Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW (2013) và chương trình giáo dục phổ thông 2018, môn Khoa học tự nhiên (KHTN) trở thành môn học bắt buộc tại các trường trung học cơ sở (THCS). Tại quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng, với 8 trường THCS và hơn 116 giáo viên môn KHTN, công tác bồi dưỡng giáo viên đóng vai trò then chốt nhằm nâng cao năng lực dạy học tích hợp, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình. Mục tiêu nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý công tác bồi dưỡng giáo viên môn KHTN tại các trường THCS quận Liên Chiểu, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2023-2024, với phạm vi khảo sát tại 8 trường THCS trên địa bàn quận. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần chuẩn hóa năng lực đội ngũ giáo viên, hỗ trợ triển khai thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục STEM tại địa phương. Qua đó, nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và các trường THCS trong việc tổ chức, chỉ đạo công tác bồi dưỡng giáo viên môn KHTN.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển chuyên môn giáo viên, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống các tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm điều hành, phối hợp các hoạt động giáo dục để đạt mục tiêu đề ra. Quản lý công tác bồi dưỡng giáo viên bao gồm các chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá.

  • Lý thuyết phát triển chuyên môn giáo viên: Bồi dưỡng giáo viên là quá trình trang bị, cập nhật kiến thức và kỹ năng nhằm nâng cao năng lực dạy học, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục tích hợp môn KHTN. Các mô hình bồi dưỡng hiệu quả trên thế giới như đào tạo dựa vào nhà trường, bồi dưỡng liên tục và phát triển cộng đồng học tập được tham khảo.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý, quản lý giáo dục, bồi dưỡng chuyên môn, năng lực dạy học tích hợp môn KHTN, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý công tác bồi dưỡng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 8 trường THCS quận Liên Chiểu, với 116 giáo viên môn KHTN và 18 cán bộ quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn). Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi khảo sát, phỏng vấn chuyên gia và tài liệu chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (tính điểm trung bình, phần trăm) để đánh giá thực trạng và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố. Phân tích định tính được áp dụng để giải thích nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực hiện từ tháng 7 đến tháng 9 năm 2023; phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp trong quý IV năm 2023; hoàn thiện luận văn và trình bày kết quả trong quý I năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực giáo viên môn KHTN: Khoảng 60% giáo viên được khảo sát có năng lực đáp ứng yêu cầu chương trình GDPT 2018 ở mức tốt và rất tốt, tuy nhiên còn khoảng 40% cần được bồi dưỡng thêm để nâng cao năng lực dạy học tích hợp.

  2. Xác định mục tiêu và nội dung bồi dưỡng: 75% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá mục tiêu bồi dưỡng chưa được xác định rõ ràng, nội dung bồi dưỡng còn mang tính chung chung, chưa sát với nhu cầu thực tế của giáo viên.

  3. Hình thức và phương pháp bồi dưỡng: Hình thức bồi dưỡng tập trung chiếm 70%, trong khi hình thức bồi dưỡng tại chỗ và từ xa còn hạn chế, chưa phát huy hiệu quả tối đa. Phương pháp bồi dưỡng chủ yếu là thuyết trình (65%), ít sử dụng phương pháp thảo luận nhóm và tình huống.

  4. Điều kiện đảm bảo và quản lý công tác bồi dưỡng: 60% trường chưa có phòng học bộ môn KHTN chuẩn, trang thiết bị thực hành còn thiếu, kinh phí bồi dưỡng chưa ổn định. Công tác quản lý kế hoạch, tổ chức và đánh giá bồi dưỡng còn nhiều hạn chế, chưa đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác bồi dưỡng giáo viên môn KHTN tại các trường THCS quận Liên Chiểu đang trong quá trình hoàn thiện nhưng còn nhiều bất cập. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức chưa đồng đều về tầm quan trọng của bồi dưỡng, hạn chế về nguồn lực vật chất và tài chính, cũng như phương pháp bồi dưỡng chưa đa dạng, chưa phát huy tính chủ động của giáo viên. So sánh với các nghiên cứu ở các nước như Thái Lan, Singapore và Hà Lan, việc tổ chức bồi dưỡng dựa vào nhà trường, phát triển cộng đồng học tập và áp dụng phương pháp tích cực được đánh giá cao và mang lại hiệu quả rõ rệt. Việc xây dựng kế hoạch bồi dưỡng cần dựa trên nhu cầu thực tế, có sự tham gia của giáo viên và cán bộ quản lý, đồng thời tăng cường kiểm tra, đánh giá để đảm bảo chất lượng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ năng lực giáo viên, bảng đánh giá mức độ ảnh hưởng các yếu tố và sơ đồ quy trình quản lý công tác bồi dưỡng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công tác bồi dưỡng: Tổ chức các hội thảo, tập huấn nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của bồi dưỡng trong đổi mới giáo dục. Thời gian thực hiện: 6 tháng đầu năm 2024. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo quận phối hợp với các trường THCS.

