Tổng quan nghiên cứu

Môn Khoa học tự nhiên (KHTN) là một trong những môn học bắt buộc tại cấp trung học cơ sở (THCS), đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành kiến thức cơ bản về các lĩnh vực Vật lý, Hóa học, Sinh học và Khoa học trái đất. Theo ước tính, việc dạy học chủ đề môn KHTN tại các trường THCS huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên mới được triển khai chính thức từ năm học 2021-2022, tuy nhiên còn nhiều khó khăn trong tổ chức và quản lý. Thực trạng cho thấy việc dạy học chủ đề môn KHTN chưa đạt hiệu quả cao, với các mục tiêu phát triển năng lực học sinh chỉ ở mức trung bình, chưa có mục tiêu nào đạt mức khá hoặc tốt.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý dạy học chủ đề môn KHTN tại các trường THCS huyện Mường Chà, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Nghiên cứu tập trung vào các lớp 6 và 7, khảo sát tại 12 trường THCS và TH-THCS với sự tham gia của 39 cán bộ quản lý, 36 giáo viên và 120 học sinh. Thời gian nghiên cứu chủ yếu trong năm học 2022-2023.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý dạy học chủ đề môn KHTN, góp phần nâng cao năng lực và phẩm chất học sinh, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo hướng tích hợp liên môn và phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, dạy học chủ đề và dạy học tích hợp liên môn. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết dạy học chủ đề tích hợp liên môn: Theo đó, dạy học chủ đề là hình thức tổ chức dạy học kết hợp kiến thức từ nhiều môn học nhằm giải quyết các vấn đề thực tiễn, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Khái niệm chủ đề được hiểu là đơn vị kiến thức trọn vẹn, giúp người học vận dụng tổng hợp kiến thức để giải quyết vấn đề trong bối cảnh mới.

  2. Lý thuyết quản lý giáo dục theo chức năng: Quản lý dạy học chủ đề môn KHTN được thực hiện qua các chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hoạt động dạy học đạt mục tiêu đề ra. Quản lý hiệu quả đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa cán bộ quản lý, giáo viên và các lực lượng liên quan.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: dạy học chủ đề, dạy học tích hợp, năng lực học sinh, phẩm chất học sinh, quản lý dạy học, phương pháp dạy học tích cực, đánh giá kết quả học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 12 trường THCS và TH-THCS huyện Mường Chà, với 39 cán bộ quản lý, 36 giáo viên dạy môn KHTN khối 6,7 và 120 học sinh. Dữ liệu bao gồm bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế, nghiên cứu hồ sơ dạy học và quản lý.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng và định tính. Điểm trung bình được tính theo thang Likert 4 mức độ (yếu, trung bình, khá, tốt). Phần mềm Excel được dùng để xử lý số liệu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, bao gồm khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học chủ đề môn KHTN: Kết quả khảo sát trên 72 cán bộ quản lý, giáo viên và 120 học sinh cho thấy các mục tiêu phát triển năng lực và phẩm chất học sinh đều đạt mức trung bình, với điểm trung bình dao động từ 2.18 đến 2.38 trên thang 4 điểm. Không có mục tiêu nào đạt mức khá hoặc tốt.

  2. Thực trạng thực hiện nội dung dạy học chủ đề: Các nội dung như "Năng lượng và cuộc sống", "Di truyền, biến dị và tiến hóa", "Cấu trúc của chất" đều được đánh giá ở mức trung bình với điểm trung bình từ 2.05 đến 2.31. Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên thường cao hơn học sinh, phản ánh sự khác biệt trong nhận thức về hiệu quả dạy học.

  3. Phương pháp dạy học chủ đề: Giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết trình (điểm trung bình 2.58) và thực hành, thí nghiệm (2.48), các phương pháp tích cực như dạy học dự án, giải quyết vấn đề, bàn tay nặn bột được sử dụng ở mức trung bình hoặc thấp, chưa thường xuyên. Nguyên nhân chính là do năng lực giáo viên còn hạn chế và điều kiện dạy học thiếu thốn.

