Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập quốc tế, giáo dục STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) ngày càng được chú trọng nhằm phát triển năng lực học sinh và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Theo báo cáo của ngành giáo dục, giáo dục STEM giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trung học cơ sở (THCS). Tuy nhiên, việc bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động giáo dục STEM cho giáo viên THCS tại các địa phương như huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu quản lý bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động giáo dục STEM cho giáo viên các trường THCS huyện Thanh Trì, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2022-2024, khảo sát 10 trường THCS với 30 cán bộ quản lý và 168 giáo viên các bộ môn Khoa học tự nhiên, Toán, Công nghệ và Tin học. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao năng lực tổ chức hoạt động giáo dục STEM cho giáo viên.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục STEM tại các trường THCS, góp phần phát triển năng lực chuyên môn cho giáo viên, đồng thời hỗ trợ hiệu quả triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường trong việc xây dựng chính sách bồi dưỡng và phát triển đội ngũ giáo viên STEM.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, bồi dưỡng năng lực giáo viên và giáo dục STEM. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết năng lực chuyên môn và bồi dưỡng giáo viên: Năng lực được hiểu là sự kết hợp giữa kiến thức, kỹ năng, thái độ và năng lực tổ chức hoạt động giáo dục STEM của giáo viên. Khung năng lực gồm các thành phần: năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá nhân. Bồi dưỡng năng lực là quá trình bổ sung, hoàn thiện và phát triển các năng lực này nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy STEM.

  2. Mô hình quản lý bồi dưỡng năng lực giáo viên: Quản lý bồi dưỡng bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và giám sát, đánh giá kết quả bồi dưỡng. Mô hình nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý nhà trường và chuyên môn trong việc xây dựng kế hoạch bồi dưỡng phù hợp với nhu cầu thực tế của giáo viên và điều kiện nhà trường.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: giáo dục STEM, năng lực tổ chức hoạt động giáo dục STEM, bồi dưỡng năng lực giáo viên, quản lý bồi dưỡng, chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính nhằm đánh giá toàn diện thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động giáo dục STEM cho giáo viên THCS huyện Thanh Trì.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 30 cán bộ quản lý và 168 giáo viên các bộ môn Khoa học tự nhiên, Toán, Công nghệ, Tin học tại 10 trường THCS trên địa bàn huyện Thanh Trì. Ngoài ra, dữ liệu được bổ sung từ các văn bản pháp luật, tài liệu hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các báo cáo chuyên môn và phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động bồi dưỡng. Phân tích nội dung các cuộc phỏng vấn để làm rõ nguyên nhân, khó khăn và đề xuất giải pháp. Các công cụ phân tích bao gồm phần mềm SPSS và phương pháp phân tích nội dung.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 1/2022 đến tháng 6/2024, gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng (6 tháng), phân tích dữ liệu và xây dựng giải pháp (12 tháng), thử nghiệm và đánh giá hiệu quả (6 tháng).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực tổ chức hoạt động giáo dục STEM của giáo viên còn hạn chế: Khoảng 65% giáo viên chưa hoàn toàn nắm vững kiến thức và kỹ năng thiết kế, tổ chức các hoạt động STEM theo hướng tiếp cận liên môn. Chỉ khoảng 40% giáo viên tự tin trong việc áp dụng phương pháp dạy học STEM vào thực tế giảng dạy.

  2. Quản lý bồi dưỡng năng lực chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ: 70% cán bộ quản lý cho biết kế hoạch bồi dưỡng chưa được xây dựng dựa trên nhu cầu thực tế của giáo viên, thiếu sự liên kết giữa các bộ môn và các cấp quản lý. Việc giám sát, đánh giá kết quả bồi dưỡng còn hình thức, chưa có hệ thống phản hồi hiệu quả.

  3. Điều kiện cơ sở vật chất và nguồn lực hỗ trợ còn hạn chế: Khoảng 55% trường chưa có đủ phòng thí nghiệm, thiết bị STEM cần thiết để phục vụ hoạt động dạy học và bồi dưỡng giáo viên. Nguồn tài liệu, giáo trình bồi dưỡng còn thiếu và chưa cập nhật kịp thời theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  4. Vai trò của cán bộ quản lý và chuyên môn trong bồi dưỡng năng lực giáo viên chưa phát huy tối đa: Chỉ 50% cán bộ quản lý tham gia tích cực vào công tác bồi dưỡng, còn lại chủ yếu giao phó cho tổ chuyên môn. Việc tổ chức sinh hoạt chuyên môn, chia sẻ kinh nghiệm giữa giáo viên còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự phát triển năng lực chung.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu sự đồng bộ trong quản lý bồi dưỡng, chưa xác định rõ nhu cầu và mục tiêu bồi dưỡng phù hợp với đặc thù từng trường và giáo viên. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc xây dựng kế hoạch bồi dưỡng dựa trên nhu cầu thực tế và có sự tham gia tích cực của cán bộ quản lý là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực giáo viên STEM.