  2. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng phù hợp, sát thực tế: Hiệu trưởng các trường cần chủ động khảo sát nhu cầu bồi dưỡng của giáo viên, xây dựng kế hoạch cụ thể với mục tiêu rõ ràng, nội dung bồi dưỡng chuyên sâu theo từng phân môn. Thời gian: Hàng năm, bắt đầu từ năm học 2024-2025. Chủ thể: Hiệu trưởng, tổ chuyên môn KHTN.

  3. Đa dạng hóa hình thức và phương pháp bồi dưỡng: Kết hợp bồi dưỡng tập trung, tại chỗ và từ xa; áp dụng phương pháp thảo luận nhóm, tình huống, nghiên cứu hành động để tăng tính tương tác và hiệu quả. Thời gian: Triển khai từ quý III năm 2024. Chủ thể: Phòng GD&ĐT, đội ngũ giáo viên cốt cán.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và kinh phí: Đầu tư xây dựng phòng học bộ môn KHTN chuẩn, trang thiết bị thực hành hiện đại; đảm bảo kinh phí ổn định cho công tác bồi dưỡng. Thời gian: Kế hoạch đầu tư giai đoạn 2024-2026. Chủ thể: UBND quận, Phòng GD&ĐT, Ban giám hiệu các trường.

  5. Kiểm tra, đánh giá và phản hồi thường xuyên: Xây dựng hệ thống đánh giá kết quả bồi dưỡng dựa trên tiêu chí rõ ràng, kết hợp đánh giá qua bài kiểm tra, dự giờ, thu hoạch và phản hồi của giáo viên. Thời gian: Áp dụng từ năm học 2024-2025. Chủ thể: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn, Phòng GD&ĐT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và cán bộ chuyên môn các trường THCS có thể sử dụng luận văn để xây dựng và điều chỉnh kế hoạch bồi dưỡng giáo viên môn KHTN phù hợp với thực tế trường mình.

  2. Giáo viên môn KHTN: Giáo viên đang giảng dạy hoặc chuẩn bị giảng dạy môn KHTN có thể tham khảo để nâng cao nhận thức, tự đánh giá năng lực và lựa chọn phương pháp tự bồi dưỡng hiệu quả.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo quận/huyện: Các chuyên viên quản lý chuyên môn có thể vận dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, tổ chức các chương trình bồi dưỡng phù hợp, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý công tác bồi dưỡng giáo viên môn KHTN, là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nghiên cứu tiếp theo và học tập chuyên ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác bồi dưỡng giáo viên môn KHTN lại quan trọng trong giai đoạn hiện nay?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên cập nhật kiến thức, kỹ năng dạy học tích hợp theo chương trình GDPT 2018, nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ, từ đó nâng cao chất lượng dạy học và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào được đánh giá hiệu quả nhất?
    Phương pháp bồi dưỡng kết hợp giữa tập trung, tại chỗ và từ xa, sử dụng thảo luận nhóm, tình huống thực tiễn và nghiên cứu hành động được đánh giá cao vì tăng tính tương tác và thực tiễn.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý công tác bồi dưỡng?
    Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của bồi dưỡng, cùng với nguồn lực vật chất, kinh phí và phương pháp tổ chức bồi dưỡng là những yếu tố then chốt.

  4. Làm thế nào để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng phù hợp với từng trường?
    Cần khảo sát nhu cầu thực tế của giáo viên, xác định mục tiêu rõ ràng, lựa chọn nội dung và hình thức bồi dưỡng phù hợp với điều kiện của trường và đội ngũ giáo viên.

  5. Có thể áp dụng mô hình bồi dưỡng dựa vào nhà trường như thế nào tại quận Liên Chiểu?
    Mô hình này khuyến khích tổ chức bồi dưỡng ngay tại trường hoặc cụm trường, sử dụng đội ngũ giáo viên cốt cán làm báo cáo viên, tăng cường sinh hoạt chuyên môn và hỗ trợ lẫn nhau giữa các giáo viên.

Kết luận

  • Công tác bồi dưỡng giáo viên môn KHTN tại các trường THCS quận Liên Chiểu còn nhiều hạn chế về nội dung, hình thức và điều kiện tổ chức.
  • Năng lực giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GDPT 2018 ở mức khá, cần được bồi dưỡng chuyên sâu và đa dạng hơn.
  • Quản lý công tác bồi dưỡng cần được nâng cao thông qua xây dựng kế hoạch cụ thể, tổ chức hiệu quả và đánh giá thường xuyên.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao nhận thức, đa dạng hình thức bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng công tác bồi dưỡng.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thiết thực cho các nhà quản lý giáo dục và trường THCS trong việc phát triển đội ngũ giáo viên môn KHTN, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại địa phương.

Next steps: Triển khai các biện pháp đề xuất trong năm học 2024-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng bồi dưỡng.

Call to action: Các trường THCS và Phòng Giáo dục cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả công tác bồi dưỡng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn KHTN, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.