Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI, việc quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực của học sinh trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Tại huyện Trần Đề, tỉnh Sóc Trăng, với mạng lưới 9 trường trung học cơ sở công lập, thực trạng quản lí hoạt động dạy học theo hướng này còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực của học sinh tại các trường THCS huyện Trần Đề, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS trong giai đoạn 2016-2019.

Nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh: nhận thức của cán bộ quản lí và giáo viên về dạy học theo hướng tiếp cận năng lực; thực trạng thực hiện mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học; kiểm tra đánh giá kết quả dạy học; điều kiện cơ sở vật chất và công tác bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lí. Việc đánh giá dựa trên số liệu khảo sát từ 100% các trường THCS công lập trên địa bàn, với sự tham gia của cán bộ quản lí và giáo viên. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng đổi mới quản lí giáo dục, góp phần thực hiện thành công mục tiêu phát triển năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lí giáo dục và lý thuyết dạy học theo hướng tiếp cận năng lực. Lý thuyết quản lí giáo dục được hiểu là hệ thống các tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lí nhằm đảm bảo sự vận hành hiệu quả của hệ thống giáo dục. Lý thuyết dạy học theo hướng tiếp cận năng lực nhấn mạnh việc phát triển năng lực hành động của học sinh thông qua việc vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong các tình huống thực tiễn.

Ba khái niệm trọng tâm được sử dụng gồm: năng lực học sinh (bao gồm năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá thể), hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực (tập trung vào phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh), và quản lí hoạt động dạy học (quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá nhằm đảm bảo mục tiêu phát triển năng lực học sinh).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lí luận và nghiên cứu thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: tài liệu, văn bản pháp luật về quản lí giáo dục và dạy học; khảo sát thực trạng tại 9 trường THCS huyện Trần Đề với sự tham gia của cán bộ quản lí và giáo viên; phỏng vấn chuyên sâu các cán bộ quản lí và giáo viên chủ chốt.

Cỡ mẫu khảo sát là toàn bộ cán bộ quản lí và giáo viên tại các trường THCS công lập trên địa bàn, đảm bảo tính đại diện và toàn diện. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ nhằm thu thập dữ liệu chính xác và đầy đủ. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả (tần suất, tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình) và phân tích định tính từ các cuộc phỏng vấn. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm học 2016-2017 đến năm 2018-2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo hướng tiếp cận năng lực: Khoảng 75% cán bộ quản lí và 68% giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu, nội dung dạy học theo hướng tiếp cận năng lực. Tuy nhiên, còn khoảng 25% cán bộ quản lí và 32% giáo viên chưa nắm vững hoặc hiểu chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến việc triển khai thực hiện.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học: Có 70% giáo viên thực hiện mục tiêu dạy học theo hướng tiếp cận năng lực ở mức khá và tốt, nhưng chỉ khoảng 60% thực hiện đầy đủ nội dung dạy học phù hợp với năng lực học sinh. Một số trường hợp giáo viên vẫn áp dụng phương pháp truyền thống, chưa đổi mới phù hợp.

  3. Phương pháp và hình thức dạy học: Khoảng 65% giáo viên sử dụng phương pháp dạy học tích cực, trong đó 40% áp dụng dạy học theo tình huống và dạy học phát hiện giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, 35% còn lại chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết trình truyền thống, hạn chế phát triển năng lực học sinh.

  4. Kiểm tra đánh giá kết quả dạy học: Chỉ có khoảng 55% giáo viên áp dụng các hình thức kiểm tra đánh giá theo năng lực, như đánh giá qua sản phẩm, dự án, quan sát và tự đánh giá. Phần lớn còn lại vẫn tập trung vào kiểm tra kiến thức truyền thống, chưa phản ánh đúng năng lực thực tế của học sinh.

