Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc nâng cao năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên trung học phổ thông (THPT) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn, với ba trường THPT và tổng số 140 giáo viên, đang đối mặt với thách thức trong việc quản lý hoạt động bồi dưỡng kỹ năng dạy học phân hóa cho đội ngũ giáo viên. Năm học 2018-2019, tổng số học sinh THPT tại đây là 1.924 em, với lớp học trung bình từ 40 đến 45 học sinh, tạo nên sự đa dạng về năng lực và nhu cầu học tập. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng kỹ năng dạy học phân hóa cho giáo viên các trường THPT thành phố Bắc Kạn trong hai năm học 2017-2018 và 2018-2019, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao hiệu quả bồi dưỡng và chất lượng dạy học phân hóa. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực giáo viên, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, đặc biệt là quan điểm của V.Xukhomlinxiki về quản lý đội ngũ giáo viên trong nhà trường, nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn trong việc phân công công việc và phát huy vai trò các bộ phận chủ chốt. Lý thuyết dạy học phân hóa của Louis Legrand và Carol Ann Tomlinson được áp dụng để làm rõ bản chất và các cấp độ thực hiện dạy học phân hóa, trong đó nhấn mạnh sự điều chỉnh nội dung, phương pháp và đánh giá phù hợp với đặc điểm cá nhân học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng dạy học phân hóa (thiết kế kế hoạch, tổ chức hoạt động, đánh giá kết quả), quản lý hoạt động bồi dưỡng kỹ năng, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bồi dưỡng (chủ quan và khách quan).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Cỡ mẫu khảo sát gồm 100 giáo viên, 30 cán bộ quản lý, tổ trưởng chuyên môn và 200 học sinh tại ba trường THPT thành phố Bắc Kạn. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường và đối tượng nghiên cứu. Các phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm: quan sát trực tiếp hoạt động dạy học và bồi dưỡng, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, điều tra bằng bảng hỏi với các câu hỏi đánh giá nhận thức và thực hiện kỹ năng dạy học phân hóa, nghiên cứu hồ sơ, tài liệu quản lý và kế hoạch bồi dưỡng. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính để làm rõ các nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu tập trung trong hai năm học 2017-2018 và 2018-2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và thực hiện kỹ năng dạy học phân hóa của giáo viên: 99% giáo viên cho rằng việc xác định mức độ năng lực học sinh trước khi dạy là rất cần thiết, tuy nhiên 52% giáo viên thực hiện chưa tốt và 2% chưa thực hiện. Tương tự, khảo sát hứng thú học sinh được 97% giáo viên đánh giá cần thiết nhưng 45% thực hiện chưa tốt và 20% chưa thực hiện. Việc tìm hiểu hoàn cảnh gia đình và phong cách học tập cũng có tỷ lệ thực hiện chưa tốt lần lượt là 34% và 44%.

  2. Xây dựng kế hoạch dạy học phân hóa: 99% giáo viên nhận thức được tầm quan trọng của việc xây dựng nhiều phương án thích ứng với các đối tượng học sinh khác nhau, nhưng 58% thực hiện chưa tốt và 6% chưa thực hiện. Việc thể hiện sự thống nhất giữa dạy học và giáo dục cũng có 39% giáo viên thực hiện chưa tốt.

  3. Sử dụng phương pháp dạy học và tổ chức lớp học: 99% giáo viên đánh giá cao việc kết hợp nhiều phương pháp dạy học, nhưng 46% thực hiện chưa tốt và 2% chưa thực hiện. Việc tạo cơ hội cho học sinh thể hiện bản thân được 50% giáo viên thực hiện tốt, còn lại 47% thực hiện chưa tốt.

  4. Kiểm tra, đánh giá học sinh: 60% giáo viên xây dựng các hình thức kiểm tra phù hợp, 54% đánh giá tiến bộ học sinh tốt, tuy nhiên vẫn còn 2-3% chưa thực hiện đúng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù giáo viên các trường THPT thành phố Bắc Kạn có nhận thức tích cực về tầm quan trọng của dạy học phân hóa, nhưng việc thực hiện các kỹ năng liên quan còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu do số lượng học sinh đông, sự đa dạng về năng lực và hoàn cảnh học sinh, cùng với tâm lý ngại đổi mới và thiếu kỹ năng thực tiễn của một bộ phận giáo viên. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với nhiều địa phương khác, nơi mà công tác bồi dưỡng kỹ năng dạy học phân hóa chưa được quản lý chặt chẽ và hiệu quả. Việc quản lý chưa tập trung vào kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng và chưa phát huy vai trò của tổ chuyên môn trong việc hỗ trợ giáo viên. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức và thực hiện các kỹ năng dạy học phân hóa, cũng như bảng so sánh mức độ thực hiện giữa các trường THPT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu cho giáo viên về kỹ năng dạy học phân hóa: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ, tập trung vào kỹ năng thiết kế kế hoạch bài học, tổ chức hoạt động học và đánh giá kết quả học tập theo hướng phân hóa. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường sư phạm tổ chức.

