Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW và Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, việc nâng cao năng lực dạy học tích hợp theo chủ đề cho giáo viên trung học cơ sở (THCS) trở thành yêu cầu cấp thiết. Huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng, với đặc thù vùng miền và điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn, đang triển khai chương trình này nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Theo khảo sát, đội ngũ giáo viên dạy môn Lịch sử và Địa lý tại các trường THCS trên địa bàn có năng lực dạy học tích hợp còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp theo chủ đề cho giáo viên môn Lịch sử và Địa lý tại huyện Bảo Lạc, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục theo chương trình mới. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, khảo sát toàn bộ 17 trường THCS trên địa bàn với 50 cán bộ quản lý và 58 giáo viên tham gia. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý bồi dưỡng, góp phần nâng cao năng lực chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học tích hợp, đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về quản lý giáo dục, bồi dưỡng năng lực dạy học và dạy học tích hợp. Lý thuyết quản lý nhà trường được hiểu là hệ thống tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý (hiệu trưởng) đến giáo viên nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục. Lý thuyết dạy học tích hợp theo chủ đề nhấn mạnh việc huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng từ nhiều lĩnh vực để giải quyết vấn đề học tập và phát triển năng lực học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực dạy học tích hợp (khả năng tổ chức, vận dụng kiến thức liên môn của giáo viên), bồi dưỡng năng lực (quá trình nâng cao kiến thức, kỹ năng chuyên môn), quản lý bồi dưỡng năng lực (tác động của hiệu trưởng trong việc tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra hoạt động bồi dưỡng). Mô hình nghiên cứu tập trung vào các thành phần năng lực dạy học tích hợp gồm: năng lực hiểu biết, năng lực phát hiện và phân loại chủ đề tích hợp, năng lực lập kế hoạch, năng lực vận dụng phương pháp, năng lực sử dụng thiết bị và phương tiện, năng lực tổ chức hoạt động học tập và năng lực kiểm tra đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: khảo sát 50 cán bộ quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) và 58 giáo viên dạy môn Lịch sử và Địa lý tại 17 trường THCS huyện Bảo Lạc. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ mẫu nhằm đảm bảo tính khách quan và đại diện. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm: bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát và lấy ý kiến chuyên gia. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả (tính %, điểm trung bình) và phân tích định tính để đánh giá thực trạng và nguyên nhân. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2022 đến tháng 4/2023, bao gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về vai trò của bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp theo chủ đề trong đổi mới giáo dục. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên cho rằng hoạt động bồi dưỡng hiện nay đáp ứng đầy đủ nhu cầu thực tiễn.

  2. Thực trạng năng lực dạy học tích hợp của giáo viên: Kết quả khảo sát cho thấy 70% giáo viên có năng lực hiểu biết về dạy học tích hợp ở mức trung bình, chỉ 25% đạt mức khá và giỏi. Năng lực lập kế hoạch và vận dụng phương pháp dạy học tích hợp còn yếu, với điểm trung bình lần lượt là 2.8 và 2.6 trên thang điểm 5.

  3. Nội dung và hình thức bồi dưỡng: Nội dung bồi dưỡng chủ yếu tập trung vào kiến thức lý thuyết, thiếu các hoạt động thực hành, trao đổi kinh nghiệm. Hình thức bồi dưỡng chủ yếu là tập trung, ít sử dụng các hình thức đa dạng như bồi dưỡng trực tuyến hay tự học có hướng dẫn. Khoảng 65% giáo viên đánh giá hình thức bồi dưỡng chưa phù hợp với điều kiện thực tế.

  4. Quản lý công tác bồi dưỡng: Công tác lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp còn nhiều hạn chế. Chỉ 55% cán bộ quản lý cho biết có kế hoạch bồi dưỡng cụ thể, 50% đánh giá việc kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng chưa được thực hiện nghiêm túc.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu sự đầu tư đồng bộ về nguồn lực, cơ sở vật chất và đội ngũ báo cáo viên có chuyên môn sâu về dạy học tích hợp. So sánh với các nghiên cứu ở các địa phương khác và quốc tế, việc bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cần được tổ chức theo hướng đa dạng hóa hình thức, tăng cường thực hành và hỗ trợ kỹ thuật. Việc quản lý bồi dưỡng còn mang tính hình thức, chưa phát huy vai trò chủ động của hiệu trưởng và tổ chuyên môn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố năng lực giáo viên theo các tiêu chí, bảng đánh giá mức độ phù hợp của nội dung và hình thức bồi dưỡng, giúp minh họa rõ nét thực trạng và nhu cầu cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp theo chủ đề cụ thể, phù hợp với đặc điểm từng trường THCS: Động từ hành động: xây dựng, điều chỉnh; Target metric: 100% trường có kế hoạch bồi dưỡng chi tiết; Timeline: trong năm học 2023-2024; Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp hiệu trưởng các trường.

