Phát Triển Năng Lực Dạy Học Tích Hợp Cho Sinh Viên Ngành Giáo Dục Tiểu Học Thông Qua Các Chủ Đề Sinh Học Trong Học Phần Phương Pháp Dạy Học Tự Nhiên Và Xã Hội

Năng lực dạy học (NLDH) là thuộc tính của người giáo viên, được hình thành và phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện. Nó cho phép giáo viên huy động tổng hợp các kiến thức chuyên ngành, kỹ năng sư phạm, và các thuộc tính cá nhân khác để thực hiện thành công việc định hướng người học. Từ đó, quá trình này giúp hình thành và phát triển các phẩm chất và năng lực ở người học. Vì vậy, cần có một khái niệm năng lực dạy học tích hợp (NLDH) một cách chính xác nhất. Theo luận án, năng lực dạy học tích hợp là khả năng GV vận dụng lý thuyết DHTH, huy động các kiến thức chuyên ngành, kĩ năng sư phạm giữa các lĩnh vực trong môn Khoa học hoặc giữa môn Khoa học với một hoặc nhiều môn học khác để tổ chức DHTH, nhằm giúp HS huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng, thái độ, thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết mục tiêu học tập.

Trong chương trình tiểu học Việt Nam, có thể đưa ra 3 mức độ tích hợp trong dạy học gồm: lồng ghép/liên hệ; liên môn; xuyên môn. Mức độ lồng ghép/liên hệ là mức độ đơn giản nhất, chỉ yêu cầu giáo viên kết nối kiến thức giữa các môn học một cách nhẹ nhàng. Mức độ liên môn đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các môn học, có thể xây dựng các chủ đề chung. Mức độ xuyên môn là mức độ cao nhất, kiến thức được tích hợp một cách toàn diện, không còn ranh giới giữa các môn học. Ví dụ, một bài học về chủ đề 'Môi trường' có thể tích hợp kiến thức từ môn Khoa học, Địa lý, Đạo đức và Mỹ thuật.

Khảo sát trên 313 sinh viên năm 3 và 4 tại các trường ĐHSP - ĐH Thái Nguyên, ĐHSP Hà Nội, ĐHSP - ĐH Đà Nẵng, ĐHSP - ĐH Huế, ĐHSP TP HCM cho thấy sinh viên còn thiếu hiểu biết về DHTH và gặp khó khăn khi tự thiết kế CĐTH. Đồng thời, sv bày tỏ mong muốn phát triển NL này. Các sinh viên thừa nhận rằng họ chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng cần thiết để thiết kế và tổ chức các hoạt động DHTH hiệu quả, đặc biệt là trong việc tích hợp các môn học khác nhau một cách mạch lạc và logic.

Khảo sát được thực hiện trên 495 giáo viên đang công tác tại các trường tiểu học trên toàn quốc cho thấy, GV có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của DHTH trong chương trình Giáo dục tiểu học. Tuy nhiên, thực tế thực hiện DHTH liên môn của GV chưa được quan tâm đúng mức, điều này là do những khó khăn GV gặp phải khi tổ chức DHTH. Các khó khăn này bao gồm thiếu thời gian chuẩn bị, thiếu tài liệu tham khảo, khó khăn trong việc phối hợp với đồng nghiệp và đánh giá học sinh. Theo kết quả nghiên cứu của Mai Thế Hùng Anh, “Thực trạng phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học” (2023), GV và SV tiểu học gặp nhiều khó khăn trong việc thiết kế và tổ chức thực hiện một bài dạy tích hợp, đặc biệt theo hướng tiếp cận liên môn.

Tài liệu tự học "Rèn luyện NLDH tích hợp cho SV ngành Giáo dục tiểu học" được thiết kế nhằm cung cấp cho sinh viên những kiến thức và kỹ năng cơ bản về DHTH. Tài liệu này bao gồm các chương về khái niệm, nguyên tắc, quy trình thiết kế bài dạy tích hợp, các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích hợp, cũng như các ví dụ minh họa về các bài dạy tích hợp thành công. Tài liệu này cũng cung cấp các bài tập thực hành để sinh viên rèn luyện kỹ năng thiết kế bài dạy tích hợp.

