I. Phát Triển Năng Lực Dạy Học Tích Hợp Tiểu Học Tổng Quan 60kt
Dạy học tích hợp (DHTH) đang trở thành xu hướng tất yếu trong giáo dục hiện đại, đặc biệt là ở cấp tiểu học. Chương trình giáo dục Cấp tiểu học Việt Nam năm 2018 đã thể hiện rõ quan điểm tích hợp, hướng dẫn giáo viên xây dựng bài dạy tiếp cận tích hợp, đặc biệt là tích hợp liên môn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy năng lực dạy học tích hợp tiểu học của giáo viên vẫn còn nhiều hạn chế, đòi hỏi cần có giải pháp nâng cao hiệu quả. Luận án này tập trung nghiên cứu, đề xuất khung năng lực và các biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học. Đề tài nghiên cứu này xuất phát từ việc chưa có công trình nghiên cứu phát triển NLDH tích hợp trong dạy học môn Khoa học cho SV tiểu học. Các công trình nghiên cứu trước đó chủ yếu tập trung phát triển NL này cho người dạy cấp trung học phổ thông, thuộc các lĩnh vực Khoa học Tự nhiên. Mục tiêu chính là nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
1.1. Khái niệm Năng Lực Dạy Học Tích Hợp Cần Được Hiểu Đúng
Năng lực dạy học (NLDH) là thuộc tính của người giáo viên, được hình thành và phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện. Nó cho phép giáo viên huy động tổng hợp các kiến thức chuyên ngành, kỹ năng sư phạm, và các thuộc tính cá nhân khác để thực hiện thành công việc định hướng người học. Từ đó, quá trình này giúp hình thành và phát triển các phẩm chất và năng lực ở người học. Vì vậy, cần có một khái niệm năng lực dạy học tích hợp (NLDH) một cách chính xác nhất. Theo luận án, năng lực dạy học tích hợp là khả năng GV vận dụng lý thuyết DHTH, huy động các kiến thức chuyên ngành, kĩ năng sư phạm giữa các lĩnh vực trong môn Khoa học hoặc giữa môn Khoa học với một hoặc nhiều môn học khác để tổ chức DHTH, nhằm giúp HS huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng, thái độ, thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết mục tiêu học tập.
1.2. Các Mức Độ Tích Hợp Trong Dạy Học Tiểu Học
Trong chương trình tiểu học Việt Nam, có thể đưa ra 3 mức độ tích hợp trong dạy học gồm: lồng ghép/liên hệ; liên môn; xuyên môn. Mức độ lồng ghép/liên hệ là mức độ đơn giản nhất, chỉ yêu cầu giáo viên kết nối kiến thức giữa các môn học một cách nhẹ nhàng. Mức độ liên môn đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các môn học, có thể xây dựng các chủ đề chung. Mức độ xuyên môn là mức độ cao nhất, kiến thức được tích hợp một cách toàn diện, không còn ranh giới giữa các môn học. Ví dụ, một bài học về chủ đề 'Môi trường' có thể tích hợp kiến thức từ môn Khoa học, Địa lý, Đạo đức và Mỹ thuật.
II. Thách Thức Phát Triển Năng Lực Dạy Học Tích Hợp 59kt
Mặc dù DHTH mang lại nhiều lợi ích, việc triển khai vẫn còn gặp nhiều thách thức. Theo khảo sát, giáo viên tiểu học nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của DHTH, nhưng thực tế thực hiện DHTH liên môn chưa được quan tâm đúng mức. Các chương trình đào tạo sư phạm chưa chú trọng trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng về DHTH cho sinh viên. Giáo viên và sinh viên gặp khó khăn trong việc thiết kế và tổ chức thực hiện bài dạy tích hợp, đặc biệt theo hướng tiếp cận liên môn. Điều này đòi hỏi cần có những giải pháp đồng bộ từ chương trình đào tạo đến bồi dưỡng giáo viên, hỗ trợ nguồn lực để triển khai DHTH hiệu quả.
2.1. Thực Trạng Năng Lực Dạy Học Tích Hợp Của Sinh Viên
Khảo sát trên 313 sinh viên năm 3 và 4 tại các trường ĐHSP - ĐH Thái Nguyên, ĐHSP Hà Nội, ĐHSP - ĐH Đà Nẵng, ĐHSP - ĐH Huế, ĐHSP TP HCM cho thấy sinh viên còn thiếu hiểu biết về DHTH và gặp khó khăn khi tự thiết kế CĐTH. Đồng thời, sv bày tỏ mong muốn phát triển NL này. Các sinh viên thừa nhận rằng họ chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng cần thiết để thiết kế và tổ chức các hoạt động DHTH hiệu quả, đặc biệt là trong việc tích hợp các môn học khác nhau một cách mạch lạc và logic.