  2. Đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng, tăng cường bồi dưỡng trực tuyến và tự học có hướng dẫn: Động từ hành động: triển khai, áp dụng; Target metric: ít nhất 50% giáo viên tham gia bồi dưỡng trực tuyến; Timeline: triển khai từ học kỳ II năm học 2023; Chủ thể thực hiện: Trung tâm bồi dưỡng giáo viên tỉnh Cao Bằng và Phòng Giáo dục.

  3. Xây dựng đội ngũ giáo viên cốt cán, báo cáo viên chuyên sâu về dạy học tích hợp: Động từ hành động: tuyển chọn, đào tạo; Target metric: mỗi trường có ít nhất 2 giáo viên cốt cán; Timeline: hoàn thành trong quý III năm 2023; Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy học tích hợp: Động từ hành động: đầu tư, trang bị; Target metric: 100% trường có đủ thiết bị tối thiểu phục vụ dạy học tích hợp; Timeline: trong năm 2023-2024; Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh.

  5. Nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, đánh giá bồi dưỡng: Động từ hành động: xây dựng, thực hiện; Target metric: 100% trường thực hiện đánh giá định kỳ; Timeline: bắt đầu từ năm học 2023-2024; Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện và tỉnh: Nhận diện thực trạng, xây dựng kế hoạch và chính sách bồi dưỡng phù hợp với điều kiện địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý công tác bồi dưỡng giáo viên.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THCS: Áp dụng các biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp, tổ chức sinh hoạt chuyên môn, kiểm tra đánh giá hiệu quả bồi dưỡng trong nhà trường.

  3. Giáo viên dạy môn Lịch sử và Địa lý: Nắm bắt các nội dung, phương pháp bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp, tự nâng cao trình độ chuyên môn, đổi mới phương pháp giảng dạy theo chương trình mới.

  4. Các nhà nghiên cứu và giảng viên đào tạo giáo viên: Tham khảo cơ sở lý luận, thực trạng và biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp, phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy về quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp theo chủ đề lại quan trọng đối với giáo viên THCS?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên nâng cao kiến thức, kỹ năng tổ chức dạy học tích hợp, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, từ đó phát triển năng lực học sinh toàn diện.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất trong bối cảnh hiện nay?
    Phương pháp kết hợp giữa bồi dưỡng tập trung, thảo luận nhóm, giải quyết tình huống và bồi dưỡng trực tuyến được đánh giá cao vì tạo điều kiện cho giáo viên chủ động học tập và trao đổi kinh nghiệm.

  3. Làm thế nào để quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp hiệu quả?
    Cần xây dựng kế hoạch cụ thể, phân công rõ trách nhiệm, tổ chức đa dạng hình thức bồi dưỡng, kiểm tra đánh giá thường xuyên và sử dụng đội ngũ giáo viên cốt cán làm nòng cốt.

  4. Những khó khăn phổ biến khi triển khai bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp là gì?
    Thiếu nguồn lực, cơ sở vật chất hạn chế, giáo viên chưa quen với phương pháp tích hợp, hình thức bồi dưỡng chưa đa dạng và chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan.

  5. Làm sao để giáo viên tự nâng cao năng lực dạy học tích hợp ngoài các khóa bồi dưỡng?
    Giáo viên có thể tự học qua tài liệu chuyên môn, tham gia sinh hoạt chuyên môn tổ, nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng, sử dụng các nguồn học liệu trực tuyến và trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp theo chủ đề cho giáo viên môn Lịch sử và Địa lý tại huyện Bảo Lạc còn nhiều hạn chế về nhận thức, năng lực và công tác quản lý.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm nguồn lực, đội ngũ báo cáo viên, hình thức bồi dưỡng và sự chỉ đạo của cán bộ quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, khả thi nhằm nâng cao chất lượng bồi dưỡng, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng cho công tác quản lý giáo dục và phát triển năng lực giáo viên tại các trường THCS vùng khó khăn.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai khảo nghiệm rộng rãi các biện pháp đề xuất và nhân rộng mô hình quản lý hiệu quả trong các địa phương khác.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý và nhà trường cần phối hợp xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chi tiết, đầu tư nguồn lực và tổ chức thực hiện nghiêm túc để nâng cao năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.