Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, việc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là nhiệm vụ trọng tâm. Theo ước tính, tỷ lệ học sinh trung học phổ thông (THPT) trên địa bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn năm học 2019-2020 khoảng hơn 600 em, trong đó phần lớn là con em dân tộc thiểu số, với điều kiện kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp. Môn Giáo dục công dân (GDCD) lớp 12, đặc biệt phần “Công dân với pháp luật”, giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành ý thức pháp luật và phát triển nhân cách công dân cho học sinh. Tuy nhiên, thực trạng dạy học truyền thống còn nhiều hạn chế, học sinh chưa thực sự hứng thú và chủ động trong học tập.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và thực nghiệm quy trình sử dụng phương pháp dạy học tình huống vào phần “Công dân với pháp luật” trong chương trình GDCD lớp 12, góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học cho học sinh THPT huyện Pác Nặm. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2019-2020 tại các trường THPT trên địa bàn huyện, với phạm vi tập trung vào việc áp dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy môn GDCD. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục pháp luật trong nhà trường phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Phương pháp dạy học tình huống được xem là một phương pháp tích cực, giúp phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học thông qua việc đặt học sinh vào các tình huống thực tiễn hoặc giả định có vấn đề cần giải quyết. Lý thuyết về phương pháp tình huống dựa trên quan điểm rằng tình huống là sự kiện hoặc vấn đề chứa đựng mâu thuẫn cần được giải quyết, tạo điều kiện cho học sinh phát triển năng lực tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề.

Hai lý thuyết chính được áp dụng trong nghiên cứu gồm:

  1. Lý thuyết dạy học tích cực: Nhấn mạnh vai trò trung tâm của người học, khuyến khích học sinh tự lực nghiên cứu, phân tích và giải quyết vấn đề trong quá trình học tập.

  2. Mô hình phát triển năng lực công dân: Tập trung vào việc hình thành và phát triển các năng lực như nhận thức pháp luật, kỹ năng phân tích tình huống pháp luật, thái độ tôn trọng và tuân thủ pháp luật.

Các khái niệm chính bao gồm: tình huống dạy học, phương pháp dạy học tình huống, năng lực giải quyết vấn đề, ý thức pháp luật, và phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực tế tại các trường THPT huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn trong năm học 2019-2020. Cỡ mẫu gồm 140 học sinh lớp 12 và 2 giáo viên dạy môn GDCD. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện tại các trường THPT Bộc Bố và Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên.

Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích so sánh trước và sau khi áp dụng phương pháp dạy học tình huống. Các công cụ thu thập dữ liệu gồm bảng hỏi khảo sát mức độ hứng thú học tập, quan sát thực nghiệm sư phạm và phỏng vấn sâu giáo viên.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2019-2020, bao gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng, xây dựng quy trình dạy học tình huống, thực nghiệm sư phạm, thu thập và phân tích dữ liệu, đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hứng thú học tập môn GDCD tăng rõ rệt sau khi áp dụng phương pháp tình huống: Trước thực nghiệm, chỉ có 9,2% học sinh rất hứng thú và 23,5% hứng thú với môn học; sau thực nghiệm, tỷ lệ này tăng lên lần lượt 17,9% và 55,7%. Số học sinh không hứng thú giảm từ 6,4% xuống còn 0%.

  2. Hiệu quả học tập được cải thiện: Kết quả học kỳ I năm học 2019-2020 cho thấy học sinh lớp thực nghiệm có điểm số kiểm tra 1 tiết và học kỳ cao hơn so với lớp đối chứng, với mức chênh lệch khoảng 10-15% điểm trung bình.

  3. Giáo viên nhận thức rõ vai trò và lợi ích của phương pháp tình huống: Cả 2 giáo viên tham gia nghiên cứu đều đánh giá phương pháp tình huống giúp học sinh tích cực, chủ động và có kinh nghiệm thực tiễn hơn trước khi bước vào cuộc sống.

  4. Hạn chế trong việc áp dụng phương pháp tình huống: Việc sử dụng phương pháp tình huống chưa đồng bộ và hệ thống, giáo viên còn hạn chế trong việc xây dựng và tổ chức các tình huống hoàn chỉnh, dẫn đến hiệu quả chưa tối ưu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy phương pháp dạy học tình huống góp phần nâng cao hiệu quả học tập môn GDCD lớp 12, đặc biệt phần “Công dân với pháp luật”. Việc tăng mức độ hứng thú học tập phản ánh sự phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh khi được đặt vào các tình huống thực tiễn có liên quan mật thiết đến cuộc sống. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề và tư duy phản biện.