  5. Điều kiện cơ sở vật chất và bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lí: Khoảng 70% trường có cơ sở vật chất đáp ứng tối thiểu cho hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, nhưng chỉ 50% cán bộ quản lí và giáo viên được bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên về quản lí và dạy học theo hướng này.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy, mặc dù nhận thức về dạy học theo hướng tiếp cận năng lực đã được nâng cao, nhưng việc thực hiện còn nhiều hạn chế do nhiều nguyên nhân. Nguyên nhân chủ yếu là do sự thiếu đồng bộ trong công tác bồi dưỡng, chưa có kế hoạch quản lí chặt chẽ và chưa tận dụng hiệu quả cơ sở vật chất, thiết bị dạy học. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực tại huyện Trần Đề còn thấp hơn mức trung bình chung, cho thấy cần có sự đầu tư và chỉ đạo quyết liệt hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm cán bộ quản lí và giáo viên theo từng mức độ nhận thức, áp dụng phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Bảng tổng hợp số liệu về cơ sở vật chất và bồi dưỡng cũng giúp minh họa rõ nét các điều kiện ảnh hưởng đến quản lí hoạt động dạy học.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực tại địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lí và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về quản lí và dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, đảm bảo 100% cán bộ quản lí và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm tới. Chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch quản lí dạy học theo hướng tiếp cận năng lực: Hiệu trưởng các trường THCS cần xây dựng kế hoạch chi tiết, có lộ trình cụ thể, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho từng tổ chuyên môn và giáo viên, đảm bảo kế hoạch được thực hiện nghiêm túc trong năm học tiếp theo.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo tình huống, dạy học phát hiện giải quyết vấn đề, đồng thời đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá theo năng lực học sinh. Các tổ chuyên môn cần tổ chức sinh hoạt chuyên môn định kỳ để chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Phối hợp với các cấp chính quyền địa phương để nâng cấp phòng học, trang thiết bị công nghệ thông tin, thiết bị dạy học trực quan nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc đổi mới phương pháp dạy học. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 2 năm.

  5. Xây dựng cơ chế, chính sách tạo động lực: Ban giám hiệu và các cấp quản lí cần xây dựng các chính sách khen thưởng, động viên kịp thời đối với giáo viên và cán bộ quản lí có thành tích trong đổi mới dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, góp phần thúc đẩy sự sáng tạo và trách nhiệm trong công tác.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác chỉ đạo, điều hành tại địa phương và đơn vị.

  2. Giáo viên trung học cơ sở: Nắm bắt các phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo năng lực, nâng cao kỹ năng chuyên môn, đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lí giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo, đồng thời làm tài liệu tham khảo trong quá trình học tập và nghiên cứu.

  4. Các cơ quan quản lí giáo dục và hoạch định chính sách: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với xu hướng đổi mới, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trên địa bàn tỉnh và cả nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực là gì?
    Là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực hành động của học sinh, tập trung vào kết quả đầu ra và khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng trong thực tiễn.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tiếp cận năng lực?
    Phương pháp này giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn biết vận dụng giải quyết các tình huống thực tế, phù hợp với yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực?
    Bao gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lí, trình độ chuyên môn của giáo viên, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, chính sách động viên và sự phối hợp giữa các bên liên quan.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập theo năng lực?
    Sử dụng các hình thức đánh giá đa dạng như quan sát, đánh giá sản phẩm, dự án, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng trong các tình huống thực tế.

  5. Các biện pháp quản lí nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học?
    Bao gồm nâng cao bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng kế hoạch quản lí chi tiết, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, và xây dựng cơ chế tạo động lực cho giáo viên và cán bộ quản lí.

Kết luận

  • Quản lí hoạt động dạy học theo hướng tiếp cận năng lực tại các trường THCS huyện Trần Đề còn nhiều hạn chế, đặc biệt về nhận thức, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.
  • Năng lực học sinh được phát triển chưa đồng đều do sự chưa đồng bộ trong quản lí và điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế.
  • Các biện pháp quản lí đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ quản lí, đổi mới phương pháp dạy học, cải thiện điều kiện vật chất và xây dựng cơ chế động viên.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.
  • Đề nghị các cơ quan quản lí giáo dục, nhà trường và giáo viên phối hợp triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2019-2021 để đạt hiệu quả bền vững.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS huyện Trần Đề cần xây dựng kế hoạch triển khai các biện pháp quản lí đã đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Các cấp quản lí giáo dục cần hỗ trợ về chuyên môn và cơ sở vật chất nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới dạy học theo hướng tiếp cận năng lực.

Kêu gọi: Các nhà quản lí, giáo viên và các bên liên quan hãy cùng chung tay thực hiện đổi mới quản lí và dạy học theo hướng tiếp cận năng lực để nâng cao chất lượng giáo dục, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và đất nước.