2.2. Khó Khăn Của Giáo Viên Tiểu Học Khi Dạy Tích Hợp
Khảo sát được thực hiện trên 495 giáo viên đang công tác tại các trường tiểu học trên toàn quốc cho thấy, GV có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của DHTH trong chương trình Giáo dục tiểu học. Tuy nhiên, thực tế thực hiện DHTH liên môn của GV chưa được quan tâm đúng mức, điều này là do những khó khăn GV gặp phải khi tổ chức DHTH. Các khó khăn này bao gồm thiếu thời gian chuẩn bị, thiếu tài liệu tham khảo, khó khăn trong việc phối hợp với đồng nghiệp và đánh giá học sinh. Theo kết quả nghiên cứu của Mai Thế Hùng Anh, “Thực trạng phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học” (2023), GV và SV tiểu học gặp nhiều khó khăn trong việc thiết kế và tổ chức thực hiện một bài dạy tích hợp, đặc biệt theo hướng tiếp cận liên môn.
III. Phương Pháp Phát Triển Năng Lực Dạy Học Tích Hợp 60kt
Luận án đề xuất các biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên tiểu học, tập trung vào chủ đề sinh học và phương pháp dạy học tự nhiên xã hội. Các biện pháp này bao gồm xây dựng và sử dụng tài liệu tự học, vận dụng mô hình lớp học đảo ngược, và dạy học vi mô. Tài liệu tự học giúp sinh viên nắm vững lý thuyết và phương pháp DHTH. Lớp học đảo ngược tạo cơ hội cho sinh viên chủ động tìm hiểu kiến thức trước khi đến lớp, tăng cường tương tác và thảo luận. Dạy học vi mô giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng sư phạm trong môi trường mô phỏng.
3.1. Xây Dựng Tài Liệu Tự Học Về Dạy Học Tích Hợp
Tài liệu tự học "Rèn luyện NLDH tích hợp cho SV ngành Giáo dục tiểu học" được thiết kế nhằm cung cấp cho sinh viên những kiến thức và kỹ năng cơ bản về DHTH. Tài liệu này bao gồm các chương về khái niệm, nguyên tắc, quy trình thiết kế bài dạy tích hợp, các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích hợp, cũng như các ví dụ minh họa về các bài dạy tích hợp thành công. Tài liệu này cũng cung cấp các bài tập thực hành để sinh viên rèn luyện kỹ năng thiết kế bài dạy tích hợp.
3.2. Vận Dụng Mô Hình Lớp Học Đảo Ngược Hiệu Quả
Mô hình lớp học đảo ngược cho phép sinh viên tiếp cận kiến thức trước khi đến lớp thông qua các video bài giảng, tài liệu đọc, hoặc các hoạt động trực tuyến khác. Khi đến lớp, sinh viên sẽ tham gia vào các hoạt động thảo luận, làm bài tập, hoặc thực hành. Mô hình này giúp sinh viên chủ động hơn trong việc học tập, tăng cường tương tác với giảng viên và các bạn cùng lớp, đồng thời phát triển kỹ năng tự học và giải quyết vấn đề. Các công trình nghiên cứu đã chỉ ra mô hình lớp học đảo ngược có hiệu quả hơn các lớp học truyền thống.
3.3. Dạy Học Vi Mô Rèn Luyện Kỹ Năng Sư Phạm Thực Tế
Dạy học vi mô là một phương pháp sư phạm trong đó sinh viên thực hành dạy học trong một môi trường mô phỏng với quy mô nhỏ, thường chỉ từ 5-10 học sinh. Sau mỗi buổi dạy, sinh viên sẽ nhận được phản hồi từ giảng viên và các bạn cùng lớp để cải thiện kỹ năng sư phạm. Phương pháp này giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng lập kế hoạch bài dạy, trình bày kiến thức, quản lý lớp học, và đánh giá học sinh.
IV. Ứng Dụng Chủ Đề Sinh Học Trong Dạy Học Tích Hợp 58kt
Luận án tập trung vào ứng dụng các chủ đề sinh học trong học phần Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội để phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên. Các chủ đề sinh học như "Thực vật và động vật", "Nấm, vi khuẩn", "Con người và sức khỏe", "Sinh vật và môi trường" có nhiều tiềm năng để tích hợp với các môn học khác như Toán, Tiếng Việt, Mỹ thuật, Đạo đức. Ví dụ, một bài học về "Thực vật và động vật" có thể tích hợp kiến thức về số lượng, hình dạng, kích thước (Toán), kỹ năng miêu tả, kể chuyện (Tiếng Việt), vẽ tranh (Mỹ thuật), và ý thức bảo vệ môi trường (Đạo đức).
4.1. Tích Hợp Chủ Đề Con Người Và Sức Khỏe Trong Khoa Học
Chủ đề 'Con người và sức khỏe' trong môn Khoa học ở tiểu học cung cấp nhiều cơ hội để tích hợp với các môn học khác. Ví dụ, có thể tích hợp với môn Toán để tính toán lượng calo cần thiết cho một ngày, với môn Tiếng Việt để viết bài văn về lợi ích của việc ăn uống lành mạnh, với môn Mỹ thuật để vẽ tranh về các hoạt động thể thao, và với môn Đạo đức để thảo luận về trách nhiệm của mỗi người trong việc bảo vệ sức khỏe.
4.2. Dạy Học Tích Hợp Với Chủ Đề Sinh Vật Và Môi Trường
Chủ đề 'Sinh vật và môi trường' có thể tích hợp với môn Địa lý để tìm hiểu về các hệ sinh thái khác nhau trên thế giới, với môn Lịch sử để tìm hiểu về tác động của con người đến môi trường trong quá khứ, với môn Âm nhạc để hát các bài hát về thiên nhiên, và với môn Kỹ thuật để làm các mô hình về các hệ sinh thái.
V. Đánh Giá Năng Lực Dạy Học Tích Hợp Công Cụ Tiêu Chí 60kt
Việc đánh giá năng lực dạy học tích hợp của sinh viên là một khâu quan trọng trong quá trình đào tạo. Luận án đề xuất bộ công cụ đánh giá dựa trên khung năng lực đã xây dựng. Các tiêu chí đánh giá bao gồm khả năng nhận thức về DHTH, kỹ năng thiết kế bài dạy tích hợp, kỹ năng tổ chức hoạt động dạy học, kỹ năng đánh giá học sinh, và khả năng tự điều chỉnh. Bộ công cụ đánh giá bao gồm bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá, phiếu đánh giá đồng đẳng, và bài kiểm tra trắc nghiệm.
5.1. Tiêu Chí Đánh Giá Khả Năng Thiết Kế Bài Dạy Tích Hợp
Một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá NLDH tích hợp của sinh viên là khả năng thiết kế bài dạy tích hợp. Tiêu chí này bao gồm các yếu tố như: xác định mục tiêu bài dạy phù hợp với yêu cầu của chương trình, lựa chọn nội dung kiến thức phù hợp và có tính tích hợp cao, xây dựng kế hoạch bài dạy chi tiết và logic, lựa chọn phương pháp và kỹ thuật dạy học phù hợp với nội dung và mục tiêu bài dạy, và thiết kế các hoạt động đánh giá phù hợp với năng lực học sinh. Khả năng đánh giá này là vô cùng quan trọng để kiểm tra trình độ của sinh viên.
5.2. Đánh Giá Kỹ Năng Tổ Chức Hoạt Động Dạy Học Trên Lớp
Kỹ năng tổ chức hoạt động dạy học trên lớp cũng là một tiêu chí quan trọng để đánh giá NLDH tích hợp của sinh viên. Tiêu chí này bao gồm các yếu tố như: tạo môi trường học tập tích cực và thân thiện, khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động học tập, sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học một cách linh hoạt và sáng tạo, quản lý lớp học một cách hiệu quả, và hỗ trợ học sinh gặp khó khăn trong quá trình học tập. Ngoài ra, cũng cần có kỹ năng giải quyết các tình huống bất ngờ xảy ra trên lớp một cách khéo léo.
VI. Tương Lai Phát Triển Năng Lực Dạy Học Tích Hợp 55kt
Phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên tiểu học là một quá trình lâu dài và liên tục. Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện khung năng lực, bộ công cụ đánh giá, và các biện pháp phát triển năng lực. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác giữa các trường sư phạm, các trường tiểu học, và các chuyên gia giáo dục để chia sẻ kinh nghiệm và nguồn lực. Quan trọng hơn, cần tạo điều kiện để giáo viên và sinh viên được tiếp cận với các tài liệu, khóa đào tạo, và chương trình bồi dưỡng về DHTH.
6.1. Cần Nghiên Cứu Thêm Về Hiệu Quả Của Dạy Học Tích Hợp
Mặc dù DHTH được đánh giá là một phương pháp dạy học hiệu quả, nhưng cần có thêm nhiều nghiên cứu để đánh giá một cách toàn diện về tác động của phương pháp này đối với sự phát triển của học sinh. Các nghiên cứu này cần tập trung vào các khía cạnh như: sự phát triển năng lực nhận thức, kỹ năng giải quyết vấn đề, khả năng sáng tạo, và thái độ học tập của học sinh.
6.2. Đẩy Mạnh Ứng Dụng Công Nghệ Trong Dạy Học Tích Hợp
Công nghệ thông tin có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ DHTH. Các công cụ như phần mềm dạy học, trò chơi giáo dục, video bài giảng, và các ứng dụng trực tuyến có thể giúp giáo viên tạo ra các bài học sinh động và hấp dẫn, đồng thời giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách dễ dàng và hiệu quả hơn. Vì thế, ứng dụng công nghệ vào trong giảng dạy là vô cùng cần thiết.