  2. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống công cụ quản lý, đánh giá kết quả bồi dưỡng: Phát triển bộ tiêu chí đánh giá chất lượng bồi dưỡng kỹ năng dạy học phân hóa, áp dụng kiểm tra, giám sát định kỳ nhằm nâng cao trách nhiệm của giáo viên và tổ chuyên môn. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn chủ trì.

  3. Đẩy mạnh vai trò của tổ chuyên môn và giáo viên cốt cán: Phân công giáo viên cốt cán làm đầu mối hỗ trợ, hướng dẫn đồng nghiệp trong việc áp dụng kỹ năng dạy học phân hóa, đồng thời tổ chức sinh hoạt chuyên môn chuyên sâu. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn quản lý.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại: Cải thiện phòng học bộ môn, trang bị máy chiếu, máy tính và các thiết bị hỗ trợ dạy học phân hóa nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên thực hiện đổi mới phương pháp. Kế hoạch đầu tư trong 2 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường thực hiện.

  5. Khuyến khích tự bồi dưỡng và đổi mới sáng tạo của giáo viên: Xây dựng cơ chế khen thưởng, động viên giáo viên tích cực tham gia bồi dưỡng và áp dụng hiệu quả kỹ năng dạy học phân hóa trong giảng dạy. Thời gian áp dụng từ năm học tiếp theo, do Ban giám hiệu nhà trường triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý các trường THPT: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động bồi dưỡng kỹ năng dạy học phân hóa, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục nhà trường.

  2. Giáo viên trung học phổ thông: Tham khảo để hiểu rõ hơn về kỹ năng dạy học phân hóa, từ đó cải thiện phương pháp giảng dạy phù hợp với đặc điểm học sinh.

  3. Cán bộ quản lý giáo dục tại Sở Giáo dục và Đào tạo: Sử dụng làm cơ sở xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên và quản lý chất lượng giáo dục địa phương.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Quản lý giáo dục và Giáo dục học: Tài liệu tham khảo có giá trị về quản lý bồi dưỡng kỹ năng dạy học phân hóa trong bối cảnh thực tiễn Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao dạy học phân hóa lại quan trọng trong giáo dục phổ thông?
    Dạy học phân hóa giúp giáo viên điều chỉnh nội dung, phương pháp phù hợp với năng lực và nhu cầu đa dạng của học sinh, từ đó phát huy tối đa tiềm năng cá nhân và nâng cao hiệu quả học tập.

  2. Những kỹ năng dạy học phân hóa cơ bản mà giáo viên cần có là gì?
    Bao gồm kỹ năng thiết kế kế hoạch bài học phân hóa, tổ chức hoạt động học phù hợp, đánh giá kết quả học tập đa dạng và quản lý lớp học linh hoạt.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động bồi dưỡng kỹ năng dạy học phân hóa?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như phẩm chất, trình độ và năng lực quản lý của hiệu trưởng; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, chính sách giáo dục và nguồn kinh phí.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của hoạt động bồi dưỡng kỹ năng dạy học phân hóa?
    Thông qua kiểm tra, đánh giá quá trình và kết quả bồi dưỡng, khảo sát ý kiến giáo viên, quan sát thực tế giảng dạy và phân tích kết quả học tập của học sinh.

  5. Giáo viên có thể tự nâng cao kỹ năng dạy học phân hóa như thế nào?
    Bằng cách tham gia các khóa bồi dưỡng, tự học qua tài liệu chuyên môn, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp và áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học phù hợp với học sinh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động bồi dưỡng kỹ năng dạy học phân hóa cho giáo viên THPT tại thành phố Bắc Kạn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc thực hiện kỹ năng và quản lý tiến trình bồi dưỡng.
  • Giáo viên nhận thức tốt về tầm quan trọng của dạy học phân hóa nhưng chưa thực hiện hiệu quả do thiếu kỹ năng và tâm lý ngại đổi mới.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của hiệu trưởng và yếu tố khách quan như cơ sở vật chất ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm tăng cường đào tạo, xây dựng công cụ quản lý, phát huy vai trò tổ chuyên môn và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2024-2026 nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân hóa, góp phần đổi mới giáo dục phổ thông tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường THPT cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo nâng cao hiệu quả bồi dưỡng kỹ năng dạy học phân hóa cho giáo viên.