Bên cạnh đó, điều kiện cơ sở vật chất và nguồn lực hỗ trợ là yếu tố quyết định đến hiệu quả bồi dưỡng. Việc thiếu phòng thí nghiệm, thiết bị và tài liệu chuyên môn làm giảm khả năng thực hành và áp dụng kiến thức STEM của giáo viên. Kết quả khảo sát cũng cho thấy vai trò của tổ chuyên môn và sinh hoạt chuyên môn trong việc hỗ trợ giáo viên phát triển năng lực còn hạn chế, cần được tăng cường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên tự đánh giá năng lực tổ chức hoạt động STEM, biểu đồ tròn phân bố mức độ tham gia của cán bộ quản lý trong công tác bồi dưỡng, và bảng tổng hợp các điều kiện cơ sở vật chất tại các trường khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực giáo viên STEM dựa trên nhu cầu thực tế: Cán bộ quản lý nhà trường phối hợp với tổ chuyên môn tiến hành khảo sát nhu cầu bồi dưỡng định kỳ, từ đó xây dựng kế hoạch bồi dưỡng phù hợp với từng nhóm giáo viên. Thời gian thực hiện: 6 tháng đầu năm học, chủ thể: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  2. Tăng cường vai trò của cán bộ quản lý và chuyên môn trong công tác bồi dưỡng: Đào tạo nâng cao năng lực quản lý bồi dưỡng cho cán bộ quản lý, tổ chức sinh hoạt chuyên môn thường xuyên để chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ giáo viên phát triển năng lực STEM. Thời gian: liên tục trong năm học, chủ thể: Phòng GD&ĐT, Ban giám hiệu.

  3. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và nguồn lực hỗ trợ: Đầu tư trang thiết bị phòng thí nghiệm STEM, bổ sung tài liệu, giáo trình bồi dưỡng cập nhật theo chương trình mới. Khuyến khích các trường liên kết với các trung tâm khoa học, doanh nghiệp để khai thác nguồn lực bên ngoài. Thời gian: 1-2 năm, chủ thể: Sở GD&ĐT, UBND huyện.

  4. Phát triển các hình thức bồi dưỡng đa dạng, linh hoạt: Kết hợp bồi dưỡng trực tiếp và trực tuyến, tổ chức các khóa học chuyên sâu, hội thảo, workshop về giáo dục STEM nhằm nâng cao kỹ năng thực hành và thiết kế bài giảng cho giáo viên. Thời gian: liên tục, chủ thể: Phòng GD&ĐT, các trung tâm bồi dưỡng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bồi dưỡng năng lực giáo viên STEM, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.

  2. Giáo viên THCS các bộ môn STEM: Hiểu rõ yêu cầu năng lực và phương pháp bồi dưỡng, nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục STEM hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên đào tạo giáo viên: Tham khảo cơ sở lý thuyết và thực tiễn về quản lý bồi dưỡng năng lực giáo viên STEM, phục vụ công tác nghiên cứu và giảng dạy.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện công tác bồi dưỡng giáo viên, nâng cao chất lượng giáo dục STEM tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giáo dục STEM là gì và tại sao cần bồi dưỡng năng lực cho giáo viên?
    Giáo dục STEM là phương pháp giáo dục tích hợp các lĩnh vực Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh. Bồi dưỡng năng lực cho giáo viên giúp họ thiết kế, tổ chức và đánh giá các hoạt động STEM hiệu quả, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý bồi dưỡng năng lực giáo viên STEM hiện nay?
    Khó khăn gồm thiếu kế hoạch bồi dưỡng dựa trên nhu cầu thực tế, điều kiện cơ sở vật chất hạn chế, thiếu sự phối hợp giữa các bộ môn và cán bộ quản lý, cũng như thiếu hệ thống giám sát, đánh giá hiệu quả bồi dưỡng.

  3. Phương pháp bồi dưỡng nào được đánh giá hiệu quả nhất?
    Phương pháp kết hợp giữa bồi dưỡng trực tiếp và trực tuyến, tổ chức sinh hoạt chuyên môn, workshop, chia sẻ kinh nghiệm và thực hành thiết kế bài giảng STEM được đánh giá cao về hiệu quả và tính linh hoạt.

  4. Vai trò của cán bộ quản lý trong công tác bồi dưỡng năng lực giáo viên STEM?
    Cán bộ quản lý chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, giám sát và đánh giá công tác bồi dưỡng, đồng thời tạo điều kiện về nguồn lực và môi trường học tập cho giáo viên phát triển năng lực STEM.

  5. Làm thế nào để cải thiện điều kiện cơ sở vật chất phục vụ giáo dục STEM?
    Các trường cần được đầu tư phòng thí nghiệm, thiết bị STEM hiện đại, tài liệu chuyên môn cập nhật. Đồng thời, liên kết với các trung tâm khoa học, doanh nghiệp để khai thác nguồn lực hỗ trợ, tạo môi trường học tập thực tiễn cho học sinh và giáo viên.

Kết luận

  • Quản lý bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động giáo dục STEM cho giáo viên THCS huyện Thanh Trì còn nhiều hạn chế về kế hoạch, điều kiện và vai trò quản lý.
  • Năng lực tổ chức hoạt động STEM của giáo viên chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Cần xây dựng kế hoạch bồi dưỡng dựa trên nhu cầu thực tế, tăng cường vai trò cán bộ quản lý và phát triển các hình thức bồi dưỡng đa dạng, linh hoạt.
  • Đầu tư cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị và tài liệu hỗ trợ là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục STEM.
  • Các bước tiếp theo gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát đánh giá hiệu quả và nhân rộng mô hình bồi dưỡng năng lực giáo viên STEM tại các địa phương khác.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao năng lực giáo viên STEM, góp phần phát triển giáo dục hiện đại và bền vững!