  4. Hình thức tổ chức dạy học: Các hình thức dạy học theo nhóm, trải nghiệm thực tế, dạy học trực tuyến và nghiên cứu khoa học kỹ thuật chưa được áp dụng rộng rãi, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do sự chuyển đổi từ dạy học đơn môn sang dạy học tích hợp liên môn trong môn KHTN còn nhiều khó khăn, đặc biệt với giáo viên được đào tạo đơn ngành. Công tác quản lý dạy học chủ đề còn lúng túng, thiếu sự chỉ đạo và hỗ trợ kịp thời từ phía nhà trường và các cấp quản lý.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng dạy học chủ đề tích hợp liên môn đã được chứng minh là hiệu quả trong phát triển năng lực học sinh, tuy nhiên đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng về năng lực giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất. Kết quả nghiên cứu tại huyện Mường Chà phản ánh đúng thực trạng chung của các vùng miền núi, khó khăn về nguồn lực và năng lực chuyên môn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện mức độ thực hiện mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học theo đánh giá của các nhóm đối tượng, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt và điểm yếu cần khắc phục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học chủ đề cho giáo viên KHTN: Tập trung đào tạo kỹ năng thiết kế bài dạy theo chủ đề tích hợp, phương pháp dạy học tích cực như dạy học dự án, giải quyết vấn đề, bàn tay nặn bột. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Phòng Giáo dục phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng tổ chức.

  2. Xây dựng kế hoạch dạy học chủ đề môn KHTN theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh: Hiệu trưởng chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch chi tiết, phù hợp với đặc điểm địa phương và điều kiện nhà trường, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả. Thực hiện hàng năm, có đánh giá và điều chỉnh định kỳ.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học chủ đề: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực, tăng cường dạy học trải nghiệm, học tập nhóm, sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học. Nhà trường cần tạo điều kiện về cơ sở vật chất và trang thiết bị. Thời gian triển khai liên tục, có giám sát và hỗ trợ kỹ thuật.

  4. Tăng cường công tác chỉ đạo, giám sát và đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch dạy học chủ đề: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn cần thường xuyên kiểm tra, dự giờ, đánh giá kết quả dạy học, từ đó có biện pháp hỗ trợ kịp thời. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội để huy động nguồn lực. Thực hiện hàng học kỳ và tổng kết cuối năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp trường và phòng giáo dục: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý dạy học chủ đề môn KHTN, nâng cao hiệu quả quản lý và chỉ đạo.

  2. Giáo viên dạy môn KHTN tại các trường THCS: Hỗ trợ nâng cao năng lực thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề tích hợp, đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Cung cấp tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn quản lý dạy học chủ đề, phương pháp nghiên cứu và phân tích dữ liệu trong giáo dục.

  4. Các tổ chức, cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Giúp đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế vùng miền núi, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học chủ đề môn KHTN là gì?
    Dạy học chủ đề môn KHTN là hình thức tổ chức dạy học tích hợp kiến thức từ các phân môn Vật lý, Hóa học, Sinh học và các lĩnh vực liên quan, giúp học sinh vận dụng kiến thức giải quyết các vấn đề thực tiễn, phát triển phẩm chất và năng lực.

  2. Tại sao quản lý dạy học chủ đề môn KHTN lại quan trọng?
    Quản lý hiệu quả giúp đảm bảo kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra dạy học chủ đề được thực hiện đồng bộ, nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh theo yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông.

  3. Những khó khăn chính trong dạy học chủ đề môn KHTN tại huyện Mường Chà là gì?
    Khó khăn gồm năng lực giáo viên còn hạn chế do đào tạo đơn ngành, thiếu cơ sở vật chất và thiết bị dạy học, phương pháp dạy học tích cực chưa được áp dụng thường xuyên, công tác quản lý còn lúng túng.

  4. Các phương pháp dạy học chủ đề nào được khuyến khích sử dụng?
    Các phương pháp như dạy học dự án, giải quyết vấn đề, bàn tay nặn bột, dạy học qua tình huống, thực hành thí nghiệm và dạy học trải nghiệm được khuyến khích nhằm phát triển năng lực tự học và tư duy sáng tạo của học sinh.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý dạy học chủ đề môn KHTN?
    Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp, đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, tăng cường giám sát, đánh giá và phối hợp các lực lượng giáo dục.

Kết luận

  • Dạy học chủ đề môn KHTN tại các trường THCS huyện Mường Chà mới được triển khai nhưng còn nhiều hạn chế về năng lực giáo viên, phương pháp dạy học và công tác quản lý.
  • Các mục tiêu và nội dung dạy học chủ đề môn KHTN được thực hiện ở mức trung bình, chưa đạt hiệu quả cao như mong đợi.
  • Phương pháp dạy học tích cực chưa được áp dụng thường xuyên, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh.
  • Quản lý dạy học chủ đề cần được đổi mới theo hướng đồng bộ, khoa học, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
  • Các biện pháp đề xuất bao gồm bồi dưỡng năng lực giáo viên, xây dựng kế hoạch chi tiết, đổi mới phương pháp dạy học và tăng cường giám sát, đánh giá nhằm nâng cao chất lượng dạy học chủ đề môn KHTN trong thời gian tới.

Luận văn khuyến nghị các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tại huyện Mường Chà triển khai các giải pháp trên trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả dạy học chủ đề môn KHTN, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh.