụ mới giúp đảm bảo tính chính xác, khách quan, minh bạch và phù hợp với yêu cầu đổi mới kiểm tra đánh giá theo chương trình Ngữ văn 2018, khắc phục hạn chế của phương pháp truyền thống.

  3. Rubric có ưu điểm gì trong đánh giá?
    Rubric cung cấp tiêu chí rõ ràng, mô tả chi tiết các mức độ đạt được, giúp giáo viên và học sinh hiểu rõ yêu cầu, đồng thời hỗ trợ phản hồi và cải thiện kỹ năng viết.

  4. Khó khăn lớn nhất khi sử dụng bộ công cụ là gì?
    Giáo viên gặp khó khăn trong việc lựa chọn tiêu chí phù hợp và mất thời gian xây dựng, đồng thời có thể bị bối rối khi có quá nhiều tiêu chí đánh giá.

  5. Làm thế nào để giáo viên áp dụng bộ công cụ hiệu quả?
    Cần tổ chức tập huấn bài bản, cung cấp tài liệu hướng dẫn chi tiết và khuyến khích giáo viên tham gia xây dựng tiêu chí đánh giá để tăng tính thực tiễn và dễ sử dụng.

Kết luận

  • Thiết kế bộ công cụ đánh giá kỹ năng viết bài nghị luận văn học cho học sinh lớp 10 theo chương trình Ngữ văn 2018 là nhu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng kiểm tra đánh giá.
  • Bộ công cụ gồm rubric, bảng kiểm, thang đánh giá và hồ sơ học tập, đảm bảo tính chính xác, khách quan và minh bạch trong đánh giá.
  • Khảo sát thực trạng cho thấy giáo viên còn hạn chế trong việc sử dụng các công cụ đánh giá hiện đại, đồng thời gặp nhiều khó khăn khi xây dựng công cụ.
  • Đề xuất tổ chức tập huấn, xây dựng tài liệu hướng dẫn và thực hiện đánh giá, điều chỉnh liên tục để nâng cao hiệu quả áp dụng bộ công cụ.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai thực nghiệm rộng rãi, thu thập phản hồi và hoàn thiện bộ công cụ, đồng thời kêu gọi các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tích cực tham gia đổi mới kiểm tra đánh giá.

Hãy cùng đồng hành để nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn, phát triển toàn diện kỹ năng viết bài nghị luận văn học cho thế hệ học sinh tương lai!