Tổng quan nghiên cứu

Bạo lực học đường đang trở thành vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục và sự phát triển toàn diện của học sinh. Theo số liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam, trong một năm học toàn quốc xảy ra khoảng 1.600 vụ việc học sinh đánh nhau, tương đương khoảng 5 vụ mỗi ngày. Tỷ lệ học sinh bị buộc thôi học do đánh nhau là 1/11.000 học sinh, trong khi cứ 9 trường thì có một trường có học sinh đánh nhau. Tình trạng này đặc biệt nghiêm trọng tại các trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở (PTDTBT THCS) ở các vùng miền núi, nơi điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, như huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường cho học sinh tại 04 trường PTDTBT THCS trên địa bàn huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum trong giai đoạn 2019-2021. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý công tác giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả công tác này trong giai đoạn 2021-2025. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, góp phần giảm thiểu các hành vi bạo lực, nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nhân cách học sinh dân tộc thiểu số tại vùng sâu, vùng xa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đạt được mục tiêu giáo dục một cách hiệu quả nhất. Quản lý giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường là sự tác động có tổ chức của nhà trường, gia đình và xã hội nhằm phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý kịp thời các hành vi bạo lực trong trường học.

  • Lý thuyết giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường: Giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường là quá trình nâng cao nhận thức, hình thành hành vi ứng xử đúng đắn, giảm thiểu và loại trừ các hành vi bạo lực trong môi trường học đường thông qua các hoạt động giáo dục, tuyên truyền, kỹ năng sống và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: bạo lực học đường, quản lý hoạt động giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường, trường PTDTBT THCS, kỹ năng sống, phối hợp giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 4 trường PTDTBT THCS tại huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum, gồm Trường PTDTBT THCS xã Mường Hoong, Ngọc Linh, Đăk Choong và Đăk Long. Đối tượng khảo sát gồm 454 người: cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh (300 em), phụ huynh học sinh và cán bộ chính quyền địa phương.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế, nghiên cứu hồ sơ lưu trữ (giáo án, biên bản họp, bảng điểm, phiếu dự giờ), và khảo nghiệm các biện pháp quản lý.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (tỷ lệ %, điểm trung bình) để đánh giá thực trạng; phân tích định tính để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Quy trình khảo sát được thực hiện từ tháng 01/2021 đến 02/2022.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thử nghiệm công cụ tháng 01/2022, khảo sát thực trạng tháng 02/2022, phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2022, áp dụng và theo dõi kết quả giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng mục tiêu giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường: Các trường PTDTBT THCS đã xây dựng mục tiêu giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường phù hợp với đặc điểm học sinh dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, mức độ thực hiện còn hạn chế, với điểm trung bình đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên khoảng 2.1/4 (trung bình/thỉnh thoảng).

  2. Phương pháp và hình thức giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường: Các phương pháp giáo dục chủ yếu là tuyên truyền, thảo luận nhóm, tổ chức hoạt động ngoại khóa và sinh hoạt bán trú. Tuy nhiên, việc áp dụng các phương pháp đa dạng, sáng tạo còn thấp, điểm trung bình đánh giá khoảng 2.3/4 (khá/thường xuyên).

  3. Phối hợp các lực lượng tham gia: Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong công tác phòng ngừa bạo lực học đường còn yếu, đặc biệt là sự tham gia của phụ huynh và các tổ chức xã hội. Tỷ lệ phụ huynh tham gia các hoạt động phòng ngừa chỉ đạt khoảng 40%.

  4. Điều kiện phục vụ và kiểm tra đánh giá: Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường còn thiếu thốn, đặc biệt là thiết bị dạy học và phòng sinh hoạt bán trú. Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường chưa được thực hiện thường xuyên và đồng bộ, điểm trung bình đánh giá khoảng 1.9/4 (trung bình/thỉnh thoảng).

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, trình độ dân trí thấp, đặc thù vùng miền núi với đa số học sinh là dân tộc thiểu số có đặc điểm tâm lý, văn hóa riêng biệt. Việc quản lý giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường chưa được thực hiện theo tiếp cận quản lý tổng hợp, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả nghiên cứu tại huyện Đăk Glei tương đồng với thực trạng chung của các vùng dân tộc thiểu số miền núi, nơi mà các biện pháp phòng ngừa bạo lực học đường còn nhiều khó khăn do điều kiện khách quan và chủ quan. Việc tăng cường nhận thức, nâng cao năng lực quản lý và đổi mới phương pháp giáo dục là cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa bạo lực học đường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện mức độ thực hiện các nội dung quản lý, bảng so sánh tỷ lệ phối hợp giữa nhà trường và gia đình, cũng như biểu đồ tròn về tỷ lệ học sinh tham gia các hoạt động phòng ngừa bạo lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh và cộng đồng về công tác giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường. Thời gian thực hiện: 2022-2025. Chủ thể: Phòng Giáo dục, nhà trường, chính quyền địa phương.

