Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, giáo dục và đào tạo được xác định là quốc sách hàng đầu, đóng vai trò then chốt trong phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại Việt Nam, chương trình giáo dục phổ thông hiện hành đã bộc lộ nhiều hạn chế như nặng về truyền thụ kiến thức, thiếu chú trọng phát triển năng lực vận dụng thực tiễn. Để đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29/NQ-TW (2013) và Quyết định số 404/QĐ-TTg (2015), Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành chương trình giáo dục phổ thông mới năm 2018, trong đó môn Khoa học tự nhiên (KHTN) được tích hợp từ các môn Vật lý, Hóa học, Sinh học, nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường trung học cơ sở (THCS) huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang, giai đoạn năm học 2019-2020. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý, nhận diện các khó khăn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục môn KHTN, góp phần thực hiện thành công chương trình mới. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, đồng thời nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên và cải thiện điều kiện cơ sở vật chất phục vụ dạy học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại, trong đó nhấn mạnh vai trò của quản lý hoạt động dạy học như một quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ chuyên môn) đến đối tượng quản lý (giáo viên, học sinh) nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Các mô hình quản lý được tham khảo bao gồm thuyết hành vi trong quản lý, quản lý theo hệ thống và quản lý theo quá trình (kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá).

Về mặt chuyên môn, chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng trên cơ sở tích hợp kiến thức của các môn Vật lý, Hóa học, Sinh học thành môn KHTN với 4 chủ đề chính: Chất và sự biến đổi của chất; Vật sống; Năng lượng và sự biến đổi; Trái Đất và bầu trời. Các nguyên lý khoa học tự nhiên như tính cấu trúc, sự đa dạng, tương tác, tính hệ thống và biến đổi được lồng ghép xuyên suốt nhằm phát triển năng lực tìm hiểu tự nhiên và phẩm chất người học.

Khái niệm quản lý hoạt động dạy học được hiểu là sự tổ chức, điều khiển các hoạt động dạy và học trong nhà trường, bao gồm quản lý đội ngũ giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, sử dụng cơ sở vật chất và tổ chức sinh hoạt chuyên môn nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến đổi mới giáo dục và quản lý giáo dục như Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, Nghị quyết số 29/NQ-TW, Quyết định số 404/QĐ-TTg.
  • Khảo sát thực trạng tại 18 trường THCS và 3 trường TH&THCS huyện Yên Dũng với tổng số 507 giáo viên, trong đó có 37 giáo viên bộ môn KHTN.
  • Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh.
  • Quan sát sư phạm trực tiếp các hoạt động dạy học môn KHTN.
  • Lấy ý kiến chuyên gia để đánh giá tính khả thi và cấp thiết của các biện pháp đề xuất.
  • Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, tính tần suất và tỷ lệ phần trăm.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào năm học 2019-2020, địa bàn nghiên cứu là các trường THCS trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng đội ngũ giáo viên môn KHTN: Tổng số 507 giáo viên bộ môn, trong đó 37 giáo viên dạy KHTN (Vật lý 29, Hóa học 33, Sinh học 1). Một số trường thiếu giáo viên chuyên môn như Sinh học tại trường Tân An và Trí Yên. Trình độ đào tạo chủ yếu là đại học và thạc sĩ, tuy nhiên còn tồn tại sự phân bố không đồng đều giữa các trường.

  2. Nhận thức về chương trình giáo dục phổ thông mới: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về mục tiêu, nội dung và phương pháp đổi mới của chương trình mới. Tuy nhiên, khoảng 30% giáo viên còn lúng túng trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích hợp và đổi mới kiểm tra đánh giá.

  3. Quản lý hoạt động dạy học: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn đã xây dựng kế hoạch dạy học và bồi dưỡng giáo viên, nhưng việc kiểm tra, giám sát còn chưa thường xuyên và chưa có hệ thống đánh giá hiệu quả rõ ràng. Cơ sở vật chất phục vụ dạy học như phòng thí nghiệm, thiết bị thực hành còn thiếu và chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học thực hành.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý: Năng lực và phẩm chất của hiệu trưởng, chất lượng đội ngũ giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất và chất lượng đầu vào của học sinh là những yếu tố chính tác động đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn KHTN. Ví dụ, hiệu trưởng có năng lực quản lý tốt giúp tăng 20% hiệu quả tổ chức dạy học; đội ngũ giáo viên có kỹ năng sư phạm hiện đại chiếm khoảng 65% tổng số giáo viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn KHTN tại các trường THCS huyện Yên Dũng đã có nhiều chuyển biến tích cực, phù hợp với định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp dạy học tích hợp và đổi mới kiểm tra đánh giá còn hạn chế do thiếu kinh nghiệm và sự hỗ trợ chuyên môn. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về khó khăn trong chuyển đổi phương pháp dạy học tích hợp.

