Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn diện chương trình giáo dục phổ thông, việc quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực (PTNL) học sinh tiểu học trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, với quy mô 6 trường tiểu học và hơn 100 cán bộ quản lý, giáo viên tham gia nghiên cứu, hoạt động dạy học theo định hướng PTNL đã có những bước chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý dạy học theo định hướng PTNL, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2019 đến tháng 6/2020, tập trung vào các trường tiểu học tiêu biểu như Vạn Thọ, Kim Đồng, An Khánh, Phúc Lương, Hoàng Nông và La Bằng. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục, đồng thời góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018 với các chỉ tiêu phát triển năng lực học sinh, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại và mô hình dạy học phát triển năng lực. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý theo hệ thống: Quản lý là quá trình tác động có hướng đích của chủ thể quản lý nhằm biến đổi hệ thống giáo dục từ trạng thái hiện tại sang trạng thái mong muốn, thông qua các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.

  • Mô hình dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Tập trung vào việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh thông qua nội dung mở, phương pháp tích cực, đánh giá dựa trên kết quả đầu ra và sự tiến bộ của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý dạy học, năng lực và phát triển năng lực, dạy học theo định hướng PTNL, kiểm tra đánh giá năng lực học sinh, môi trường học tập linh hoạt.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 24 cán bộ quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) và 108 giáo viên tại 6 trường tiểu học huyện Đại Từ. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu, tổng kết kinh nghiệm và ý kiến chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu định lượng từ bảng hỏi, kết hợp phân tích nội dung định tính từ phỏng vấn và tài liệu chuyên môn.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 9/2019 đến tháng 6/2020, bao gồm các giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý kế hoạch dạy học: Khoảng 75% cán bộ quản lý và giáo viên cho biết kế hoạch dạy học theo định hướng PTNL được xây dựng nhưng chưa thực sự chi tiết và chưa phân hóa rõ theo năng lực học sinh. Việc phân công giảng dạy còn mang tính hình thức, chưa tối ưu theo năng lực và sở trường giáo viên.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học: 68% giáo viên áp dụng phương pháp tích cực nhưng chỉ có khoảng 40% thực sự đổi mới sáng tạo, còn lại chủ yếu dựa vào phương pháp truyền thống. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học mới đạt khoảng 35%.

  3. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc đánh giá dựa trên năng lực học sinh được thực hiện nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự tham gia của học sinh trong quá trình đánh giá. Chỉ khoảng 50% giáo viên thực hiện đánh giá thường xuyên và đa dạng hình thức.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học: Năng lực quản lý của cán bộ quản lý còn hạn chế, đội ngũ giáo viên chưa đồng đều về trình độ chuyên môn và nghiệp vụ, cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới, chính sách đãi ngộ chưa khuyến khích hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc đội ngũ cán bộ quản lý chủ yếu được bổ nhiệm dựa trên kinh nghiệm giảng dạy mà chưa được đào tạo bài bản về quản lý giáo dục. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương, nơi mà việc đổi mới quản lý dạy học còn chậm và chưa đồng bộ. Việc thiếu sự đầu tư về cơ sở vật chất và chính sách đãi ngộ cũng làm giảm động lực đổi mới của giáo viên và cán bộ quản lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ tròn về mức độ tham gia của học sinh trong đánh giá kết quả học tập. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ các điểm nghẽn trong quản lý dạy học theo định hướng PTNL, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại huyện Đại Từ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học chi tiết, phân hóa theo năng lực học sinh: Động viên cán bộ quản lý và giáo viên xây dựng kế hoạch bài bản, cụ thể từng môn học, từng bài học, đảm bảo phù hợp với đặc điểm học sinh. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm học, do hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chủ trì.

  2. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về quản lý dạy học theo định hướng PTNL, đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp tích cực lên trên 70% trong 2 năm tới, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Khuyến khích giáo viên sử dụng các phần mềm hỗ trợ giảng dạy, xây dựng ngân hàng đề kiểm tra theo chuẩn năng lực. Thời gian triển khai trong 1-2 năm, do các trường phối hợp với trung tâm CNTT địa phương thực hiện.

  4. Nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Xây dựng tiêu chí đánh giá dựa trên năng lực, tăng cường sự tham gia của học sinh trong quá trình đánh giá, đa dạng hóa hình thức kiểm tra. Thực hiện trong năm học tiếp theo, do tổ chuyên môn và giáo viên chủ nhiệm đảm nhiệm.

  5. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và chính sách đãi ngộ: Đề xuất cấp trên tăng cường đầu tư trang thiết bị dạy học, đồng thời xây dựng chính sách khuyến khích, động viên giáo viên và cán bộ quản lý nâng cao trình độ và đổi mới sáng tạo. Đây là giải pháp dài hạn, cần sự phối hợp của các cấp chính quyền và ngành giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nhận diện rõ vai trò và trách nhiệm trong quản lý dạy học theo định hướng PTNL, từ đó nâng cao năng lực quản lý và tổ chức hoạt động giáo dục hiệu quả.

  2. Giáo viên tiểu học: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, phát triển năng lực học sinh phù hợp với đặc điểm từng đối tượng học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục và đổi mới dạy học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp huyện, tỉnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng và đầu tư cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực là gì?
    Quản lý dạy học theo định hướng PTNL là quá trình thiết kế, tổ chức và giám sát hoạt động dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh, tập trung vào kết quả đầu ra và sự tiến bộ của học sinh thay vì chỉ dựa vào thời gian học tập.

  2. Tại sao việc đổi mới phương pháp dạy học lại quan trọng?
    Đổi mới phương pháp dạy học giúp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, đồng thời phù hợp với đặc điểm cá nhân và nhu cầu xã hội hiện đại, từ đó nâng cao hiệu quả giáo dục.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dạy học?
    Bao gồm năng lực và phẩm chất của cán bộ quản lý, trình độ và số lượng giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, chính sách đãi ngộ, cũng như sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh hiệu quả?
    Đánh giá năng lực học sinh cần dựa trên tiêu chí rõ ràng, đa dạng hình thức đánh giá, bao gồm đánh giá thường xuyên và định kỳ, đồng thời khuyến khích sự tham gia của học sinh trong quá trình đánh giá.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao năng lực quản lý dạy học của cán bộ quản lý?
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ quản lý, tăng cường trao đổi kinh nghiệm, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và xây dựng môi trường làm việc hỗ trợ đổi mới sáng tạo.

Kết luận

  • Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại huyện Đại Từ.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế do năng lực cán bộ quản lý, phương pháp dạy học và điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng bộ.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm xây dựng kế hoạch dạy học chi tiết, bồi dưỡng đội ngũ, đổi mới phương pháp và nâng cao hiệu quả kiểm tra đánh giá.
  • Cần sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình, cộng đồng và các cấp quản lý để tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới giáo dục.
  • Tiếp tục nghiên cứu, khảo nghiệm và hoàn thiện các biện pháp quản lý trong các năm học tiếp theo nhằm đảm bảo phát triển bền vững năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và Phòng Giáo dục huyện Đại Từ nên triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các nhà quản lý giáo dục và giáo viên quan tâm nghiên cứu sâu hơn để áp dụng hiệu quả trong thực tiễn.