Việc giáo viên còn hạn chế trong xây dựng tình huống cho thấy cần có sự đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng thiết kế bài giảng theo phương pháp tình huống. Ngoài ra, cơ sở vật chất và điều kiện tổ chức cũng ảnh hưởng đến hiệu quả áp dụng phương pháp này. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ hứng thú trước và sau thực nghiệm, bảng điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và đối chứng để minh họa rõ nét sự cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên về phương pháp dạy học tình huống: Nâng cao kỹ năng xây dựng và tổ chức các tình huống phù hợp với nội dung môn GDCD, đặc biệt phần “Công dân với pháp luật”. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng ngân hàng tình huống mẫu phong phú, đa dạng: Phục vụ cho giáo viên tham khảo và áp dụng, đảm bảo tính thực tiễn và phù hợp với đặc điểm học sinh miền núi. Thời gian hoàn thành trong 1 năm, do các trường THPT và trung tâm GDNN-GDTX phối hợp thực hiện.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị hỗ trợ dạy học tích cực: Bao gồm phòng học hiện đại, thiết bị trình chiếu, tài liệu tham khảo để tạo môi trường học tập thuận lợi. Chủ thể thực hiện là các cấp quản lý giáo dục địa phương, với kế hoạch đầu tư trong 2 năm.

  4. Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa, thực hành pháp luật: Tạo điều kiện để học sinh vận dụng kiến thức đã học vào thực tế, phát triển kỹ năng giải quyết tình huống pháp luật. Thời gian triển khai liên tục trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và các tổ chức đoàn thể nhà trường đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Giáo dục công dân: Nắm bắt phương pháp dạy học tình huống để đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả bài giảng và phát huy tính tích cực của học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THPT: Áp dụng các giải pháp quản lý, tổ chức đào tạo bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm và nghiên cứu giáo dục: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực nghiệm và quy trình áp dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy môn GDCD, phục vụ học tập và nghiên cứu khoa học.

  4. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Đánh giá hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học tích cực trong giáo dục phổ thông, từ đó xây dựng các chính sách hỗ trợ phát triển giáo dục pháp luật cho học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học tình huống là gì?
    Phương pháp dạy học tình huống là cách tổ chức dạy học trong đó giáo viên đưa ra các tình huống thực tiễn hoặc giả định có vấn đề để học sinh tự lực phân tích, thảo luận và giải quyết, giúp phát triển năng lực tư duy và kỹ năng thực hành.

  2. Tại sao nên áp dụng phương pháp tình huống trong môn Giáo dục công dân?
    Phương pháp này giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về pháp luật qua các tình huống thực tế, tăng tính chủ động, sáng tạo và phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và ý thức pháp luật.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp điều tra xã hội học (bảng hỏi, phỏng vấn), thực nghiệm sư phạm và phân tích thống kê để đánh giá hiệu quả áp dụng phương pháp tình huống trong dạy học.

  4. Những khó khăn khi áp dụng phương pháp tình huống là gì?
    Khó khăn gồm giáo viên chưa thành thạo kỹ năng xây dựng tình huống, thiếu ngân hàng tình huống phong phú, cơ sở vật chất hạn chế và học sinh chưa quen với phương pháp học tích cực.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả dạy học theo phương pháp tình huống?
    Cần tổ chức tập huấn cho giáo viên, xây dựng ngân hàng tình huống mẫu, đầu tư cơ sở vật chất, đồng thời khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động thực hành pháp luật để phát triển kỹ năng giải quyết tình huống.

Kết luận

  • Phương pháp dạy học tình huống góp phần nâng cao hiệu quả học tập môn Giáo dục công dân lớp 12, đặc biệt phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh THPT huyện Pác Nặm.
  • Mức độ hứng thú học tập và kết quả học tập của học sinh được cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng phương pháp tình huống.
  • Giáo viên cần được bồi dưỡng kỹ năng xây dựng và tổ chức tình huống để phát huy tối đa hiệu quả phương pháp.
  • Cơ sở vật chất và điều kiện tổ chức dạy học cần được đầu tư đồng bộ để hỗ trợ phương pháp dạy học tích cực.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai tập huấn giáo viên, xây dựng ngân hàng tình huống và mở rộng thực nghiệm tại các trường THPT khác trong tỉnh.

Hãy áp dụng phương pháp dạy học tình huống để nâng cao chất lượng giáo dục pháp luật và phát triển năng lực công dân cho học sinh trung học phổ thông!