Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, việc quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp tại các trường Trung học cơ sở (THCS) trở thành một nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tại huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc, với mạng lưới 7 trường THCS và đội ngũ 174 cán bộ quản lý, giáo viên tham gia nghiên cứu, việc quản lý dạy học môn tích hợp được đánh giá là còn nhiều hạn chế, đặc biệt về năng lực dạy học tích hợp của giáo viên và sự đồng bộ trong các biện pháp quản lý. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn tích hợp tại các trường THCS huyện Sông Lô trong giai đoạn 2022-2023.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hiệu trưởng và các cán bộ quản lý giáo dục nâng cao năng lực quản lý, đồng thời góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Qua đó, thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường sự phối hợp giữa các bộ môn tích hợp như Khoa học tự nhiên (Vật lý, Hóa học, Sinh học) và Lịch sử-Địa lí, tạo môi trường học tập tích cực, hiệu quả cho học sinh THCS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và sư phạm tích hợp. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết sư phạm tích hợp, theo Xavier Roegiers và Donald P. Eggen, định nghĩa dạy học tích hợp là quá trình kết hợp kiến thức và kỹ năng từ nhiều môn học để phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp: Sự tham gia của hiệu trưởng và các cán bộ quản lý trong việc tổ chức, điều hành quá trình dạy học tích hợp nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
  • Môn học tích hợp: Sự kết hợp các môn học có liên quan như Khoa học tự nhiên (Vật lý, Hóa học, Sinh học) và Lịch sử-Địa lí thành các môn học mới nhằm giảm tải kiến thức và tăng tính liên môn.
  • Hoạt động dạy học tích hợp: Quá trình giáo viên tổ chức dạy học theo phương pháp tích hợp, khuyến khích học sinh phát triển kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề và làm việc nhóm.
  • Vai trò của hiệu trưởng: Người lãnh đạo, điều hành, xây dựng kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học tích hợp trong nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 7 trường THCS huyện Sông Lô, với 174 khách thể điều tra gồm 33 cán bộ quản lý giáo dục và 141 giáo viên, cùng khảo sát 118 học sinh.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Khảo sát bằng phiếu điều tra, phỏng vấn sâu hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, giáo viên; quan sát tiết dạy môn tích hợp; nghiên cứu sản phẩm hoạt động như kế hoạch chuyên môn, giáo án; lấy ý kiến chuyên gia từ phòng GD&ĐT.
  • Phương pháp phân tích: Xử lý số liệu bằng thống kê mô tả, tính điểm trung bình các mức độ đánh giá theo thang điểm 1-3, phân tích tỷ lệ phần trăm, so sánh mức độ thực hiện các chức năng quản lý.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ năm 2022 đến 2023, sử dụng số liệu năm học 2021-2022 để đối chiếu, so sánh thực trạng và hiệu quả quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học môn tích hợp: 85% cán bộ quản lý và giáo viên đồng ý rằng dạy học tích hợp là phương pháp đổi mới quan trọng, giúp phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên cảm thấy tự tin trong việc tổ chức dạy học tích hợp.
  2. Thực trạng xây dựng kế hoạch quản lý: 70% trường THCS đã xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp, nhưng chỉ 55% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và có đánh giá hiệu quả định kỳ.
  3. Tổ chức và chỉ đạo hoạt động dạy học: Việc phân công giảng dạy theo chuyên môn còn chưa đồng đều, với 67% giáo viên nữ và nhiều giáo viên trẻ thiếu kinh nghiệm chuyên môn sâu về môn tích hợp. Chỉ 50% trường tổ chức bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên cho giáo viên.
  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học: 65% hiệu trưởng thực hiện kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh, nhưng việc sử dụng đa dạng hình thức đánh giá còn hạn chế, chủ yếu dựa vào điểm số truyền thống.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp tại các trường THCS huyện Sông Lô đã có những bước tiến tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chính là do năng lực chuyên môn của giáo viên chưa đồng đều, kế hoạch quản lý chưa được thực hiện đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận trong nhà trường. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông tại các địa phương khác, tỷ lệ giáo viên tự tin dạy học tích hợp tại Sông Lô thấp hơn khoảng 10-15%, phản ánh nhu cầu bồi dưỡng chuyên môn cấp thiết.