  2. Tổ chức bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý học sinh cho giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn và đội ngũ làm công tác Đội, tư vấn học đường nhằm nâng cao kỹ năng phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi bạo lực. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Nhà trường phối hợp Sở Giáo dục.

  3. Đổi mới và đa dạng hóa các hình thức giáo dục kỹ năng sống thông qua các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế, phong trào thi đua không có hành vi bạo lực học đường. Thời gian: liên tục trong năm học. Chủ thể: Nhà trường, các tổ chức đoàn thể.

  4. Phát huy vai trò tự quản và tự rèn luyện của học sinh bản trú thông qua việc thành lập các đội tự quản, tổ chức sinh hoạt bán trú có nội dung giáo dục phòng ngừa bạo lực. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: Nhà trường, học sinh.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức chính trị - xã hội trong công tác giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường, xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: Nhà trường, phụ huynh, chính quyền địa phương.

  6. Xây dựng tổ tư vấn tâm lý và tổ chức tốt công tác tham vấn tâm lý cho học sinh nhằm hỗ trợ kịp thời các em có nguy cơ hoặc đã xảy ra bạo lực học đường. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: Nhà trường, chuyên gia tâm lý.

  7. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ công tác giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường, đặc biệt là phòng học bộ môn, phòng sinh hoạt bán trú và thiết bị dạy học. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: UBND huyện, Sở Giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường PTDTBT THCS: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức các hoạt động phòng ngừa bạo lực học đường phù hợp với đặc thù vùng dân tộc thiểu số.

  2. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn: Áp dụng các phương pháp giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường, kỹ năng xử lý tình huống và phối hợp với gia đình, cộng đồng trong công tác giáo dục học sinh.

  3. Phụ huynh học sinh và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong việc phối hợp với nhà trường để phòng ngừa bạo lực học đường, góp phần xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh.

  4. Các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách giáo dục: Tham khảo để phát triển các chính sách, chương trình đào tạo, bồi dưỡng nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa bạo lực học đường tại các vùng dân tộc thiểu số miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bạo lực học đường là gì và tại sao cần phòng ngừa?
    Bạo lực học đường là các hành vi sử dụng sức mạnh thể chất hoặc tinh thần gây tổn thương cho người khác trong môi trường học đường. Phòng ngừa giúp bảo vệ sức khỏe, phát triển nhân cách và nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Đặc điểm học sinh dân tộc thiểu số tại các trường PTDTBT THCS có ảnh hưởng gì đến công tác phòng ngừa bạo lực?
    Học sinh dân tộc thiểu số thường có đặc điểm tâm lý như rụt rè, tự ái cao, chịu ảnh hưởng phong tục tập quán lạc hậu, điều kiện kinh tế khó khăn, làm tăng nguy cơ xảy ra bạo lực học đường nếu không có biện pháp giáo dục phù hợp.

  3. Những phương pháp giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường hiệu quả là gì?
    Phương pháp hiệu quả bao gồm tuyên truyền nâng cao nhận thức, thảo luận nhóm, tổ chức hoạt động ngoại khóa, giáo dục kỹ năng sống, sinh hoạt bán trú và xây dựng môi trường học đường thân thiện.

  4. Vai trò của gia đình trong phòng ngừa bạo lực học đường như thế nào?
    Gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên, có vai trò quyết định trong việc hình thành nhân cách và hành vi của học sinh. Gia đình cần phối hợp chặt chẽ với nhà trường để giám sát, giáo dục và hỗ trợ con em.

  5. Làm thế nào để tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong công tác phòng ngừa bạo lực học đường?
    Cần xây dựng cơ chế phối hợp rõ ràng, tổ chức các buổi họp, hội thảo, tuyên truyền, tạo kênh thông tin liên lạc thường xuyên, đồng thời huy động sự tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư.

Kết luận

  • Bạo lực học đường tại các trường PTDTBT THCS huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum là vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của học sinh dân tộc thiểu số.
  • Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục phòng ngừa bạo lực học đường còn nhiều hạn chế do điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn và thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các lực lượng giáo dục.
  • Luận văn đã đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, bao gồm nâng cao nhận thức, bồi dưỡng nghiệp vụ, đổi mới phương pháp giáo dục, phát huy vai trò tự quản của học sinh, tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.
  • Các biện pháp này được kỳ vọng sẽ được áp dụng hiệu quả trong giai đoạn 2021-2025, góp phần xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện tại các trường PTDTBT THCS.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và cộng đồng cùng phối hợp triển khai, theo dõi và đánh giá kết quả để điều chỉnh phù hợp, nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa bạo lực học đường.

Hành động tiếp theo: Các trường PTDTBT THCS cần xây dựng kế hoạch chi tiết triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức tập huấn cho cán bộ, giáo viên và phối hợp chặt chẽ với gia đình, chính quyền địa phương. Đề nghị các nhà nghiên cứu tiếp tục theo dõi, đánh giá và mở rộng nghiên cứu để nâng cao tính ứng dụng thực tiễn.