Việc phân bố giáo viên chưa đồng đều và thiếu thiết bị dạy học thực hành là những hạn chế lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh. Các biểu đồ phân bố giáo viên và cơ sở vật chất có thể minh họa rõ sự chênh lệch giữa các trường, từ đó làm cơ sở cho việc phân bổ nguồn lực hợp lý hơn.

Ngoài ra, năng lực quản lý của hiệu trưởng đóng vai trò quyết định trong việc tạo môi trường thuận lợi cho đổi mới dạy học. So sánh với các nghiên cứu trước đây, yếu tố này luôn được khẳng định là then chốt trong quản lý giáo dục hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về phương pháp dạy học tích hợp, đổi mới kiểm tra đánh giá theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên thành thạo phương pháp mới lên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Nâng cao năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ chuyên môn: Xây dựng chương trình đào tạo quản lý giáo dục hiện đại, tập trung vào kỹ năng tổ chức, kiểm tra, giám sát hoạt động dạy học. Mục tiêu đạt 80% hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn được đào tạo trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT tỉnh Bắc Giang.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung phòng thí nghiệm, thiết bị thực hành phù hợp với môn KHTN, ưu tiên các trường thiếu thiết bị. Mục tiêu hoàn thành trong 3 năm, đảm bảo 100% trường có phòng thí nghiệm đạt chuẩn. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Yên Dũng phối hợp với Phòng GD&ĐT.

  4. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả quản lý dạy học: Thiết lập quy trình kiểm tra, giám sát định kỳ, sử dụng các chỉ số đánh giá chất lượng dạy học và kết quả học tập. Mục tiêu áp dụng hệ thống trong toàn huyện trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT huyện Yên Dũng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp hiểu rõ về quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo chương trình mới, từ đó xây dựng kế hoạch, chính sách phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên môn KHTN tại các trường THCS: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích hợp, đổi mới kiểm tra đánh giá, nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và sở GD&ĐT: Là tài liệu tham khảo để xây dựng các chương trình bồi dưỡng, chính sách đầu tư cơ sở vật chất và đánh giá hiệu quả quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo chương trình mới có điểm gì khác so với chương trình cũ?
    Quản lý theo chương trình mới tập trung vào phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đổi mới phương pháp dạy học tích hợp, kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực thay vì truyền thụ kiến thức thuần túy.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn KHTN hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm thiếu đồng bộ về cơ sở vật chất, phân bố giáo viên chưa hợp lý, giáo viên còn hạn chế về phương pháp dạy học tích hợp và kiểm tra đánh giá đổi mới, cũng như năng lực quản lý của hiệu trưởng chưa đồng đều.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý của hiệu trưởng trong bối cảnh đổi mới giáo dục?
    Cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý giáo dục hiện đại, tăng cường kỹ năng tổ chức, kiểm tra, giám sát, đồng thời xây dựng cơ chế hỗ trợ và đánh giá hiệu quả quản lý.

  4. Phương pháp dạy học tích hợp trong môn KHTN được áp dụng như thế nào?
    Phương pháp tích hợp kết hợp kiến thức từ các môn Vật lý, Hóa học, Sinh học trong cùng một chủ đề học tập, giúp học sinh phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn, thông qua các hoạt động thực hành, thí nghiệm và dự án.

  5. Vai trò của cơ sở vật chất trong quản lý hoạt động dạy học môn KHTN là gì?
    Cơ sở vật chất như phòng thí nghiệm, thiết bị thực hành là điều kiện cần thiết để tổ chức các hoạt động dạy học thực nghiệm, giúp học sinh phát triển năng lực tìm tòi, khám phá và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường THCS huyện Yên Dũng đã có nhiều tiến bộ nhưng còn nhiều hạn chế về đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất và năng lực quản lý.
  • Môn KHTN được tích hợp từ các môn Vật lý, Hóa học, Sinh học với mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính đến quản lý gồm năng lực hiệu trưởng, chất lượng giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất và chất lượng đầu vào học sinh.
  • Đề xuất các biện pháp trọng tâm gồm bồi dưỡng giáo viên, nâng cao năng lực quản lý, cải thiện cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả quản lý.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, đánh giá hiệu quả các biện pháp đề xuất trong vòng 2-3 năm tới để điều chỉnh, hoàn thiện công tác quản lý dạy học môn KHTN.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ, chủ động đổi mới phương pháp và nâng cao năng lực quản lý để thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện tại địa phương.