Mô hình lớp học đảo ngược cho phép sinh viên tiếp cận kiến thức trước khi đến lớp thông qua các video bài giảng, tài liệu đọc, hoặc các hoạt động trực tuyến khác. Khi đến lớp, sinh viên sẽ tham gia vào các hoạt động thảo luận, làm bài tập, hoặc thực hành. Mô hình này giúp sinh viên chủ động hơn trong việc học tập, tăng cường tương tác với giảng viên và các bạn cùng lớp, đồng thời phát triển kỹ năng tự học và giải quyết vấn đề. Các công trình nghiên cứu đã chỉ ra mô hình lớp học đảo ngược có hiệu quả hơn các lớp học truyền thống.

Dạy học vi mô là một phương pháp sư phạm trong đó sinh viên thực hành dạy học trong một môi trường mô phỏng với quy mô nhỏ, thường chỉ từ 5-10 học sinh. Sau mỗi buổi dạy, sinh viên sẽ nhận được phản hồi từ giảng viên và các bạn cùng lớp để cải thiện kỹ năng sư phạm. Phương pháp này giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng lập kế hoạch bài dạy, trình bày kiến thức, quản lý lớp học, và đánh giá học sinh.

Chủ đề 'Con người và sức khỏe' trong môn Khoa học ở tiểu học cung cấp nhiều cơ hội để tích hợp với các môn học khác. Ví dụ, có thể tích hợp với môn Toán để tính toán lượng calo cần thiết cho một ngày, với môn Tiếng Việt để viết bài văn về lợi ích của việc ăn uống lành mạnh, với môn Mỹ thuật để vẽ tranh về các hoạt động thể thao, và với môn Đạo đức để thảo luận về trách nhiệm của mỗi người trong việc bảo vệ sức khỏe.

Chủ đề 'Sinh vật và môi trường' có thể tích hợp với môn Địa lý để tìm hiểu về các hệ sinh thái khác nhau trên thế giới, với môn Lịch sử để tìm hiểu về tác động của con người đến môi trường trong quá khứ, với môn Âm nhạc để hát các bài hát về thiên nhiên, và với môn Kỹ thuật để làm các mô hình về các hệ sinh thái.

Một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá NLDH tích hợp của sinh viên là khả năng thiết kế bài dạy tích hợp. Tiêu chí này bao gồm các yếu tố như: xác định mục tiêu bài dạy phù hợp với yêu cầu của chương trình, lựa chọn nội dung kiến thức phù hợp và có tính tích hợp cao, xây dựng kế hoạch bài dạy chi tiết và logic, lựa chọn phương pháp và kỹ thuật dạy học phù hợp với nội dung và mục tiêu bài dạy, và thiết kế các hoạt động đánh giá phù hợp với năng lực học sinh. Khả năng đánh giá này là vô cùng quan trọng để kiểm tra trình độ của sinh viên.

Kỹ năng tổ chức hoạt động dạy học trên lớp cũng là một tiêu chí quan trọng để đánh giá NLDH tích hợp của sinh viên. Tiêu chí này bao gồm các yếu tố như: tạo môi trường học tập tích cực và thân thiện, khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động học tập, sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học một cách linh hoạt và sáng tạo, quản lý lớp học một cách hiệu quả, và hỗ trợ học sinh gặp khó khăn trong quá trình học tập. Ngoài ra, cũng cần có kỹ năng giải quyết các tình huống bất ngờ xảy ra trên lớp một cách khéo léo.

Mặc dù DHTH được đánh giá là một phương pháp dạy học hiệu quả, nhưng cần có thêm nhiều nghiên cứu để đánh giá một cách toàn diện về tác động của phương pháp này đối với sự phát triển của học sinh. Các nghiên cứu này cần tập trung vào các khía cạnh như: sự phát triển năng lực nhận thức, kỹ năng giải quyết vấn đề, khả năng sáng tạo, và thái độ học tập của học sinh.

Công nghệ thông tin có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ DHTH. Các công cụ như phần mềm dạy học, trò chơi giáo dục, video bài giảng, và các ứng dụng trực tuyến có thể giúp giáo viên tạo ra các bài học sinh động và hấp dẫn, đồng thời giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách dễ dàng và hiệu quả hơn. Vì thế, ứng dụng công nghệ vào trong giảng dạy là vô cùng cần thiết.