Việc kiểm tra, đánh giá còn mang tính hình thức, chưa phát huy hết vai trò thúc đẩy học sinh phát triển năng lực toàn diện. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các chức năng quản lý của hiệu trưởng và biểu đồ tròn phân bố mức độ tự tin của giáo viên trong dạy học tích hợp, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp dạy học tích hợp, kỹ năng xây dựng kế hoạch và đánh giá kết quả học tập. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được bồi dưỡng trong vòng 12 tháng, do Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường đại học thực hiện.
  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch quản lý đồng bộ: Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp chi tiết, có lộ trình cụ thể, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho từng tổ chuyên môn và cá nhân giáo viên. Thực hiện đánh giá định kỳ 6 tháng/lần để điều chỉnh kịp thời.
  3. Đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá: Áp dụng đa dạng hình thức đánh giá như đánh giá qua sản phẩm học tập, thuyết trình, dự án nhóm nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do tổ chuyên môn chủ trì phối hợp với giáo viên thực hiện.
  4. Tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục: Hiệu trưởng cần huy động sự tham gia của các tổ chức công đoàn, đoàn thanh niên, ban đại diện cha mẹ học sinh để hỗ trợ hoạt động dạy học tích hợp, tạo môi trường học tập tích cực và bền vững.
  5. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Cải thiện phòng học, phòng thí nghiệm, trang thiết bị công nghệ thông tin để phục vụ hiệu quả dạy học tích hợp, ưu tiên nguồn ngân sách năm học 2023-2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục THCS: Nắm bắt các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp, nâng cao năng lực chỉ đạo, tổ chức và kiểm tra hoạt động dạy học đổi mới.
  2. Giáo viên các môn tích hợp: Hiểu rõ phương pháp dạy học tích hợp, kỹ năng xây dựng kế hoạch và đánh giá học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy.
  3. Chuyên viên phòng GD&ĐT: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình bồi dưỡng, hướng dẫn chuyên môn và chính sách hỗ trợ các trường THCS.
  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo mô hình quản lý hoạt động dạy học tích hợp thực tiễn, phương pháp nghiên cứu và các biện pháp đề xuất phù hợp với bối cảnh giáo dục phổ thông hiện nay.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp là quá trình hiệu trưởng và cán bộ quản lý tổ chức, điều hành, giám sát các hoạt động dạy học theo phương pháp tích hợp nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Ví dụ, hiệu trưởng xây dựng kế hoạch, phân công giáo viên và kiểm tra đánh giá kết quả dạy học tích hợp.

  2. Tại sao dạy học môn tích hợp lại quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông 2018?
    Dạy học môn tích hợp giúp giảm tải kiến thức, tăng cường liên kết giữa các môn học, phát triển kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề và làm việc nhóm cho học sinh, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp tại các trường THCS là gì?
    Khó khăn gồm năng lực chuyên môn của giáo viên chưa đồng đều, kế hoạch quản lý chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp giữa các bộ phận, và hạn chế trong đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá.

  4. Hiệu trưởng có vai trò gì trong quản lý dạy học môn tích hợp?
    Hiệu trưởng là người xây dựng kế hoạch, phân công nhiệm vụ, chỉ đạo tổ chức, kiểm tra và đánh giá hoạt động dạy học tích hợp, đồng thời phối hợp các lực lượng giáo dục để nâng cao chất lượng dạy học.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp?
    Cần tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, xây dựng kế hoạch quản lý đồng bộ, đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá, tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn tích hợp tại các trường THCS huyện Sông Lô đã có những bước tiến nhưng còn nhiều hạn chế về năng lực giáo viên và sự đồng bộ trong quản lý.
  • Hiệu trưởng giữ vai trò trung tâm trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học tích hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực chuyên môn giáo viên, đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá, phối hợp các lực lượng giáo dục và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ các trường THCS thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục địa phương triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả quản lý và dạy học môn tích hợp.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và Phòng GD&ĐT huyện Sông Lô cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức bồi dưỡng chuyên môn và xây dựng kế hoạch quản lý chi tiết nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn tích hợp, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông.